In Amsterdam-Noord woonden in 1941 625 Joden. Op 29 maart 1929 werd een sjoel in gebruik genomen van de vereniging “Sjoloum Wereingoes” (Vrede en Vriendschap). De sjoel was gevestigd op de Latherusstraat / Mosveld en het Mosveld was ooit het bruisende hart van Amsterdam-Noord.
De inwijdingsdienst werd geleid door Raw Sarlouis. In eerste instantie was er voor deze sjoel geen chazzan en moest de chazzan iedere keer uit de stad komen, lopend via de Oranjesluizen. Later woonde chazzan Joseph Viskoop boven de sjoel. De laatste dienst die in deze sjoel werd gehouden was op 21 september 1941. Het gebouw werd verwoest bij het bombardement van (17?) juli 1943, een bombardement waarbij ruim 200 doden vielen.
Het pand op de kleurenfoto staat nu op de hoek Latherusstraat 2 / Mosveld, boven een foto van de sjoel.
10-jarig bestaan
In 1939 werd het 10-jarig bestaan van de synagoge gevierd. Dat gebeurde in aanwezigheid van de heren L. H. Sarlouis en I. Vredenburg en hun echtgenoten.
De voorzitter van van de vereniging was toen de heer Meyer Poons en hij memoreerde dat het vooral de inspanning van de opperrabbijn was waardoor de synagoge tot stand was gekomen.
De eerste diensten in Noord werden 17 jaar eerder al gehouden, in het fipaviljoen, onder leiding van de heren L. Vorst, B. Abram en Hartog Hammelburg. Later werden de diensten verplaatst naar de woning van de heer J. Viskoop, werd de heer Hammelburg de voorzanger en werd de heer J. Lierens geheel belangeloos de sjammes (“koster”).
In 1923 werd na overleg met Rabbinaat en kerkbestuur de bovenzaal van het oude Tolhuis tot synagoge ingericht. Ook hier was de toestand verre van ideaal.
| Herinnering
De gazzen Hartog Hammelburg herinner ik mij heel goed ook omdat hij Saar Poons (Sara Poons, Amsterdam, – Sobibor, trouwde. De dochter van Meyer Poons (Den Haag, – Sobibor, – red) en Flora Noord (Amsterdam, – Sobibor, ), vrienden van mijn ouders die op de Ranonkelkade 11 woonden. Zij hadden ook een zoon, Jo Poons (Jozef, Amsterdam, – Auschwitz, – red). Meyer was een neef voor zover ik weet van de acteur Sylvain Poons. De Hammelburg familie woonde later in Groningen op de Meeuwerderweg. Hadden een zoontje Moshe (Mosjee, Groningen, – Sobibor, – red) die een verkeerd voetje had. Helemaal precies weet ik het niet. Ook niet wat met hun allemaal is gebeurd. Waarschijnlijk iedereen weg. Gazzan (voorzanger) Ik was ongeveer 8 jaar en zat soms in mijn eentje achter het hek. Vlak achter mijnheer Platvoet die een grote witte snor had en een bolhoed en dacht, als ik nou m’n voet op de tzizith zet van mijnheer Platvoet want die lagen vlak bij mij op de grond in de vrouwen afdeling, wat zal God dan met me doen. Moeilijk te zeggen. God liet mijn hele familie omkomen en ik ben er nog dank zij mijn neef, David en Jansje Gomes de Mesquita en oom Piet, een atheïst. Ga der maar aan staan. Betty – Jeruzalem (30 april 2021) |
De inwijding van de synagoge hoek Mosveld / Latherusstraat geschiedde op zondagavond 13 Adar II 5689 (24 maart 1929), waarbij Opperrabbijn A. S. Onderwijzer de gelegenheidsrede uitsprak.
In 1936 werd een fonds tot aankoop van een eigen sijfer touro (tora-rol) gesticht, waarvoor vele leden vol liefde een deel van hun verre van vorstelijk inkomen geofferd hebben.
De synagoge in Noord is er tot in de oorlog geweest. Na de oorlog was er geen Joodse gemeente in Amsterdam-Noord.
Een aantal mensen uit dit verhaal…
Lodewijk Hartog Sarlouis (Amsterdam, 28 februari 1884 – Auschwitz, 26 oktober 1942) was opperrabbijn en woonde op de Plantage Franschelaan 17.
Hartog Hammelburg was voorzanger van deze kille van 1923 – 1931.
A. S. Onderwijzer is Abraham ben Samson ha-kohen Onderwijzer (Muiden, 24 juli 1862 – Amsterdam, 17 november 1934). Abraham was opperrabbijn.
J. Viskoop is Joseph Viskoop (Amsterdam, 8 oktober 1880 – Amsterdam, 15 april 1942). Hij was kruidenier van beroep. Zijn laatste adres was Latherusstaat 4-1; naast de synagoge.
bron:
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Hammelburg (geraadpleegd 30 april 2021)
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Poons (geraadpleegd 30 april 2021)
En er was nog over, fotoboek ter gelegenheid van 350 jaar Joodse gemeente Amsterdam, 1985
Illustratie:
foto boven: En er was nog over, fotoboek ter gelegenheid van 350 jaar Joodse gemeente Amsterdam, 1985
annonce: Nieuw Israëlietisch Weekblad, 12 april 1929.
foto rechts: joodsamsterdam.nl, 2012
gepubliceerd:
29 april 2016
laatst bijgewerkt:
30 april 2021