De Valckenierstraat was een straat met veel Joodse bewoners. Volgens joodsmonument.nl vonden in de oorlog 164 bewoners van deze straat de dood in de kampen. Dat de straat zo’n Joods karakter had, is mede te danken aan de centrale ligging binnen het gebied waar de grote diamantslijperijen waren. Daarnaast zijn er een paar panden met een bijzondere Joodse geschiedenis. Deze straat heette de Nieuwe Lijnbaansgracht toen deze straat nog niet gedempt was.
Woningbouwvereniging Salerno
In 1853 werd door Simon Wolf Josephus Jitta samen met Dr. E. C. Buechner de Vereniging Salerno opgericht. Dit was een vereniging die zich bezig hield met de volkshuisvesting.
In 1854 gaf deze vereniging architect Leliman de opdracht om op een terrein bij het Weesperplein 48 arbeiderswoningen te ontwerpen. Dit ontwerp kwam er, een voorgebouw aan de Nieuwe Achtergracht met 16 woningen en een achtergebouw aan de huidige Valckenierstraat 23 – 33 met 32 woningen (foto links). De bouw werd door het bestuur van de vereniging goedgekeurd op 5 september 1854 voor een bedrag van ƒ 41.362,– met als aannemer C. de Zwaan en H. J. Koper.
De huur van de woningen was voor het voorgebouw tussen de ƒ 1,30 en ƒ 1,60 per week, voor het achtergebouw tussen de ƒ 0,80 en ƒ 1,30. Een benedenwoning was duurder dan een bovenwoning. De woningen waren gewild, in 1866 was er nog een wachtlijst voor. Het ligt voor de hand dat dit gebouw, centraal gelegen binnen het gebied met de grote diamantslijperijen en rond de Kaapse Tijd, in trek was bij arbeiders in de diamantindustrie.
Ostjidischer Arbiter Kulturfarajn Sch.Anski
In de Valckenierstraat was voor de oorlog het zaaltje van de oost – Joodse immigranten gevestigd. Waarschijnlijk was dit in gebouw “De Leeuw”. De vereniging, doorgaans Sch. Anski genoemd, werd in 1920 opgericht. Na de oorlog zat de organisatie op de Rapenburgerstraat 67.
Valckenierstraat 3 – vishal
Op 13 maart 1924 opende Simon Goudeketting hier zijn vishal. Deze was vlak bij het Weesperplein gelegen, waar Simon al vis verkocht. Waarschijnlijk was dit Simon Goudeketting die op 1 december 1892 in Amsterdam werd geboren.
Valckenierstraat 3-1 – Stolpersteinen
In augustus 2012 werden er in deze straat Stolpersteinen geplaatst voor het gezin van Bernard Kalkoene.
Valckenierstraat 7 – L. J. Walvisch
L. J. Walvisch (Amsterdam, – Sobibor, ) was mech. dentist en tandheelkundige en was in 1925 tot zeker in 1942 op dit adres gevestigd. Levie was gehuwd met Mietje Bleekveld (Amsterdam, – Sobibor,
Valckeniersstraat 13-1 – Marcus Colmans en Mina Kanis
Marcus en Mina woonden hier een korte tijd tijdens de oorlog. Marcus was de zoon van Louis Colmans en Helena Finsi. Hun verhaal staat op die pagina.
Valckenierstraat 19 – Stoombierbrouwerij ”t Haantje’.
Tussen 1889 – 1917 was hier Stoombierbrouwerij ’t Haantje gevestigd.
Valckenierstraat 35 – Elias Dünner
Elias Dünner adverteerde in 1904 met zijn koosjere beschuit van ‘Patria’, een bedrijf in Sloterdijk. De biscuits stonden onder toezicht van het rabbinaat (in dit geval van de Portugees Israëlitische Gemeente) en Elias meldde dat hij de enige leverancier van het product was.
In 1914 werd onder de naam Dünner en De Jong ook chocolade en suikerwerk verkocht. Verder waren Dünner en De Jong de ‘generaal-agenten’ voor de koosjere ‘boter’ Dekel en het koosjere plantenvet Diklah.
Valckenierstraat 35 – S. E. de Jong
S. E. de Jong was penningmeester van het Kosher-eten-militairenfonds der Centrale Organisatie en woonde op dit adres in 1916.
Valckenierstraat 35-1 – gezin Hoepelman
Hier woonde Samuel Hoepelman met zijn ouders.
Valckenierstraat 37 – Rebecca Messias
Rebecca Messias (Amsterdam, – Auschwitz, ) was pianolerares en in 1908 adverteerde ze dat bij haar lessen te volgen waren a ƒ 0,75 per les. Ze woonde toen bij haar ouders; Simon Messias (Amsterdam, – Amsterdam, ) en Reina Jessurun (Amsterdam, – Amsterdam, ).
Valckenierstraat 39 – A. B. Davidsschool
Op nummer 39 (foto rechts 2018, foto links 1934) was de Joodse Dagnijverheidsschool voor jongens gevestigd, de A. B. Davidsschool. Deze werd in 1928 opgericht en per 1 februari 1929 geopend. Ook daarvoor zat er een school in het gebouw , Openbare School Nr. 11, het gebouw dateert van 1899.
Op de Davidsschool werd de jongeren een vakopleiding gegeven: metaalbewerken, elektrotechniek, automontage, meubelmaken en -stofferen, banketbakken, houtbewerken e.d. Juist die vakopleidingen zorgden ervoor dat een aantal de concentratiekampen overleefden, de beroepen kwamen in de kampen van pas.
Valckenierstraat 43 – slagerij Van Gelder
Jacob van Gelder (Denekamp, – Amsterdam, had hier zijn slagerij in 1911. Jacob was gehuwd met Betjen Hemelrijk (Winterswijk, – Auschwitz,
Valckenierstraat 43 – Eerste Amsterdamse Kattenbak Centrale
Een bedrijf dat in de laatste jaren voor de oorlog veelvuldig met dit adres adverteerde, was de Eerste Amsterdamse Kattenbak Centrale. Het was het bedrijf van Johan Peter Pas (Valkenswaard, 1889). Het was geen Joods bedrijf, maar wel opmerkelijk dat dit aan het einde van de jaren dertig kon bestaan. Door het adverteren in het Nieuw Israëlietisch Weekblad richtte dit bedrijf zich ook op de Joodse clientèle.
Valckenierstraat 43-3 – naaiatelier
In 1902 werd op dit adres gevraagd om leerlingen die gratis het vak van kostuumnaaien wilden leren.
Valckenierstraat 45 – Comestibles Spier
In 1902 was hier een zaak in koloniale waren en comestibles gevestigd. Het was de zaak van Izaak Spier (Oldemarkt, – Auschwitz, ). Izaak was gehuwd met Betje Wolff (Meppel, – Gemeente niet bekend, ) en zij hadden drie kinderen, Abraham (Amsterdam, 8 september 1895), Eduard (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Frederika Jeannette (Amsterdam, 27 september 1903). In mei 1903 verhuisde het gezin naar de Roetersstraat.
Valkenierstraat 49 – A. J. Pardo
A. J. Pardo was lood- en zinkwerker en op dit adres gevestigd in 1904.
Valckenierstraat 51 – naaiatelier
In 1900 was op dit nummer een naaiatelier gevestigd, die voor nieuw personeel in het Nieuw Israëlietisch Weekblad adverteerde.
Valckenierstraat 53 – Mietje van Hesse
Op dit adres woonde Mietje van Hesse (Den Haag, 18 maart 1831 – Bloemendaal, 9 mei 1922) met haar kinderen. Haar man Joseph Benedictus de Hoop (Amsterdam, 31 augustus 1923 – Leiden, 27 september 1876) was al overleden toen Mietje hier ging wonen.
Valckenierstraat 81 – B’rith Menorah
Hier werd in 1939 een discussieavond georganiseerd van B’rith Menorah. Hier was de Nederlandse afdeling gevestigd van de in 1933 opgerichte wereldorganisatie B’rith Trumpeldor. Het doel was om Joodse jongeren weerbaar te maken tegen het opkomend antisemitisme en de strijd om het Britse Mandaatgebied Palestina. De naamgever was Joseph Trumpeldor, een oorlogsheld uit het Russische leger die na zijn diensttijd naar het mandaatgebied was vertrokken. Daar zag hij dat het noodzakelijk was dat er een goede landbouwopleiding kwam en hij gaf daartoe de aanzet.
De Nederlandse afdeling werd opgericht door Désiré Daniel da Silva Solis (Parijs, 13 juli 1901 – Amsterdam, 24 april 1988) uit Amsterdam, arts Eliazer Sekir uit Rotterdam en bioloog Emanuel Arnold Maurice Speijer uit Den Haag.
Valckenierstraat 89-91 – zuurinleggerij Aalsvel
Hier was in 1947 de zuurinleggerij van H. Aalsvel gevestigd.
bron:
jhm,
nai.nl,
joodsmonument.nl
Anstadt, Milo, Bund in Amsterdam 1920 – 1940 op www.onvoltooidverleden.nl (geraadpleegd op 1 jan 2015)
Nieuw Israelietisch Weekblad, 4 juni 1948, 5 november 1937
“Binnenland School 11. AMSTERDAM, 8 November 1894.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1894/11/09 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858376:mpeg21:p005
“Advertentie naaisters”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1900/04/19 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874251:mpeg21:p006
“Advertentie kostuumnaaien”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1902/06/20 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874156:mpeg21:p007
“Advertentie Spier”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1902/10/01 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874171:mpeg21:p010
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Spier, I. – 27-09-1870 – 5422-1401-0840
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Spier (geraadpleegd 15 oktober 2019)
“Advertentie Pardo”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1904/03/11 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871693:mpeg21:p003
“Advertentie Dunner”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1904/03/11 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871693:mpeg21:p003
“Advertentie Messias”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1908/01/10 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872654:mpeg21:p007
“Advertentie ’t Haantje”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1910/02/18 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872771:mpeg21:p004
“Advertentie Van Gelde”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1911/09/22 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859347:mpeg21:p006
“Familiebericht Van Gelder”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1911/02/10 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872718:mpeg21:p006
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Van Gelder (geraadpleegd 16 oktober 2019).
“Advertentie Dunner & De jong”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1914/06/05 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859516:mpeg21:p014
“Voor onze Joodsche Militairen.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1917/06/01 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860508:mpeg21:p003
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Goudeketting, S. – 01-12-1892 – 5422-0470-0630
“Advertentie Simon Goudeketting”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1924/03/07 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872471:mpeg21:p008
“Advertentie L. J. Walvisch”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1925/09/18 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871881:mpeg21:p007
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Walvisch, L. – 30-07-1890 – 5422-1627-3120
www.joodsamsterdam.nl, lemmata gezin Walvisch (geraadpleegd 16 oktober 2019).
“Advertentie slagerij Van Gelder”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1927/08/12 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010857984:mpeg21:p008
“NIJVERHEIPSSCHOOL „A.B. DAVIDS”.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1929/01/04 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858067:mpeg21:p002
“VEREENIGINGSLEVEN B’rith Menorah”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1939/10/27 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874595:mpeg21:p006
“Advertentie kattencentrale”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1937/06/11 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 17-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872961:mpeg21:p007.
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Pas, Johan Peter – 14-11-1889 – A01232_0622_0413.
“Advertentie S E de Jong”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1916/10/11 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 12-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000569093:mpeg21:p00006.
Stadsarchief Amsterdam, Mietje van Hesse, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2210.
Stadsarchief Amsterdam, Rebecca Messias, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2210.
B’rith Trumepldor; Daniel M. Metz, Diamantgracht (Zwolle 2022) 171.
illustraties:
© joodsamsterdam.nl
“Advertentie naaisters”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1900/04/19 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874251:mpeg21:p006
“Advertentie Dunner”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1904/03/11 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871693:mpeg21:p003
“Advertentie Spier”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1902/10/01 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874171:mpeg21:p010
Gevelstenen Salerno Valckenierstraat © joodsamsterdam / R A Snijders 15 juli 2020
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Olie, Jacob (1834-1905). Valckenierstraat. Gezien naar Weesperplein. Rechts: werkplaats Amsterdamsche Omnibus Maatschappij (AOM) met onder meer een wagenmakerij, een smederij, een tekenkamer enzovoort. Architect: G.B. Salm, 1882. 1890. 10019A000429
Het Joodsche weekblad, L J Walvisch. Geraadpleegd op Delpher op 02-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994051:00001
Van Detschool, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 65, 1934, no 20, 18-05-1934. Geraadpleegd op Delpher op 05-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005427072:00001.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst aangepast:
18 december 2022