Synagoge Zaandam

Plechtige Herdenkingsdienst — Rede van Opperrabbijn Ph. Frank

Nieuw Israëlietisch Weekblad, 26 januari 1940. Op feestelijke wijze heeft j.l. zondag de Zaandamsche gemeente het 75-jarig bestaan van haar bedehuis herdacht, binnen welks muren om vier uur een plechtige herdenkingsdienst werd gehouden. Tot hen, die de versierde jubileerende synagoge vulden, behoorden de weleerwaarde heeren Ph. Frank en G. de Lange; de Secretaris der Permanente Commissie, dr. D. M. Sluys; de Secretaris van het ressort, de heer G. Jacobs, Haarlem; de secretaris der Portugese Israelitisch Gemeente te Amsterdam, de heer W. A. Mendes da Costa; de heeren J. Pais, dr. G. Rosenbaum, A. Vet, J. Speijer en J. Drukker, leden van het Kerkbestuur te Zaandam; de heeren L. Brilleslijper en M. Philipson en juffrouw K. Groen, leden van de Herdenkingscommissie; mr. dr. J. In ’t Veld, Burgemeester; de heer J. B. de Jong, ouderling der Luthersche Gemeente; de heeren M. van Zanten, H. S. Vis, drs. S. A. Colthof en A. Cardozo, Amsterdam en vele dames, onder wie de echtgenooten van den Burgemeester, den Opperrabbijn en Rabbijn G. de Lange en mej. Colthof, de verloofde van den Gazzen (voorzanger -red.). De eerwaarde heer M. Philipson, de voorzanger der Israëlietische Gemeente, heeft de autoriteiten, toen zij het intieme Godshuis binnentraden, het booroeg habboo toegezongen en is daarna op stichtende wijze in het met een feestkaddiesj besloten middaggebed voorgegaan. Het woord was dan aan den weleerwaarde heer Frank, Opperrabbijn van het ressort Noord- Holland, voor de herdenkingsrede waarbij hij uitging van de door Debora gesproken woorden: ik, den E. (Eeuwige – red.), wil ik bezingen, snarenspel laten weerklinken voor den E. den God van Israël.
Wanneer de profetes dit zegt, dan is het in Israël een tijd van verwildering op velerlei gebied. Niet alleen innerlijk, maar ook naar buiten heerschte er nood. Debora wist te bewerken, dat een eensgezind leger opstond om den vijand te verslaan. Als zij later haar zegelied aanheft, dan zijn het in de eerste plaats de aangehaalde woorden, die ons treffen. G’d brengt zij lof, voor Hem wil zij zingen. Ook nu wij hier bijeen zijn, bevangt ons een gevoel van dankbaarheid, dat we dit mogen doen in een tijd van verwildering. Al wekt ook het lijden van ons volk niet tot feestvieren op. toch biedt dit G’dshuis een feestelijken aanblik, alleen reeds door het feit, dat zoovelen gekomen zijn om aan de herdenking deel te nemen. Er is dankbaarheid jegens hen, die voor 75 jaar dit gebouw gesticht hebben en ook, omdat we het al dien tijd hebben mogen behouden.

Wanneer spreker dit zegt, dan gaan zijn gedachten uit naar de vele G’dshuizen, die helaas een prooi der vlammen zijn geworden (het is 1940; dit refereert aan de Kristallnacht). Zooals de psalmist als hij zingen wil. aan den verwoesten tempel denkt, zoo zijn het thans de synagogen, die vernield zijn of leeg staan, omdat de bezoekers ervan naar elders verjaagd zijn, die ons geen rust laten. Des te grooter is onze erkentelijkheid als we bedenken, dat dit gebouw elke week opnieuw zijn deuren openen kan voor hen, die hier tot G’d willen bidden. Als we ons bezinnen op de waarde, welke de synagoge voor ons heeft, dan denken we aan een vers uit de afdeeling der week Gij brengt hen, gij plant hen op den berg van Uw erfdeel, een basis voor Uw woning o, Eeuwige hebt Gij geschapen, het heiligdom, Uw handen hebben het gegrondvest!

Het zegelied, waaraan deze woorden ontleend zijn, is eenige eeuwen vroeger uitgesproken dan dat van Debora. Ook het volk, dat uit Egypte was getrokken, richtte zich tot den Eeuwige, stelde zijn leven in handen van Hem, die de Heer van alle leven is. Het trekt naar het land aan de voorouders beloofd, dat zijn bezit zal blijven alle eeuwen door. Het wordt niet het land der Filistijnen of Kenaan genoemd, maar de berg van G’ds erfdeel. Israël moet een G’dsvolk zijn en als zoodanig leven.

Waar Joden een gemeenschap vormden, kwamen ze bijeen in het bijs hakkeneeses. Kunnen we G’d op andere wijze niet evengoed dienen ? Men spreekt toch ook van tempels van rechtvaardigheid en weldadigheid. Is dus het G’dshuis niet overbodig? Kunnen we niet goede Joden zijn als dit huis zou verdwijnen? Is het niet voldoende, goed te zijn voor onze medemenschen en een rechtvaardig leven te leiden? Het antwoord ligt in de woorden: Gij brengt en Gij plant hen op den berg van Uw erfdeel, een basis voor Uw woning hebt Gij gewrocht. Wanneer we deze uitdrukking vreemd vinden, dan zijn wij niet de eersten, die dit doen. De Talmudgeleerden hadden er ook moeite mede. Ze zagen er een woordspel in en lazen het woord mogoun als megoewon, recht tegenover. De aardsche zetel van G’d moet precies gericht zijn tegenover den zetel van Zijn hemelsche woning. Wanneer wij op aarde G’d dienen, dan moeten wij een plaats reserveeren, om dit te doen en dan moet deze plaats direct op Hem gericht zijn. Door rechtvaardig en goed te zijn, dienen we Hem ook. Maar zij die zoo doen, stellen den mensch en niet G’d in het centrum. Deze wereld is een schepping van G’d. En we hebben er onze taak te verrichten in afhankelijkheid van het Opperwezen. De absolute gerichtheid op G’d is slechts in het G’dshuis te verkrijgen. Daar kan geen andere gedachte heerschen dan die van een volkomen overgave aan Hem, daar staat men in ootmoed tegenover zijn Schepper, daar is alleen ruimte voor volkomen afhankelijkheid van de hoogere Macht. Wij smeeken er tot G’d om ons te helpen. Toch is dit niet het eenige doel. Wij hebben ook hulde te brengen aan Hem, Die de Schepper van alles is. De taak van het gebed is niet G’d te vragen, wat we noodig hebben, maar om onzen geest ontvankelijk te maken voor het Goddelijke. Daarom kunnen we steeds dezelfde woorden gebruiken en ook bidden als we niet in stemming zijn. De synagoge is de plaats waar we ons voorbereiden voor het leven er buiten, om G’d wil te volbrengen. Zoo is de waarde van dit Huis hoogverheven en begrijpen wij de woorden: het heiligdom, o Eeuwige, Uw handen hebben het gegrondvest.

Voor G’d is de schepping van Zijn Huis nog belangrijker dan de schepping van hemel en aarde. Wee de vijanden van Israël, die Zijn Huis verwoest hebben. Zij hebben nog meer verwoest dan hemel en aarde! Maar door wee te roepen zijn wij er niet. Een tempel wordt ook verwoest wanneer we hem eenzaam maken, door er niet meer den dienst van G’d in te verrichten. De synagoge moet het centrum blijven, waaruit wij kracht putten in het leven te staan als dienaren G’ds Mogen deze gedachten bij het 75-jarig bestaan der sjoel velen stof voor overpeinzing geven en moge het gevolg ervan zijn, dat het met palmen en kleeden versierde bedehuis er nog vaak feestelijk moge uitzien. Het zal het bewijs zijn, dat de gemeenteleden het in het centrum van het Joodsche leven hebben geplaatst en dat velen week aan week den weg hierheen weten te vinden en mede daardoor den weg tot G’d. Dan zal er reden tot juichen zijn en zullen we met Debora mogen uitroepen: Ik wil den Eewige bezingen!

Nadat de heer Pais de deuren der Heilige Arke geopend had, heeft de Opperrabbijn het gebed voor het Koninklijk Huis uitgesproken, waarna de eerwaarde heer Philipson, die zich een uitstekenden Gazzen toonde, in het avondgebed voorging, waarmede de plechtige dienst besloten werd.

De receptie
Bij de in de Gemeentekamer gehouden receptie heeft de heer Pais namens het Kerkbestuur woorden van dank gesproken, in de eerste plaats tot den Opperrabbijn voor de mooie predikatie en voor het vele, dat hij voor de Joodsche gemeente heeft gedaan en vervolgens tot den Burgemeester, die door zijn aanwezigheid van zijn medeleven blijk geeft. Ook den heer Jacobs, die steeds begrip toonde te hebben voor de moeilijkheden, waarmede de gemeente te kampen heeft, betuigde spreker zijn erkentelijkheid. Niet minder groot is zijn waardeering voor de financieele hulp, welke de gemeente van de P.C. heeft mogen ontvangen en voor de medewerking van dr. Sluys. Spreker heeft dr. Sluys in sjoel met veel belangstelling naar de mooie Menouro zien kijken. Als maar niet gevolg ervan is, dat de gemeente, om aan geld te komen, haar moet beleenen (gelach). Ook Rabbijn de Lange en den heer Mendes da Costa dankt spreker voor hun aanwezigheid, evenals den heer v. Santen, die in 1933, toen de komst der vluchtelingen hervatting van de synagogale diensten mogelijk maakte, belangloos de leiding ervan op zich heeft genomen, waarvoor hem bij zijn vertrek naar Amsterdam het eerelidmaatschap der gemeente is aangeboden en den heer A. Drukker, thans te Alkmaar, van wien de gemeente een kostbaar geschenk mocht ontvangen en die vooral voor de Gemieloes Gasodiemgewre veel heeft gedaan.

De attentie der Luthersche gemeente hoopt spreker bij de herdenking van haar 300-jarig bestaan in het volgende jaar te beantwoorden. Ook tot den heer Vis, die de gemeente vele diensten heeft bewezen, zegt spreker dank. Bijzonder erkentelijk is spreker den eerwaarde heer Philipson, voor de wijze waarop hij zijn functies verricht en voor wat hij als lid der Herdenkingscommissie gepresteerd heeft, van welk college de heer L. Brilleslijper de stuwende kracht was. Van de vele cadeaux ter gelegenheid der herdenking aangeboden, hoopt spreker in de avondbijeenkomst melding te maken.