Valkenburgerstraat

Een smalle straat. De bewoners zeer arm in een van de armste buurten van Amsterdam. Dat was de Valkenburgerstraat. Een straat met een rijk Joods leven. Twee synagoges, verschillende bakkers die koosjer bakten, een diamantslijperij en kleine ondernemers. Al voor de oorlog begon de sanering en de verbreding van deze straat. Bedrijven sneuvelden, werden naar nieuwe Joodse buurten verplaatst of keerden terug. Tot de oorlog bleef het kloppende Joodse hart van deze straat voelbaar, ook in de bronnen.

De oorlog sloeg keihard toe in deze straat. Zeker 476 inwoners werden vermoord (bron: joodsmonument.nl) en na de oorlog keerde een fractie van het Joodse leven terug. De beroemde matzebakker De Haan meldde in 1948 dat zijn bedrijf ongeschonden de oorlog was doorgekomen. Hij was een uitzondering.
Tegenwoordig is de Valkenburgerstraat een doorgaande weg tussen het centrum en de IJ-tunnel waar al tal van jaren hard gewerkt wordt om het aanzien van deze straat ingrijpend te veranderen. De sfeer van deze ooit op en top Joodse straat is verdwenen.

Hoe het was om voor de oorlog in deze straat te wonen? Klik hier voor een authentiek verslag. Daarnaast schreef Herman Heijermans over deze straat, en waren er in deze straat waaigaten; plekken waar panden ontbraken en men tot de gracht kon doorlopen. Ook daarover een verhaal. Op deze pagina is met behulp van 150 jaar Nieuw Israëlietisch Weekblad geprobeerd om te achterhalen welke ondernemers hier woonden en welke bijzondere gebouwen er in deze straat waren. Het Joodse leven is meer dan wie er in de oorlog uit deze straat vermoord werden en deze pagina’s geven een indruk van wie hier woonden en wat ze deden.

Valkenburgerstraat 3 – Markengrachtschool
Op dit adres was de Markengrachtschool, school nummer 2, gevestigd.

Valkenburgerstraat 5 – synagoge Tiferet Israel
De godsdienstige vereniging Tiferet Israel had op dit adres een synagoge en deze werd in augustus 1895 heropend. Deze synagoge had een damesvereniging, Bigdei Koudesj, die bij tijd en wijle de zang tijdens de diensten verzorgde.
In 1907 werd Israël Waterman (Gorinchem, 19 augustus 1869 – Sobibor, 9 april 1943) door de bestuurders van de vereniging bedankt voor zijn inzet als Chazan (voorzanger) tijdens de Hoge Feestdagen waarvoor hij een zilveren kiddoesj-beker ontving.

In 1915 werd het tachtigjarig bestaan van deze vereniging gevierd met een feestavond in gebouw “Casino” op het Waterlooplein. Vijf jaar later, in 1920, bestond vervolgens de vereniging 85 jaar en sprak rabbijn Dr. Meijer de Hond op 29 oktober 1920 een feestrede uit.
In juni 1923 zong obercantor I. Riwel uit Roemenië samen met het koor van de Grote Synagoge in deze sjoel. Riwel was op doorreis naar Amerika. In 1927 was er wederom een gast-gazzan, de heer S. Roth uit Boedapest.
In juni 1928 verscheen het bericht dat deze synagoge gesloopt zou gaan worden. De sjoel was hier 53 jaar gevestigd geweest. Een verplaatsing bleek niet mogelijk en men besloot het genootschap te ontbinden en de inventaris openbaar te verkopen. Dat werd gedaan op 21 juni 1928. Geveild werden onder andere de antieke wetsrollen, zilveren kroon met siertorens, duidelijk geschreven wetsrollen en een koperen menora.

Valkenburgerstraat 7 – Hartog Sak
Hartog Sak (Willemsoord, 17 augustus 1852 – Amsterdam, 31 mei 1928) was in 1882 vicevoorzitter van de godsdienstige zangvereniging Ohavei Sjier (wij houden van het lied). In 1882 was deze vereniging betrokken bij een weldadigheidsuitvoering voor een arm gezin.

In 1890 dook Hartog weer op in de krant. Van verschillende christelijke slagers zou hij vleesafval hebben gekocht dat niet volgens de Joodse ritus was geslacht en dus niet koosjer was. In juli 1890 plaatste Sak een advertentie waarin hij dit verhaal ontkrachtte. Daarbij refereerde hij aan Jb. Cohen, Waterlooplein 89, een koosjer-beestensnijder (slager) waar men verder bewijs kon verkrijgen. Valkenburgerstraat 7 was derhalve waarschijnlijk een slagerij. In 1893 was dit bedrijf verhuisd naar nummer 208. Hartog was gehuwd met Marianne Buitenkant (Amsterdam, 6 oktober 1852 – Amsterdam, 26 februari 1926).

Valkenburgerstraat 5 – 7 – Louis Swaab
Achter bovenstaande adressen was rond 1914 de stoomdiamantslijperij van Louis Swaab gevestigd. Louis nam in dat jaar de onderneming over van zijn moeder, de weduwe J. Swaab.

Valkenburgerstraat 8 – familie Barmhartigheid
Familie Barmhartigheid woonde in 1895 op dit adres en was depothouder van de Maatschappij van Meel- en Broodfabrieken op de Vijzelgracht 28, de broodfabriek die op initiatief van Samuel Sarphati was opgericht. Barmhartigheid had dus een broodwinkel.
Aron Barmhartigheid (Amsterdam, 23 december 1839) was gehuwd met Branca Benjamin (Amsterdam, 17 december 1836) en zij hadden de volgende kinderen; Abraham (Amsterdam, 9 juni 1863), Mozes (Amsterdam, 19 augustus 1865), Sophia (Amsterdam, 6 april 1868 – Auschwitz, 1 februari 1943), Rebecca (Amsterdam, 21 juli 1873 – Antwerpen, 27 januari 1939), Isaäc Aron (Amsterdam, 1 november 1875) en Naatje (Amsterdam, 8 maart 1881 – Auschwitz, 28 september 1942).

Valkenburgerstraat 8^-1 – Emanuel Fransman
In 1922 woonde Emanuel Fransman op dit adres en hij was de 1^e secretaris van de Joodse Toneelvereniging N. A. P. Eerder woonde dit gezin op de Valkenburgerstraat 205, waarschijnlijk hetzelfde pand wat werd hernummerd. Emanuel (Amsterdam, 16 september 1854) was gehuwd met Sientje Kroonenberg (Amsterdam, 4 juli 1851)

Valkenburgerstraat 11-15 – wagenmakerij Levie van der Bokke
Op 6 september 1931 werd hier een nieuwe locatie geopend van de wagenmakerij en smederij Levie van der Bokke. Dit bedrijf was al 50 jaar in de Valkenburgerstraat gevestigd en de enige Joodse wagenmakerij en smederij van Amsterdam. Op 21 januari 1931 werd de eerste steen gelegd door Engelina van der Bokke (Amsterdam, 16 januari 1921 – Auschwitz, 30 september 1942), dochter van Sara Jas (Amsterdam, 10 maart 1885 – Auschwitz, 10 september 1942) en smid Mozes van der Bokke (Amsterdam, 10 augustus 1886 – Sakrau, 19 januari 1943) en door Marie van der Bokke (Amsterdam, 6 augustus 1925 – Auschwitz, 30 september 1942), dochter van Elsje Walg (Amsterdam, 10 april 1895 – Birkenau, 30 september 1942) en wagenmaker/smid Barend van der Bokke (Amsterdam, 27 maart 1895 – Auschwitz, 30 september 1942).
Barend en Mozes van der Bokke waren kinderen van de oprichter van het bedrijf, Levie van der Bokke (Amsterdam, 12 juli 1859 – Amsterdam, 17 juni 1929) en zijn vrouw Betje Presser (Amsterdam, 16 november 1859 – Amsterdam, 4 september 1942).

De gevelsteen die ter herinnering daaraan was aangebracht, een stuk Amsterdams-Joods erfgoed, bevond zich na de sanering in Leusden bij familie. Op 17 november 2024 werd de gevelsteen teruggeplaatst op de Valkenburgerstraat 17.

Valkenburgerstraat 14 – Abraham Barend Soep
Abraham Barend Soep (Amsterdam, 13 maart 1825) woonde op de Valkenburgerstraat 230 in 1874 (in 1875 is dit hernummerd naar 14) en was betrokken bij een van de synagoges. Hij vroeg een paar zilveren siertorens te koop, versieringen die op de Torah-rol worden aangebracht. Abraham was gehuwd met Abigael Pais (Amsterdam, 23 juni 1825).

Valkenburgerstraat 14 – Tapperij en Slijterij Borstel
Voordat het pand in 1928 instortte was hier de Tapperij en Slijterij van Daniel Borstel en zijn vrouw Klara Engelsman.

Valkenburgerstraat 14 – Stoffeerder en behanger Hartog Polak
Het verhaal over Hartog Polak is een van de eerste verhalen die over deze straat werden opgetekend. Nu staat dit verhaal op een eigen pagina.

Valkenburgerstraat 24-32 – Zandgang
Rond 1885 was op deze locatie de slop “Zandgang” gevestigd.

Valkenburgerstraat 34 – Jozef Bartels
In 1902 woonde op dit adres Jozef Hijman Bartels (Amsterdam, 18 februari 1846). Bartels was slager in de Vleeschhal aan de Amstelstraat en had daar Bank nummer 1. Jozef was gehuwd met Rachel Wijl (Amsterdam, 9 november 1850).

Valkenburgerstraat 36 – Liepman Leger
Liepman Leger (Amsterdam, 17 november 1881 – Auschwitz, 5 februari 1943) was behanger en stoffeerder en op dit adres gevestigd in 1903 en bovendien ook op de Batavierstraat 36. Het pand werd op 27 oktober 1932 afgebroken. Aan het begin van de oorlog woonde Liepman op de Uithoornstraat 32^-2.

Valkenburgerstraat 36 – L. Lakmaker
L. Lakmaker woonde op dit adres in 1922 en verkocht kruidenierswaren, zoals paassuiker, matzemeel, hazelnoten en eieren. Volgens de woningkaart uit het stadsarchief was hij een kruidenier. Dit was waarschijnlijk Leman Lakmaker (Amsterdam, 6 augustus 1885 – Auschwitz, 15 december 1942). Na Lakmaker was tot de sloop van het pand in 1927 Hijman Snoek (1852) de kruidenier die hier was gevestigd.

Valkenburgerstraat 9-39 – Zonnehofje
Een van de stegen die op de Valkenburgerstraat (1885) uitkwam heette het Zonnehofje. Ondanks deze hoopvolle naam waren het stegen waar zeer arme mensen woonden. Op 14 december 1882 meldde het Nieuw Israëlietisch Weekblad dan ook ‘dat er een hevige brand in dit hofje was, waardoor drie onvermogende gezinnen van al het hunne beroofd werden, zonder daarvoor geassureerd te zijn’.

Valkenburgerstraat 41-49 – Haringgang
Een van de sloppen rond 1885 was de Haringgang.

Valkenburgerstraat 42 – Jacob de Rooij
Op 31 maart 1879 werd Jacob de Rooij, zoon van Sara Groenteman (Amsterdam, 16 juli 1858 – Rotterdam, 21 januari 1921) en Joseph de Rooij (Amsterdam, 3 januari 1857 – Rotterdam, 1935) op dit adres geboren. Jacob trouwde later met Rosina Schuitenvoeder (Sint-Niklaas, 2 december 1876 – Auschwitz, 14 januari 1943) en kreeg met haar een zoon Joseph (Joop; Rotterdam, 22 juni 1898 – Delft, 6 juli 1980). Jacob overleed op 17 april 1918 en werd begraven op de Joodse begraafplaats aan het Toepad in Rotterdam.

Valkenburgerstraat 44 – werkplaats schijvenschuurders
Het Volk – 28 maart 1901 – ‘Op 27 maart 1901 werd op dit adres de eerste gemeenschappelijke werkplaats voor de leden der vereeniging „De Vereenigde Schijvenschuurders” geopend in het huis Valkenburgerstraat 44. Er was daar plaats voor dertig schuurders. Tot de talrijk opgekomen vakgenooten hield de voorzitter S. J. van Praag een toespraak waarin hij de hoop uitsprak dat deze gemeenschappelijke werkplaats den gemeenschapszin zou sterken, terwijl hij in haar de kiem zag van de algemeene coöperatieve samenwerking der toekomst’.
De vereniging bestond sinds 1895. In 1896 fuseerde deze vereniging met de Algemeene Schijvenschuurdersbond en ging onder de naam ‘De Vereenigde Schijvenschuurders’ verder. Een schijvenschuurder is een van de beroepen in de diamantindustrie.

Valkenburgerstraat 44 – Schoenmaker Modijefskij
Vanaf 1909 woonde schoenmaker Chaskel Modijefskij (Modijefsky) (Cherson; aan de Dnjepr, Rusland, 12 maart 1860) en zijn vrouw Sara Rebecca Lewin (Telsiai, Rusland, 16 september 1861 – Amsterdam, 1931) op dit adres met hun kinderen (Iman Isaac – Amsterdam, 2 augustus 1896 – Sobibor, 23 juli 1943), Rachel – Amsterdam, 21 oktober 1891, Betsy – Amsterdam, 16 augustus 1894 – Auschwitz, 30 september 1942, Jeannetta – Amsterdam, 21 november 1898 – Sobibor, 30 april 1943). In 1882 kwamen Chaskel en Sara naar Amsterdam vanuit de Verenigde Staten, waar ze eerder naartoe geëmigreerd waren. Na het overlijden van Sara in 1931 verbleef Chaskel een poos bij zijn dochter in Den Haag en kwam toen terug naar Amsterdam en verbleef vervolgens in de moderne Joodsche Invalide, waar hij zeer tevreden over was. Een echte schoenmakerij was dit adres overigens niet. Chaskel voerde de reparaties in de woonkamer uit. In 1912 verloofde, volgens de advertentie, dochter Rachel zich.

Valkenburgerstraat 46 – bakker Goudeket & De Leeuw
Goudeket & De Leeuw was een bakker ORT die op Valkenburgerstraat 241-243 gevestigd was. In 1911 was er ook een vestiging op dit adres.

Valkenburgerstraat 49 – B. Soep
B. Soep was depothouder van bakkerij De Haan in 1880. Een depothouder was een bakkerswinkel waar men de producten van een bepaalde producent verkocht.

Valkenburgerstraat 51 – H. M. a Catan
H. M. a Catan was ziekenoppasser en waker en woonde op dit adres in 1880.

Valkenburgerstraat 93 – broodbakkerij Eensgezindheid
Broodbakkerij “Eensgezinsheid” ORT was in 1915 op dit adres gevestigd en meldde in haar annonce dat in dat huis voorheen bakkerij Snatager gevestigd was. De contactpersoon was M. de Jongh. In 1929 was hier nog steeds een bakker gevestigd, nu van I. Zeehandelaar. In 1930 werd deze zaak verplaatst naar de 3^e Oosterparkstraat 77.

Valkenburgerstraat 100 – diamantslijperij Gomperts
Diamantslijperij gebroeders Gomperts was op dit adres gevestigd. Dit bedrijf opende de deuren in de jaren 70 van de negentiende eeuw. Op 16 november 1878 gebeurde er in dit bedrijf een ongeval. Een jongen kwam in aanraking met een machine, waardoor hij verpletterd werd. “Het lijk werd naar het gasthuis vervoerd”, meldde het bericht.

Valkenburgerstraat
nummer 0 – 100	nummer 100 – 200	nummer 200 – 260