De Willemsparkweg is een straat in Amsterdam-Zuid tussen de Van Baerlestraat en de Koninginneweg. De straat kreeg in 1889 haar naam en werd vernoemd naar het Willemspark, een park dat aansloot op het Vondelpark en later, na 1902, een villawijk werd. Het Willemspark was weer vernoemd naar Koning Willem I. Tijdens de oorlog werd de naam op 3 januari 1942 verboden. De Duitse autoriteiten wilden geen straatnamen die gerelateerd waren aan (levende) leden van het Koninklijk Huis, alsmede Joods klinkende straatnamen.
De andere naam voor deze straat werd voorkomen doordat Amsterdamse ambtenaren de nazi’s wijs maakten dat de straat vernoemd was naar de fictieve Brits-Nederlandse componist Willem Spark. Op 24 juni 1943 werd zelfs een lezing georganiseerd in Kamp Sint Michelsgestel ter gelegenheid van de zogenaamde 100ste geboortedag van Willem Spark. Dit lijkt een ‘broodje aap’ verhaal, maar na de oorlog werd in Sint Michelsgestel zelfs een straat vernoemd naar Willem Spark, in verband met dit verhaal.
Verder was deze in het begin van de vorige eeuw nieuwe wijk in trek bij Joodse Amsterdammers. In juni 1907 schreef het Nieuw Israëlietisch Weekblad hierover: “naar aanleiding der voordracht wil spreker iets anders zeggen. In de zoogenaamde nieuwe buurten wonen thans zeer veel Joden. Vooral naar den Willemsparkweg schijnt de trek te zijn. Spreker verzoekt daarom het Kerkbestuur niet te wachten, tot er in die buurt een nieuwe synagoge gebouwd zal worden, maar reeds thans met de menschen daar te overleggen, of er niet zoolang een hulp-synagoge kan komen, al is het dan ook voorloopig slechts, om op sjabbat en jom tov hen die er behoefte aan hebben, gelegenheid te geven”.
Willemsparkweg 13 – opticien J. Querido
Vanaf september 1930 was de liberaal Joodse opticien J. Querido op dit adres gevestigd; de zaak heette Optica Spinoza. Jacob Querido (Amsterdam, 19 november 1896 – Midden Europa, 31 maart 1943) was gehuwd met Klara Rood (Amsterdam, 24 juni 1900) en zij hadden twee dochters, Rebecca (Amsterdam, 18 juni 1925 – Utrecht, 30 mei 2001) en Duijfje (Jop, Amsterdam, 18 augustus 1929 – Den Haag, 13 augustus 2011). Rebecca werkte in de crèche op de Plantage Middenlaan.
Moeder en de dochters konden onderduiken op verschillende locaties en overleefden de oorlog. Een van de dochters, Jop Querido, vertelde later hoe de onteigening en het vertrek uit de woning in het werk ging: ‘In 1942 werd mijn vader opgepakt door de Duitsers. Een tijdje later kwam er een NSB’er aan de deur die ook opticien was. De Duitsers stuurden mensen om de winkels van joden over te nemen. Hij zei: ‘Deze winkel is nu van mij. Jullie moeten er uit.’ Omdat wij boven de winkel woonden, konden we daar niet blijven. Mijn moeder, mijn zus Bep en ik wisten niet waar we naartoe moesten. We sliepen eerst in huizen waar de joodse mensen al weg waren, gevlucht of opgepakt. Via mijn tante, die ondergedoken was, kwamen we in contact met verzetsmensen. Zij regelden voor ons alle drie een ander onderduikadres.’
Klara Querido – Rood staat ook op joodsmonumentzaanstreek.nl
Willemsparkweg 42 – makelaar C. W. L. Zwaal
In 1939 was makelaar C. W. L. Zwaal op dit adres gevestigd. Zwaal adverteerde in het Nieuw Israëlietisch Weekblad en richtte zich ook op de Joodse clientèle.
Willemsparkweg 49 – familie Gosschalk
Dit was 1 van de 21.662 Joodse huizen – de Amsterdamse huizen waar in het begin van de oorlog Joodse families woonden. Frits Rijksbaron kocht het huis en in de papieren die bij het huis hoorden kwam hij achter de naam van de familie Gosschalk, bestaande uit accountant Joseph Gosschalk (Groningen, 31 december 1885 – Bergen-Belsen, 16 februari 1945), zijn vrouw Vrouwtje van Esso (Meppel, 11 juni 1885 – Bergen-Belsen, 17 april 1945) en hun twee zoons, ziekenverzorger Robbert Marcel (Amsterdam, 15 september 1922 – Tröbitz, 26 mei 1945) en Martijn (Amsterdam, 17 maart 1924). En het huis had niet alleen Joodse bewoners, ook werd de benedenverdieping in 1920 verbouwd door de bekende Joodse architect Harry Elte. Het gezin verhuisde gedwongen voor hun deportatie naar de Kraaipanstraat 73hs, in augustus 1943. Het Joodse gezin, en wat er met hen gebeurde, was voor Rijksbaron de inspiratie om in 2010 middels de posteractie in Het Parool, en met medewerking van het 4 en 5 mei Comité, dit deel van de Joodse geschiedenis van de stad zichtbaarder te maken.
Willemsparkweg 56 – pension Polak
Salomon Polak (Hoorn, 14 april 1881 – Auschwitz, 13 november 1942) en zijn vrouw Bertha Polak-Rubens (Zutphen, 6 november 1878 – Auschwitz, 13 november 1942) woonden in dit huis op tweehoog. Zij hadden een zoon, Eduard Jacques Polak (Amsterdam, 19 augustus 1915 – Middelburg, 11 december 1982), leraar Duits. In de oorlog, toen leerkrachten een beroepsverbod kregen, stelde zij zijn huis aan de Willemsparkweg 56 open als pension om op deze manier wat verdiensten te genereren. Hun zoon overleefde de oorlog, ging na de oorlog in Middelburg wonen en trouwde met Elisabeth Waterman (Amsterdam, 15 januari 1915).
Willemsparkweg 61b – secretariaat Joodse Vrouwenraad
Het secretariaat van de Joodsche Vrouwenraad in Nederland, afdeling Amsterdam, was in 1939 op dit adres gevestigd.
Willemsparkweg 70 – De Kemenade verhuizingen
Dit bedrijf, van J. J. Appenzeller en J. Hildesheim, adverteerde in 1916 in het Nieuw Israëlietisch Weekblad. J. Hildesheim was tevens penningmeester van de Vereniging voor Joodsch Godsdienstonderwijs in Amsterdam-Zuid.
Willemsparkweg 95 – banketbakkerij ORT H. M. van Straten
In 1929 opende banketbakker Hijman Michel van Straten hier zijn derde banketbakkerij in Amsterdam.
Willemsparkweg 126hs – Cernelius Hauer
Cernelius Hauer (Wenen, – Amsterdam, ) was bekend als goochelaar Larette en hij pleegde op dit adres zelfmoord.
Willemsparkweg 128 – tandarts Daniël Frenkel
Voor de oorlog was dit een van de adressen waar tandarts en amateur-goochelaar Daniel Frenkel met zijn gezin woonde.
Willemsparkweg 149hs – Uitgeverij Andries Blitz
Hier was Uitgeverij Andries Blitz gevestigd.
Willemsparkweg 150 – Lisette Bolle
Hier woonde verzetsstrijder Lisette Bolle in haar jeugd.
Willemsparkweg 158 – slagerij C. C. W. Burger & Zoon / slagerij Oudkerk
Slagerij C. C. W. Burger was geen Joods bedrijf, maar adverteerde tijdens de oorlog in De Misthoorn, het officieel orgaan van het ‘Comité tot Bestudering van het Joodsche Vraagstuk’, een krantje aan de rechterzijde van de NSB. Vol trots meldde Burger dat ze leverden aan de Duitsche Weermacht. Vlak na de oorlog blijkt slager M. Oudkerk er de bedrijfsleider te zijn en men adverteert, het lijkt wel een gotspe, in het Nieuw Israëlitisch Weekblad.
In december 1945 blijkt Maurits Oudkerk (Amsterdam, 28 november 1900 – Amstelveen, 22 augustus 1974) op dit adres zijn slagerij te heropenen. C. C. W. Burger heeft het veld geruimd. Voorheen was Oudkerk aan de Hunzestraat 2 gevestigd. Maurits Oudkerk huwde op 3 maart 1953 met Virginie Riwka (Virrie) Cohen, een dochter van David Cohen (een van de voorzitters van de Joodse Raad) en een van de verpleegsters in de crèche aan de Plantage Middenlaan.
Willemsparkweg 180hs – pension Herzberg
Al voor de oorlog was op dit adres Pension Herzberg gevestigd. De advertentie is uit 1932. Op dit adres stond Herbert Herzberg (Kassel, 9 november 1911 – Auschwitz – Auschwitz, 30 september 1942) ingeschreven. Herbert was de zoon van Georg Gutmann Herzberg (Aerzen, 27 januari 1883 – Leusden, 4 oktober 1942) en Paula Grünbaum (Thorn, 15 juni 1887 – Amsterdam, 1 oktober 1940) en hij had nog een broer, Josef Kurt (Kassel, 8 november 1913 – Auschwitz, 30 september 1942). Het gezin kwam uit Kassel en kwamen in 1933 naar Amsterdam. Een tijd verbleven ze in het Tehuis voor Joodsche Vluchtelingen aan de Johannes Verhulststraat 56hs. Ze kwamen op de Van Eeghenstraat 57hs te wonen en begonnen daar een pension. Volgens www.joodsmonument.nl was op dit adres eveneens een pension gevestigd. Aan de woningkaart te beoordelen was dit inderdaad het geval, ook na de Tweede Wereldoorlog was dit een pension, of echter de familie Herzberg dit als tweede pension bestierde, is niet zeker.
Zoon Josef Kurt was eind 1936 voorzitter van de Vorstand der Zentralverein deutsche Emigranten en gaf Duitse les in het huis van zijn ouders aan de Van Eeghenstraat.
Willemsparkweg 192 – tandarts Herman Kattenburg
In 1920 was tandarts Herman Kattenburg op dit adres gevestigd. Herman Mozes Kattenburg werd op 9 juli 1889 in Haarlem geboren en was gehuwd met Elizabeth Tekenbroek (Rotterdam, 20 februari 1903).
Willemsparkweg 213 – vishandel Louis Hammelburg
De Hollandse Vishandel van Louis Hammelburg was vanaf 1934 op dit adres gevestigd. Louis heette eigenlijk Levie Hammelburg en hij werd in Amsterdam geboren op 7 juni 1889 als zoon van Simon Hammelburg en Anna Drukker. Hij was gehuwd met Selina Presser (Amsterdam, 18 april 1897) en zij kregen op 15 januari 1924 een dochter Anna Marianne. In 1942 verhuisde het echtpaar naar de Plantage Kerklaan 67-1. Levie en Selina werden op 15 november 1943 in Auschwitz vermoord, Anna Marianne in Auschwitz op 31 januari 1944.
bron:
www.joodsmonument.nl, lemma Willemsparkweg 56 1 en 2 (geraadpleegd 22 september 2017)
“Advertentie E J Polak”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 09-10-1942. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318339:mpeg21:a0022
“VERGADERING van den Kerkeraad der”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-06-1907. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872592:mpeg21:a0051
“Advertentie Kemenade”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 31-03-1916. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859610:mpeg21:a0044
“Vereeniging voor Joodsch-Godsdienstonderwijs in Amsterdam-Zuid.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 10-05-1918. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860557:mpeg21:a0031
“Advertentie H M Kattenburg”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-10-1920. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859804:mpeg21:a0012
“ZIJN UW OOGEN GOED?”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-09-1930. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858634:mpeg21:a0048
Stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Joseph Gosschalk
“Advertentie Hammelburg”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 18-05-1934. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874519:mpeg21:a0018
“JOODSCHE VROUWENRAAD IN NEDERLAND”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 28-04-1939. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874673:mpeg21:a0101
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 19-05-1939. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874572:mpeg21:a0022
“Advertentie”. “De misthoorn : onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed : officieel orgaan van het Comité tot Bestudeering van het Joodsche Vraagstuk”. Driebergen, 29-03-1941. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010448287:mpeg21:a0033
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-12-1945. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858281:mpeg21:a0034
“Advertentie”. “De misthoorn : onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed : officieel orgaan van het Comité tot Bestudeering van het Joodsche Vraagstuk”. Driebergen, 15-03-1941. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010448286:mpeg21:a0031
“Advertentie Hammelburg”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 25-02-1932. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010662250:mpeg21:a0015
www.joodsmonument.nl, lemma Willemsparkweg 180 (geraadpleegd 23 september 2017)
www.joodsmonument.nl, lemma Willemsparkweg 13 (geraadpleegd 23 september 2017)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Spark (geraadpleegd 23 september 2017)
stadsarchief Amsterdam, woningkaart Willemsparkweg 180
stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Herbert Herzberg
stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Jacob Querido
www.wikipedia.org, lemma Willemsparkweg (geraadpleegd 22 september 2017)
herinnering Jop Querido (nummer 13): Onderduik in West-Friesland (met dank aan P. van Buuren)
Illustratie:
“Advertentie E J Polak”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 09-10-1942. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318339:mpeg21:a0022
“Advertentie Kemenade”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 31-03-1916. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859610:mpeg21:a0044
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-12-1945. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858281:mpeg21:a0034
“Advertentie”. “De misthoorn : onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed : officieel orgaan van het Comité tot Bestudeering van het Joodsche Vraagstuk”. Driebergen, 15-03-1941. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010448286:mpeg21:a0031
“Advertentie Hammelburg”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 25-02-1932. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010662250:mpeg21:a0015
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Willemsparkweg gezien naar de Paulus Potterstraat. 1910. OSIM00004000209
gepubliceerd:
22 september 2017
laatst bijgewerkt:
17 april 2024