De Vijzelstraat verbindt het Muntplein met de Prinsengracht, het deel dat daarna volgt heet de Vijzelgracht. De Vijzelstraat werd aangelegd bij de stadsuitbreiding van in 1658 en werd vermoedelijk vernoemd naar de zeventiende eeuwse bewoners Cornelis en Jan Vijselaar maar de straat werd pas in 1874 officieel zo genoemd.
Vanaf 1920 is de straat gemoderniseerd. De bebouwing aan de westzijde werd afgebroken waardoor een verbreding mogelijk werd. Er konden gebouwen neergezet worden als het Carlton-hotel en Gebouw De Bazel, het huidige Stadsarchief. Een gebouw dat leek op het gebouw dat over de Reguliersdwarsstraat heen is gebouwd, stond ook bij de Kerkstraat. Het deel over de Kerkstraat stortte deels in in 1955, waarop het in de jaren zestig werd afgebroken. In de jaren zeventig verrees hier het gebouw van Marius Duintjer, dat in 2015 ingrijpend verbouwd werd.
Vijzelstraat 4 – lederwaren Barend Speijer
Barend Speijer, in lederwaren, zette in augustus 1908 zijn uitverkoop van lederwaren op dit adres voort.
Vijzelstraat 6 – Henri Beekman
Rond 1889 was hier de hoedenzaak van Henri Beekman gevestigd.
Vijzelstraat 22-24 – brandschade
Deze panden hadden brandschade op de bovenverdieping door het neerstorten van het vliegtuig achter het Carlton-hotel op 27 april 1943.
Vijzelstraat 24 – Dr. Souget
Op Vijzelstraat 24 woonde Sophie Souget-Blindeman. Lees verder.
Vijzelstraat 26 – Aurora
Een van de eerste keren dat er een advertentie van Aurora gevonden werd in de Joodse media was op 12 april 1912 in De Joodsche Kroniek. Het huidige Aurora is gevestigd op Vijzelstraat 27-35.
Vijzelstraat 29 – Dr. Martin Friedmann
Voor de oorlog woonde Martin Friedmann op dit adres. Hij was musicus.
Vijzelstraat 31 – Weduwe Oldewelt – Metman
Hier was rond 1880 de cadeauwinkel van weduwe Oldewelt – Metman gevestigd. Door advertenties in de Joodse media richtte zij zich mede op de Joodse clientèle.
Vijzelstraat 43 – opticien Karel van Buuren
Van 1914 tot ongeveer 1920 was opticien Karel van Buuren op dit adres gevestigd.
Vijzelstraat 43-51 – gedeeltelijk verbrand
Deze panden waren gedeeltelijk verbrand door het neerstorten van het vliegtuig achter het Carlton-hotel op 27 april 1943. Het Carlton-hotel werd gebruikt door de bezetter. Gevangen genomen geallieerde vliegers werden er verhoord. Derhalve was het hotel een doelwit. In de nacht van 26 op 27 april 1943 stortte een Britse Halifax-bommenwerper achter het hotel neer.
Vijzelstraat 49 – De Nederlandsche Schoencompagnie
Op dit adres werd in 1879 ‘de Nederlandsche Schoencompagnie’ van J. en B. Sanders & Co. gevestigd. Het was de tweede zaak in Amsterdam, de andere was op Warmoesstraat 140.
Vijzelstraat 49 – hoeden H. S. Roos
Rond 1909 was hier de (heren)hoedenzaak van H. S. Roos gevestigd.
Vijzelstraat 53hs – Schoontje Roos
Op nummer 53 was de hoedenwinkel van Schoontje Roos – Blitz (Amsterdam, 27 december 1866 – Auschwitz, 10 september 1942) gevestigd.
Vijzelstraat 64hs – Technisch Bureau Reisco
Hier had het gezin Van der Reis hun koelkasten en stofzuigerhandel. Het pand bestaat niet meer, het was onderdeel van hetzelfde flatgebouw als Vijzelstraat 72. Israël van der Reis (Groningen, 29 december 1894 – Soest, ) en moeder Esther Wolffers (Amsterdam, 28 mei 1895 – Bussum, ) overleefden de oorlog in tegenstelling tot hun zonen Meijer (Max) van der Reis (Gorningen, 11 april 1917 – Midden Europa, 30 juni 1944) en verzetsstrijder David (Groningen, – Sobibor, ). Hun broer Michiel (Groningen, ) overleefde de oorlog.
De zaak werd tijdens de oorlog leeggeroofd en verhuurd. Na de bezetting begon men opnieuw op Vijzelstraat 78. In 1949 werd de winkel opgeheven en zijn Israël en Esther verhuisd naar de Rooseveltlaan 77hs.
Vijzelstraat 71 – mejuffrouw E. Vecht
In 1913 woonde hier mejuffrouw E. Vecht, een van de contactadressen van de Zionistische zangvereniging ‘Hazomir’.
Vijzelstraat 72 – bruiloftsartikelen P. F. Cladder
Deze zaak in bruiloftsartikelen was hier rond 1901 gevestigd en men adverteerde in het Eerste Israëlietische Advertentieblad in Nederland.
Vijzelstraat 72-2 – Gerhard Badrian
Op Vijzelstraat 72-2 woonde Gerhard Badrian (Beuthen, 13 oktober 1905 – Amsterdam, 30 juni 1944), een Joodse Rijksduitser uit Silezië, die samen met zijn vader, moeder en zus Erna naar Nederland gevlucht was. Zijn ouders woonden op de Mecklenburglaan 23a in Bussum.
Gerhard was kunstfotograaf en werkte in de oorlog bij hoffotograaf Meijboom als assistent. Hij bezat een smetteloos uniform van de Sicherheitsdienst. Dat uniform, samen met zijn perfecte Duits, kwam goed van pas bij zijn verzetsactiviteiten, waaronder het bevrijden van gevangen. Hij deed dit door in dat uniform op overvolle overvalwagens toe te stappen en met behulp van vervalste papieren redde hij de gevangen.
Hij gebruikte het uniform ook bij de overval op 29 april 1943 op de Algemene Landsdrukkerij in Den Haag, waarbij men circa 10.000 blanco persoonsbewijzen buit maakte.
Badrian zat in de verzetsgroep van Gerrit van der Veen en toen Van der Veen gewond raakte droeg Badrian hem mee en bracht hem naar een onderduikadres. Op dit adres raakte Van der Veen verlamd en werd opgepakt. Badrian werd één van zijn opvolgers als leider van de Persoonsbewijzen Centrale.
Op 30 juni 1944 werd Gerhard Badrian op Rubensstraat 26 verraden. Een “vriendin”, Betje Wery, een beruchte verraadster, had Gerhard dit adres doorgegeven als een veilige onderduikplaats voor hem en zijn vrouw. Haar verraad deed zij onder druk of onder leiding van de beruchte Bernardus Andreas (Dries) Riphagen (Amsterdam, 7 september 1909 – Gilon, 13 mei 1973).
Gerhard Badrian schoot een SD’er van de trap, maar hij werd in het vuurgevecht op het trottoir neergeschoten, waar hij stierf. Wery kreeg voor dit verraad van de SD ƒ 1000,-. Na de oorlog werd Gerhard herbegraven op de erebegraafplaats in Loenen en op Rubensstraat 26 is een plaquette voor Badrian geplaatst.
Vijzelstraat 72-2 bestaat niet meer. Dit huis was deel van het flatgebouw dat op de plaats stond van het huidige bankgebouw. Deze flat was over de Kerkstraat heen gebouwd. Dat deel stortte in de zestiger jaren in, waarna het volledige flatgebouw gesloopt is.
Gerhards vader en moeder, Haymann en Frieda, werden vermoord in Sobibor op 13 maart 1943, zijn zus op 11 juni 1944. Meer over Gerhard Badrian.
Vijzelstraat 76-1 – Gustav Chopp
Hier woonde Gustav Chopp (Wenen, 3 april 1909 – Auschwitz, 30 december 1944). Meer over hem via de link.
Vijzelstraat 76-2 – Jacob Prins
Jacob (Alkmaar, 20 augustus 1905) en zijn broer Aron (Alkmaar, 2 januari 1908) Prins waren beiden pianist en componist. Zij traden op onder de naam Arno en Jabin in onder andere het Theater Tuschinski en in het De La Mar Theater. Jacob woonde op de Vijzelstraat 76-2 met met zijn vrouw Gonda van der Lijn en hun dochter Ada, geboren in 1937. Jacob gaf op dit adres muziekles.
Aron werd vermoord op 9 april 1943 in Sobibor. Jacob is op 20 januari 1942 overleden in Bloemendaal aan een longziekte, omdat Joden geen beroep meer konden doen op medische hulp in reguliere ziekenhuizen. Gonda en Ada overleefden den oorlog.
Schuilplaats
Onder brug 41, de brug over de Keizersgracht, was een openbare schuilplaats gedurende de oorlog. Deze brug werd in 1922 gebouwd bij de modernisering van de Vijzelstraat. De bij nr. 72 besproken flat staat op de achtergrond.
Vijzelstraat 85hs – Isaäc Cohen
Op Vijzelstraat 85 was de herenkledingzaak van Isaäc Cohen (Amsterdam, 3 juni 1893 – Auschwitz, 1 oktober 1944) gevestigd. Isaäc zat in het verzet, net zoals zijn zoon Bernard (Amsterdam, 13 februari 1923 – Auschwitz, 31 augustus 1944). Zijn vrouw en een kind overleefden de oorlog.
Vijzelstraat 88 – Hako
Manufacturenmagazijn Hako was hier gevestigd. Dit bedrijf was van Hendrik Koot, de WA’er die aan zijn verwondingen overleed na de rellen in de Jodenbuurt. Koot overleed in het Binnengasthuis en werd overgebracht naar het Vendelhuis van de NSB, op het Singel 400. Daar kon van op 16 februari 1941 van 11 tot 17 uur langs de kist worden gedefileerd, wat door een groot aantal kopstukken van de NSB werd gedaan. De begrafenisstoet vertrok op 17 februari 1941 om 09.30 uur naar Zorgvlied waar men om 12.30 aankwam. Weduwe Koot werd Verwalter (zaakgelastigde) van drie Joodse textielbedrijven. Het pand van Hako is na gedeeltelijke instorting afgebroken. De advertentie werd op 1 mei 1943 geplaatst in De Zwarte Soldaat, blad voor de W. A.
Vijzelstraat 109 – Elias Granaat
Nu deel van een bakkerij, voor de oorlog was dit de fruitwinkel van Elias Granaat. Elias werd geboren in Amsterdam op 30 oktober 1893 als zoon van Hijman Levie Granaat en Keetje Tafelkruijer. Op 29 oktober 1915 trouwde hij met Hanna Parijs (Amsterdam, 3 mei 1893) en ze kregen drie kinderen; Hijman (Amsterdam 21 april 1917), Kitty en Samuel. Elias en Hanna werden op 15 oktober 1942 in Auschwitz vermoord, Hijman in Sobibor op 23 juli 1943. Kitty en Samuel overleefden de oorlog.
De opa van Elias, Hijman Levie Granaat, richtte in 1880 firma H L Granaat op, een firma in metaal- en ijzerwaren. Deze firma was gevestigd aan de Oudeschans 15.
Vijzelstraat 113 – Abraham Ketellapper
Op Vijzelstraat 113 was een herenconfectiezaak gevestigd. Abraham Ketellapper (Amsterdam, 5 juni 1878 – Auschwitz, 21 september 1942) was de eigenaar. Hij was getrouwd met Reina a Cohen (Amsterdam, 5 mei 1901 – Auschwitz, 21 september 1942) en zij hadden een zoon Marcus (Amsterdam, 18 februari 1919 – Mauthausen, 2 september 1941).
Vijzelstraat 113 is het kleine hoekpandje op de hoek met de Kerkstraat, nu onderdeel van een supermarkt. Op de foto onder, uit 1918, 113 aan de linkerkant, de panden rechts ervan vormen nu de ingang van een supermarkt.
Vijzelstraat 122 – drogist Louis van Winsen
Deze drogist was hier rond 1902 gevestigd.
Vijzelstraat 128hs – Emanuel Boekman
In 1917 woonde hier Emanuel Boekman (Amsterdam, – Amsterdam, ), zoon van de boekhandelaar Maurits Boekman (Amsterdam, 7 juli 1862) en Heintje Peereboom (Zaandam, 26 oktober 1863). Emanuel is de latere wethouder van Amsterdam. Het pand werd in 1926 afgebroken wegens de verbreding van de straat.
bron:
Badrian – joodsmonument.nl,
mac4dummies.nl,
vogelvrij,
beeldbank stadsarchief Amsterdam (foto brug 41),
maxvandam.info,
www.020apps.nl, lemma Vijzelstraat brug 41 (geraadpleegd 28 dec 2015)
www.wikipedia.nl, lemma Vijzelstraat (geraadpleegd 28 dec 2015)
www.wikipedia.nl, lemma Dries Riphagen (geraadpleegd 21 september 2016)|
informatie Jacob en Aron Prins met dank aan R Scheenaard (email 4 mei 2018)
www.joodsmonument.nl, lemmata familie Jacob Prins
“Begrafenis van den W.A-man H.E. Koot”. “Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad”. ‘s-Gravenhage, 17-02-1941. Geraadpleegd op Delpher op 01-10-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010019516:mpeg21:a0167
H E Koot, Advertentie. “De zwarte soldaat : blad voor de WA”. Bussum, 01-05-1943, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010310589:mpeg21:p015
De Nederlandsche Schoencompagnie, Israelietische nieuwsbode; wekelijks orgaan voor Israelitische belangen, jrg 4, 1879, no 41, 04-04-1879. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005537093:00001
Oldewelt – Metman, Israelietische nieuwsbode; wekelijks orgaan voor Israelitische belangen, jrg 6, 1880, no 11, 10-09-1880. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005538066:00001
Henri Beekman, Israelietische nieuwsbode; wekelijks orgaan voor Israelitische belangen, jrg 15, 1889, no 14, 20-09-1889. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005543014:00001
Cladder, Eerste Israëlitisch advertentieblad in Nederland, jrg 1, 1901, 22-11-1901. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005732001:00005
Louis van Winsen, Eerste Israëlitisch advertentieblad in Nederland, jrg 1, 1902, no 4, 10-01-1902. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005732005:00001
H. S. Roos, De joodsche wachter; halfmaandelijksch orgaan voor Groot-Nederlands jodendom, jrg 5, 1909, no 19, 17-09-1909. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005434019:00001
Aurora, De Joodsche kroniek, jrg 1, 1912, no 7, 12-04-1912. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005793007:00001
E. Vecht, De joodsche wachter; halfmaandelijksch orgaan voor Groot-Nederlands jodendom, jrg 9, 1913, no 2, 31-01-1913. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005435028:00001
Stadsarchief Amsterdam, Maurits Boekman, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2426
Stadsarchief Amsterdam, Vijzelstraat 128hs, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 379
Stadsarchief Amsterdam, Meijer van der Reis, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 667.
Barend Speijer, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-08-1909, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 01-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872738:mpeg21:p008.
Illustratie:
Trap naar de openbare schuilplaats onder Brug 41 in de Vijzelstraat over de Keizersgracht. Links de zijgevel van Vijzelstraat 81, op de achtergrond de Vijzelstraatflat met op de hoek Vijzelstraat 36. foto mei 1944. Collectie Stadsarchief Amsterdam: foto-afdrukken ANWE00215000001
Vijzelstraat 113-121 (gedeeltelijk). Met Firma Proem Jzn Muziek en voordrachten; electronische drukkerij; confiseur-patissier en firma A. van Meerten. Foto ca. 1918. Collectie Stadsarchief Amsterdam: foto-afdrukken OSIM00002005962
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Gezien richting Muntplein. In het midden de ingang Kerkstraat met daarachter nrs. 2 t/m114 (v.r.n.l.)., Olie, Jacob (1834-1905), 21 mei 1892, 10019A000235
Henri Beekman, Israelietische nieuwsbode; wekelijks orgaan voor Israelitische belangen, jrg 15, 1889, no 14, 20-09-1889. Geraadpleegd op Delpher op 23-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005543014:00001.
Barend Speijer, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-08-1909, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 01-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872738:mpeg21:p008.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst bijgewerkt:
1 december 2022