De Utrechtsedwarsstraat is een zijstraat van de immens populaire Utrechtsestraat. De straat heeft minder aanloop dan die andere zijstraat van de Utrechtsestraat, de Kerkstraat. De Kerkstraat is een belangrijke verkeersader in de stad, zeker voor het fietsverkeer. De Utrechtsedwarsstraat is veel rustiger, bijna verstild, met een mooi uitzicht aan de zijde van de Amstel op Koninklijk Theater Carré.
De Joodse Utrechtsedwarsstraat
Aan de andere zijde van het Frederiksplein ligt de Den Texstraat. De geschiedenis van beide straten lijken op elkaar. Ook hier trok een groot aantal Joden naartoe nadat de traditionele Joodse buurt verpauperd raakte en door de gemeente werd gesaneerd. Zien we dat in de Den Texstraat de hogere middenstand gaan wonen, in de Utrechtsedwarsstraat zijn de inwoners beduidend armer.
Ro Mogendorff
Rond 1930 had de Joodse schilderes/tekenares Ro Mogendorff in deze straat haar atelier. Ro(sa) Catharina werd geboren in de Oosterparkstraat 83 op 21 juni 1907 met haar tweelingzus Isadora als dochters van Aline Flesseman en Emanuel Mogendorff, huisarts. Later komt er nog een zusje, Lies. Ro overleefde de oorlog door in onderduik te gaan en overleed in 1969.
Utrechtsedwarsstraat 13 – Wereldbibliotheek
De wereldbibliotheek, geesteskind van de uit een liberaal-Joodse familie stammende Leo (Lion, Den Haag, 1 augustus 1862) Simons, werd in 1905 opgericht. Deze bibliotheek, die nog bestaat, was een tijd in de Utrechtsedwarsstraat gevestigd.
Utrechtsedwarsstraat 30 – school / centrale keuken
Op de Utrechtsedwarsstraat 30 was een schoolgebouw gevestigd en in 1917 werd dit schoolgebouw verbouwd tot een Centrale Keuken voor de Gemeentelijke Kindervoeding. In 1944 – 1945 fungeerde deze instelling als Centrale Keuken.
Utrechtsedwarsstraat 31 – bakker Raphaël Mendelson
In 1928 heeft Raphaël Mendelson (Amsterdam, 15 april 1881 – Auschwitz, 14 januari 1943) hier zijn bakkerij. Raphaël was een zoon van Emanuel Isaac Mendelson en Leentje Arons. In 1936 verhuist Raphaël naar de Muiderstraat 5-1.
Utrechtsedwarsstraat 131-2 – Maup Caransa
Een van de bekendste Joodse Amsterdammers die in de Utrechtsedwarsstraat is geboren is Maup Caransa. Hij werd op 15 januari 1916 geboren in een Portugees-Joods gezin driehoog achter in deze straat. Zijn vader was kolensjouwer en verdiende te weinig geld om het gezin met vier zoons en één dochter te onderhouden. De jongens hakten aanmaakhout en verkochten dit langs de deuren. Toen Maup twaalf jaar oud was duwde hij de kolenkar van zijn vader, was hulpje bij een kruidenier, verkocht op het Centraal Station bloemen, werd loopjongen bij persbureau Vaz Dias en pakte alles aan waarmee hij geld kon verdienen. Hij leerde het vak van loodgieter en kluste in zijn avonduren bij met het aanleggen van bierleidingen in cafés.
Bij het begin van de oorlog speelde het geloof voor Maup nauwelijks een rol. Wel deed hij mee aan de knokpartijen die uiteindelijk tot de februaristaking leidden. De hele familie Caransa, op zijn zus Femma na die ondergedoken was, werd tijdens de oorlog weggevoerd naar Westerbork. Maup meldde zich ook en heeft een week in Westerbork gezeten voor zijn vader en moeder op transport werden gesteld. Zijn ouders en drie broers werden vermoord.
De oorlog maakte in het leven van Maup het Joods-zijn belangrijker. Naast al zijn economische activiteiten in Nederland had hij ook een aannemersbedrijf in Israël en hij was trots op zijn intensieve contacten met Israël. Hij gaf gul aan goede doelen, waaronder aan de restauratie van de Portugese Synagoge.
Utrechtsedwarsstraat 134-136 – meubelopslag Kiwi
Voor, tijdens en na de oorlog was dit de opslag van meubelen voor meubelzaak Kiwi uit de Utrechtsestraat 139. Dit pand was verbonden met de Achtergracht 17, waar zeemlederhandel Spijer gevestigd was.
Oorlog
Volgens joodsmonument.nl werden er uit deze straat 78 Joodse bewoners tijdens de oorlog vermoord.
bron:
ons amsterdam,
wikipedia,
romogendorff.nl,
stads archief amsterdam
“Advertentie Mendelson”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-09-1928. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858035:mpeg21:a0138
GAA, persoonskaart Raphaël Mendelson
illustratie:
Utrechtsedwarsstraat 30, © joodsamsterdam.nl
“Advertentie Mendelson”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-09-1928. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858035:mpeg21:a0138.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst bijgewerkt:
7 juli 2023