De Tolstraat is een straat die gelegen is in de wijk de Pijp in Amsterdam. De straat loopt van het Henrick de Keijserplein naar de Amsteldijk en kruist ongeveer halverwege de Van Woustraat. De Tolstraat, tot 1896 Verversstraat en Ververspad geheten, ontleent haar naam aan een aldaar geplaatst tolhek. In de straat staan verschillende gebouwen met een Joodse geschiedenis en de straat kende Joodse bewoners.
Tolstraat 23-1 – gezin Erwteman
Koopman Abraham Erwteman (Amsterdam, – Auschwitz, en Elisabeth Stodel (Amsterdam, – Auschwitz, ) vierden hier in september 1935 hun 30-jarig huwelijk. In het begin van de oorlog woonden Abraham en Elisabeth nog op dit adres. Zij hadden vier kinderen van wie twee de oorlog overleefden.
Tolstraat 23-2 – Meijer en Leentje Juda
In het begin van de oorlog woonden Meijer en Leentje Juda op dit adres. Zie verder Tolstraat 121.
Tolstraat 29 – Louis Salomons
Op de Tolstraat 29 werd op 15 juli 1921 fagottist Louis Salomons geboren.
Tolstraat 35-2 – gezin Erwteman
Op 31 december 1931 overleed I. Erwteman, vader van diamantbewerker Gerrit Erwteman (Amsterdam, – Auschwitz, ). Gerrit woonde met zijn vrouw Betje Soep (Amsterdam, – Auschwitz,
Tolstraat 43hs – gezin De Leeuw
Salomon de Leeuw (Amsterdam, – Sobibor, ) en Caroline Sluizer (Amsterdam, – Sobibor, ) vierden hier in oktober 1935 hun 40-jarig huwelijk. Salomon en Carolina hadden twee kinderen: Nathan (Amsterdam, – Amsterdam, ) en Abraham (Amsterdam, – Sobibor, ).
Tolstraat 45 – Rachel Duitscher – Cohen
In november 1935 overleed Rachel Duitscher – Cohen(Amsterdam, 8 februari 1878) hier, in de leeftijd van 57 jaar. Rachel was gehuwd met kleermaker Heiman Duitscher (Leek, 3 augustus 1881 – Sobibor, 7 mei 1943).
Tolstraat 45-2 – Heintje Levie – Stork
In april 1936 overleed Heintje Levie – Stork hier in de leeftijd van 54 jaar.
Tolstraat 47 – Fijtje Spreekmeester – Polak
Rond 1924 woonde hier Fijtje Spreekmeester – Polak. Zij overleed op 7 mei 1924 en was geboren in Amsterdam op 9 december 1842. Fijtje was gehuwd met Isaac Spreekmeester (Amsterdam, 27 maart 1843).
Tolstraat 59 – Philip Cohen
Philip Cohen was in 1916 administrateur van Het Jonge Volk, het maandblad van de Algemeene Nederlandschen Diamantwerkersbond.
Tolstraat 61-77 – Arbeiders Coöperatie De Dageraad
Hier was deze organisatie gevestigd. Voor Grote Verzoendag (Jom Kippoer) in 1929 werd hier de vergaderzaal als synagoge gebruikt.
Tolstraat 62 – Gebouw Samenwerking
In Gebouw Samenwerking was, volgens de annonce betreffende de Bar Mitswa van Max Nijveen (Leeuwarden, – Auschwitz, ), in 1926 een synagogelokaal gevestigd. Max was een zoon van Anna van Meer (Den Bosch, – Amsterdam, ) en Karel Nijveen (Onstwedde, – Amsterdam, ). Het gebouw Samenwerking was het gebouw van de Coöperatie Samenwerking, in 1908 opgericht om ‘de woningtoestanden in Amsterdam en omgeving te bevorderen, meer speciaal ten behoeve van de leden’.
Tolstraat 90-3 – dameskleermakerij Meijer
Rond 1933 was deze onderneming op dit adres gevestigd.
Tolstraat 93 – Optiek Gebroeders Prins
Rond 1927 was hier een van de zeven filialen gevestigd van Optiek Gebroeders Prins.
Tolstraat 100 – Abraham Goldsteen
Abraham Goldsteen (Meppel, 9 juni 1838) werd op 9 juni 1918 80 jaar oud. Abraham was gehuwd met Carolina Levi (Setterich, 26 augustus 1839). Abraham overleed in december 1922 op 84-jarige leeftijd.
Tolstraat 101-1 – Mary Frankenhuis
Hier werd Mary Frankenhuis (Amsterdam, – Auschwitz, ) geboren, dochter van Louis Frankenhuis (Nijmegen, ) en Henriëtte Dessau (Hamburg, – Auschwitz, ).
Tolstraat 112 – Frederik Martijn van Gelderen
Op 25 februari 1921 werd Frederik Martijn van Gelderen (Amsterdam, – Auschwitz, ) geboren, zoon van Alfred van Gelderen (Amsterdam, – Midden-Europa, ) en Marianne Englander (Amsterdam, 29 april 1893). Frederik had een zus Dora Rosa (Amsterdam, – Birkenau, ). Marianne overleefde de oorlog.
Tolstraat 121 – Arnold Juda
Op 17 mei 1913 werd de latere pianist Arnold Juda (27 december 1988) hier geboren. Hij was een zoon van Meijer Juda (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Leentje Snoek (Amsterdam, – Amsterdam, ). Arnolds broers Jo (Juda) Juda (Amsterdam, 7 september 1909 – Laren, 20 januari 1985) ) en Charles (Amsterdam, – Polen, ) werden eveneens musici op respectievelijk viool en cello. Zij traden dikwijls in duo- of triovorm op. Arnold was enige tijd getrouwd met pianiste Eva Gezina Spijer en later met balletdanseres Coby van der Hoeven. Hun dochter Angela is violist.
Arnold kreeg zijn opleiding aan het Amsterdams Muzieklyceum en kreeg daar les van Stefan Askenase en Alexander Borovsky. Over de periode in de Tweede Wereldoorlog is weinig bekend. Na die oorlog werd Arnold huiscomponist en leider van het orkest van de Stadsschouwburg (1945-1950). In een uitwisselingsprogramma was hij van 1950 tot 1954 betrokken bij Sticusa en het Culturele Centrum Suriname. Hij was betrokken bij het Surinaams Philharmonisch Orkest, een plaatselijk jeugdorkest en een dameskoor. In 1955 emigreerde het echtpaar naar de Verenigde Staten en werd Arnolf docent aan het Bishop College in Marshall (Texas), Orange Coast College en California State University – Fullerton. Vanaf 1966 tot 1978 was hij docent aan Universiteit van Californië – Irvine.
Coby van der Hoeven was een Nederlands ballerina, die opleiding genoot van Yvonne Georgi, Olga Preobrajenska en Sonia Gaskell. Ze danste bij het Operaballet en Scapino Ballet. In 1952 vertrok ze via Sticusa naar Paramaribo om de balletschool behorende bij het Cultureel Centrum Suriname voor te zetten nadat Eva Juda – Spijer vertrok.
In het begin van de oorlog woonden Meijer en Leentje op de Tolstraat 23-2. Meijer groeide onder andere op op de Rode Leeuwengang.
Tolstraat 127 – Koninklijke Asscher Diamant Maatschappij
Op dit adres bevindt zich de Koninklijke Asscher Diamant Maatschappij.
Tolstraat 147 – Liberaal Joodse Gemeente
In 1937 was de Liberaal Joodse Gemeente op nummer 147 gevestigd.
Tolstraat 154 – Cinetol
Deze bioscoop, nu op 160 gevestigd, begon als een Theosofisch centrum en werd voor de oorlog een synagoge.
Tolstraat 162 – Liberaal Joodse Gemeente
De Liberaal Joodse Gemeente was in 1940 op dit adres gevestigd.
Tolstraat 196 – Electro-Technisch Bureau Metz & Co
Rond 1927 was hier het Electro-Technisch Bureau Metz & Co gevestigd.
Tolstraat 200 – Uitgiftelokaal Joodsche Centrale Keuken
Vanaf januari 1943 huisde op dit adres Amsteldijk 69/Tolstraat 200 een Uitgiftelokaal van de Joodse Centrale Keuken ’waar men voor weinig geld een voedzaam maal kon krijgen’, aldus Het Joodse Weekblad. De ingang zat in de Tolstraat.
bron:
Een eigenaardige Synagoge. Als curiositeit geven wy hier een foto van de vergaderzaal der vroegere Arb. Coöp. de Dageraad in de Tolstraat te Amsterdam, die op Grooten Verzoendag als Synagoge dienst deed. In het eigenlijke Plan Zuid was n.l. geen enkel lokaal beschikbaar, dat voor een dergelyk doel dienst kon doen.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 22-09-1923, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010657164:mpeg21:p016.
Frankenhuis, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-11-1911, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859353:mpeg21:p005.
Goldsteen, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-06-1918, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859682:mpeg21:p007.
Frederik Martijn van Gelderen, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 259.
Frederik Martijn van Gelderen, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 04-03-1921, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572176:mpeg21:p00014.
Abraham Goldsteen, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 15-12-1922, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584095:mpeg21:p00011.
Fijtje Spreekmeester, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1573.
Fijtje Spreekmeester, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 09-05-1924, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872480:mpeg21:p006.
Max Nijveen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-01-1926, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871898:mpeg21:p007.
Prins, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 16-09-1927, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000579028:mpeg21:p00008.
Metz & Co, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 28-10-1927, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858004:mpeg21:p003.
Erwteman, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 26-09-1935, p. 32. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582031:mpeg21:p00032.
De Leeuw, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 17-10-1935, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582034:mpeg21:p00004.
Duitscher – Cohen, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 07-11-1935, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582037:mpeg21:p00004.
Heintje Levie – Stork, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 30-04-1936, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582062:mpeg21:p00004.
Liberaal Joodse Gemeente, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-12-1937, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580043:mpeg21:p00001.
Liberaal Joodse Gemeente, Advertentie. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 14-11-1940, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010861296:mpeg21:p004.
Arnold Juda, Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMIISG06:001444021:00001.
Arnold Juda via wikipedia (geraadpleegd 24 januari 2023).
Philip Cohen, Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMIISG06:001445027:00001.
Erwteman, Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMIISG06:001466002:00001.
Meijer, Ha’ischa. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMATR01:001887025:00001.
illustratie:
Asscher © joodsamsterdam.nl
Een eigenaardige Synagoge. Als curiositeit geven wy hier een foto van de vergaderzaal der vroegere Arb. Coöp. de Dageraad in de Tolstraat te Amsterdam, die op Grooten Verzoendag als Synagoge dienst deed. In het eigenlijke Plan Zuid was n.l. geen enkel lokaal beschikbaar, dat voor een dergelyk doel dienst kon doen.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 22-09-1923, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010657164:mpeg21:p016.
Frankenhuis, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-11-1911, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859353:mpeg21:p005.
Frederik Martijn van Gelderen, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 04-03-1921, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572176:mpeg21:p00014.
Max Nijveen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-01-1926, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871898:mpeg21:p007.
Liberaal Joodse Gemeente, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-12-1937, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580043:mpeg21:p00001.
gepubliceerd:
23 januari 2023
laatst bijgewerkt:
24 januari 2023