De Weesperstraat was een essentieel deel van de Jodenbuurt van Amsterdam en het Weesperplein was de kroon op deze straat. Tal van Joodse instellingen stonden er aan dit plein en toen vlak naast dit plein Station Rhijnspoor gebouwd werd, werd het plein een belangrijk punt voor de infrastructuur in de stad. In bijgaand filmpje, van de Verdwenen Stad Amsterdam, meer over de geschiedenis. Hieronder het verhaal over een aantal Joodse instellingen.
Weesperplein hoek Nieuwe Achtergracht – Joodse Invalide
In 1911 werd door rabbijn Meyer de Hond een vereniging opgericht om deze instelling tot stand te brengen. Nadat er eerst tehuizen waren geweest op de Nieuwe Keizersgracht 70 en de Nieuwe Achtergracht 98 ging men een nieuw gebouw bouwen op de hoek van het Weesperplein. De architecten waren Jan Frederik Staal en Harry Elte. Zij gebruikten veel glas en baksteen en lieten zich inspireren door een stijl die in Amsterdam populair was, de Amsterdamse School. Voordat op deze plaats de Joodse Invalide stond stond hier “Concordia”, waar zalen voor feesten en partijen te huur waren. Het gebouw kwam in 1937 tot stand. De opzet van deze instelling was heel vooruitstrevend. De patiënten werden geen patiënten maar mensen genoemd en er werd zoveel mogelijk gezocht naar vervangend werk voor invalide geworden mensen. Na de oorlog is de Joodse Invalide blijven bestaan. Meer over de Joodse Invalide.
Weesperplein 4 – Diamantbeurs
Doordat Joden in de tijd van de Gilden uitgesloten waren van vele beroepen werd de diamantindustrie belangrijk voor het werk van veel Joodse Amsterdammers. Hier hoefde men geen lid te zijn van een gilde. En wanneer diamanten gekloofd en geslepen worden, moeten ze ook verhandeld worden. Dat verhandelen gebeurde in eerste instantie in de café’s rond het Rembrandtplein, maar de handel groeide zo dat het nodig werd om hiervoor een beurs te bouwen.
Deze beurs werd ontworpen door Gerrit van Arkel en opende in 1911 aan het Weesperplein hoek Nieuwe Achtergracht. De stijl waarin het gebouw is gebouwd is een mengeling van stijlen, er zijn Jugendstil-elementen zichtbaar en de stijl van het Nieuwe Bouwen.
De diamantbeurs was het centrum van het Joodse leven in de Weesperstraat. De diamantindustrie is in Amsterdam sinds de oorlog in elkaar gezakt. Nu is Antwerpen een van de belangrijkste diamantcentra ter wereld. Meer informatie over de diamantindustrie in Amsterdam vindt u hier.
Concordia
De diamantbeurs was op dit plein niet het enige belangrijke gebouw voor de diamantindustrie, want op de hoek Weesperplein – Nieuwe Achtergracht, waar later De Joodse Invalide kwam, kwam Vereniging Diamantclub Concordia terecht.
Deze beurs, eerst gevestigd op Amstel 29, was al eerder ontstaan en dat had te maken met de strenge ballotage bij de Beurs voor den Diamanthandel, en de eerste locatie was tegenover café Concordia.
De bijnaam was het Kinnesinnebeursje (kinnesinne = jaloezie).
In de eerste jaren floreerde deze beurs zo goed dat zij begin 20e eeuw verhuisde naar een eigen nieuwbouwpand Nieuwe Achtergracht 100, hoek Weesperplein. Het was een alleraardigst Art Nouveau-pand van de hand van Harry Elte. Het gebouw, dat wat weg had van de beurs, stond aan de overzijde van de beurs en werd wel de Kleine Diamantbeurs genoemd. Er werden synagogediensten gehouden door de Vereniging Zichron Ya’acov.
Toen aan de overkant in 1911 het immense beursgebouw 
van de beursvereniging van start ging werden, om alle ruimtes bezet te krijgen, de ballotage-eisen versoepeld en verdween de aantrekkingskracht van de Diamantclub.
Rond 1923 stopte die en verkocht het pand aan de Joodse Invalide ernaast. Om uit te kunnen breiden werd het spiksplinternieuwe pand van Elte afgebroken en werd in 1925 in de stijl van het Nieuwe Bouwen een gebouw van architecten Staal en Oesterman voor in de plaats gezet dat er vandaag – enigszins aangepast – nog staat.
Weesperplein 8 – Fröbelschool
Op 1 november 1893 werd er een Fröbelschool (kleuterschool) geopend op dit adres. Op alle dagen behalve de sjabbat werd les gegeven en daarbij twee keer per week Israëlitisch onderwijs.
Weesperplein 13 – meubelmakerij Tobias Sjouwerman
Van 1906 tot 1907 waren hier en in de Bethaniënstraat 31 de meubelwerkplaats en meubelstoffeerderij gevestigd van Tobias Sjouwerman (1886-Sobibor, 26 maart 1943), daarna was het bedrijf gevestigd op de Nieuwe Achtergracht 1b. Tobias was de zoon van Soesman Sjouwerman (1863-1913) en Hanna Vedder (1861-Sobibor, 26 maart 1943) en was op 14 augustus 1912 in Amsterdam getrouwd met Geertruida Polak (1892-Sobibor, 26 maart 1943). Tobias dreef eerst met broer Abraham de meubelfabriek, maar trad later als vertegenwoordiger in dienst bij een meubelfabrikant. Abraham vertrok nadien naar Antwerpen. Tobias verhuisde met zijn gezin in de loop van de tijd naar de P.C. Hooftstraat 4 in Haarlem. Hier verscheen op 30 mei 1940 een advertentie in het Haarlem’s Dagblad, waarin door hem enige kinderschoentjes en -jurkjes te koop werden aangeboden. Van Haarlem werden zij in de oorlog via Amsterdam en Westerbork naar Sobibor gebracht. Hier werden Tobias, Geertruida en zoon Alex alle drie op 26 maart 1943 vermoord. Dochter Rosa heeft de oorlog overleefd.
Weesperplein 15 – synagoge
Op Weesperplein 15 was een synagoge gevestigd.
Weesperplein 14-16 – Rotterdamsch Koffiehuis
Weduwe E. P. Boas was in 1906 de eigenaresse van dit café en ze werd volgens de advertentie bijgestaan door gerant C. Drieman. In 1927 was dit ‘Hotel Rotterdam’ en in 1945 werd het pand gesloopt.
Weesperplein 16 – hotel-café “Rotterdam”
In 1940 was hier het hotel-café “Rotterdam” gevestigd.
bron:
diverse bronnen, met dank aan Theo Bakker voor de informatie over Concordia.
“Advertentie Rotterdam”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 15-08-1940. Geraadpleegd op Delpher op 20-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010861284:mpeg21:a0014
“Advertentie Frobelschool”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 20-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 11-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858090:mpeg21:a0006
“Advertentie Boas”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1906/09/19 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871856:mpeg21:p008
Sjouwerman, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-01-1906, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 15-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871820:mpeg21:p004.
Weesperplein 14, Stadsarchief Rotterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 385.
Frans Duivis, Weesperplein 13 (email 22 juli 2024)
illustratie:
kleine foto midden de legging van de 1e steen van de Joodse Invalide door Mr. Maurits Levie.
prentbriefkaart Weesperplein 1915
foto Joodse invalide en mozaïeken © joodsamsterdam.nl
“Advertentie Rotterdam”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 15-08-1940. Geraadpleegd op Delpher op 20-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010861284:mpeg21:a0014
“Advertentie Frobelschool”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 20-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 11-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858090:mpeg21:a0006
“Advertentie Boas”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1906/09/19 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871856:mpeg21:p008
Sjouwerman, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-01-1906, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 15-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871820:mpeg21:p004
film:
Weesperplein: van idyllisch pleintje naar verkeersknooppunt – geschiedenis Verdwenen Stad Amsterdam op https://www.youtube.com/watch?v=PoteGWyIdds
gepubliceerd:
6 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
31 juli 2024