Zeno Paul Polak werd in Amsterdam geboren op 2 april 1888 als zoon van Jacobus Polak en Sara Hanf. Hij was op 30 januari 1922 in Soekaboemi gemengd gehuwd met Maria Theresia (Rie) Mair (Rotterdam, 15 september 1896) en had drie kinderen; Els (Else, Balikpapan, 29 november 1922), Paul (Balikpapan, 26 februari 1924-2003) en Hettie (Hilversum, 21 augustus 1930). In 1942 zijn Zeno en zijn vrouw vanwege veiligheidsredenen uit elkaar gegaan. Zeno overleed ten gevolge van de ontberingen die hij had ondervonden in Auschwitz op 26 februari 1945, één maand na de bevrijding van Auschwitz door de Sovjets.
Indië
Zeno en Rie leerden elkaar kennen op het schip dat hun naar Nederlands-Indië bracht en trouwden later. Zeno had een baan bij de Bataafse Petroleum Maatschappij, nu een dochter van Shell. Ze hebben in die tijd in ieder geval op Borneo gewoon, waar hun zoon Paul in Balikpapan op 26 februari 1924 werd geboren. Later in 1924 keerden ze met hun twee kinderen terug naar Nederland. Het gezin ging in de dertiger jaren wonen in het door architect Elling ontworpen “Huis van Polak” aan de Hartog Hendriklaan 1. Dochter Hettie werd na de terugkomst in Nederland geboren.
Oorlog
Terug in Nederland bleef Zeno bij de moedermaatschappij van de BPM werken, en wel op het Shell Laboratorium aan het IJ. In de oorlog werd Zeno in 1941 gedwongen ontslagen en maakte Zeno later in de oorlog deel uit van een verzetsgroep. Vanwege zijn verzet tegen de bezetter is Zeno opgenomen in de Erelijst van de Gevallenen 1940 – 1945.
Verzet
Zeno werd in mei 1944 verraden. Hij kwam in Westerbork terecht en verbleef daar tot 3 september. Vanuit Westerbork werd hij naar Auschwitz gedeporteerd waar hij waarschijnlijk in Monowitz te werk werd gesteld. Daar kwam hij een maand na de bevrijding van Auschwitz door de ontberingen om op 26 februari 1945. Ook Rie werd gearresteerd en kwam in Vught, Ravensbrück en Dachau terecht. Zij overleefde de oorlog. In het laatste kamp waar Rie zat, nabij Dachau, schreef ze rond de bevrijding een brief aan haar kinderen. Het was eerst een afscheidsbrief, gelukkig werd het dat niet. De brief geeft van duidelijkheid over de Tweede Wereldoorlog voor de familie Polak.
Rie schreef in deze brief dat ze verwachtte dat vader Zeno in een kamp als chemicus gewerkt zal hebben. Zelf werd Rie ziek, een oorabces, en daardoor werd ze in de koudste wintermaanden in de Ambulance (een ziekenafdeling) te werk gesteld. Daardoor hoefde ze niet slecht gekleed in de winter, door regen, sneeuw en ijs, heen en terug te lopen naar de fabriek.
Moeder spreekt in de brief haar hoop voor haar kinderen uit en vraagt de oudsten, Els en Paul, om zich om Hettie te bekommeren. Verder vertelde Rie aan Els, Paul en Hettie dat ze een vader uit duizenden hebben gehad.
Op de 29e april is Rie met drie anderen onder het prikkeldraad doorgekropen en maakte een wandeling buiten het kamp. Ze gingen een restaurant binnen en aten daar een bord stamppot, de eerste complete maaltijd in maanden.
Op 30 april/1 mei 1945 trekt het Amerikaanse leger München in. Rie verhaalt hierover, vertelt ook hoe de Amerikanen hun kamp in kwamen, en dat de Amerikanen ook in het hoofdkamp Dachau binnenkwamen waar de situatie zo erg was dat ze de commandant zonder pardon hebben opgehangen.
Rie keerde terug naar Nederland.
Ook zoon Paul kwam in het verzet terecht en hielp mensen om onder te duiken, organiseerde valse papieren en ontsnappingen. In 1943 moest Paul Nederland ontvluchten en via België, Frankrijk, Spanje, Gibraltar en Ierland kwam hij in Engeland terecht en hij was een van de ‘Engelandvaarders’. Op 21 september 1944 kwam Paul terug naar Nederland waar hij in de buurt van Rotterdam met een parachute gedropt werd. Hij verzorgde illegale telefoonverbindingen naar Amsterdam en droppings van wapens. In 1948 liep Paul zijn naam veranderen van Paul Polak naar Paul Peters. Hij werd zeer actief in tal van internationale organisaties. Paul overleed op 8 mei 2003.
bron:
www.joodsmonument.nl, informatie Zeno Paul Polak. (Geraadpleegd 26 april 2014).
Erelijst der gevallenen 1940 – 1945 (geraadpleegd 26 april 2014)
vankampentree.com – biografie Pieter van Campen voor sterfdatum (geraadpleegd 26 april 2014)
Auschwitz Bulletin, november 1995, oproep Karen Polak.
Polak-Mair, Maria Theresia, brief aan haar kinderen, München/Dachau, april-mei 1945 uit vanommenverzet.eu (geraadpleegd 26 april 1945)
Schrijver, Nico, In Memoriam, Paul Peters 1924-2003: An Appreciation. Vrije Universiteit Amsterdam (Amsterdam 2003).
www.joodsmonument.nl, Zeno Paul Polak (geraadpleegd 26 april 2014)
stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Zeno Pauk Polak
email Karen Polak d.d. 10 juli 2023.
foto:
Hartog Hendriklaan 1, Hilversum.
gepubliceerd:
3 mei 2016
laatst bijgewerkt:
10 juli 2023