De Sefardische gemeente van Bet Jacob (het huis van Jacob) geldt als de oudste Joodse gemeente van Amsterdam, gesticht in 1597 door chacham Jozef Pardo uit Venetië.
In 1605 vroeg deze gemeente al tevergeefs bij het stadsbestuur een vergunning aan voor een begraafplaats; men verkreeg wel een vergunning voor de eerste Joodse begraafplaats in Groet. In 1614 stichtte deze kille (gemeente) een synagoge aan de Houtgracht. In 1618 werd Saul Levi Morteira uit Venetië de geestelijk leider.
In 1639 verenigde de gemeente van Neve Salom zich met de gemeente van Bet Jacob en de gemeente van Bet Israël en werd één Portugees-Joodse gemeente.
De synagoge bevond zich op een verdieping van het Huis Antwerpen aan de Houtgracht. Dit gedeelte van de stad was toen een nieuwbouwwijk, en het betreffende erf was in 1603 gekocht door Adriaen Mathijsz. Hij was de vermoedelijke bouwer van het pand.
In 1614 verhuurde de weduwe van Mathijsz., Ibel Hendrix, het pand aan een aantal Portugese kooplieden, waaronder Paulo de Pina alias Rohiel Jessurun. Jessurun was de penningmeester van Bet Jacob. Het pand werd bewoond door Jose Pinto. Op 22 januari 1630 kocht Zacharias Roode het pand, en drie dagen later werd het door Lope Ramirez alias David Curiel overgekocht. Daarmee werd Bet Jacob eigenaar van het pand.
Het betrof een 7 meter breed pand. De totale lengte was 28,5 meter en het grondstuk was nog zo’n 14 meter langer; dit was de houtwal en de tuin. Welke panden eromheen stonden is bekend, aan de achterwijze was het erf van Garbrandt Willemsz., aan de noordwestzijde woonde Steven Cardoso en aan de zuidoostzijde was Huis De Put.
De synagoge zelf bevond zich waarschijnlijk op de eerste verdieping van het huis. Een deel van de vloer van de tweede verdieping was verwijderd, waardoor een galerij ontstond die als vrouwengalerij dienst deed. In het achterhuis bevond zich waarschijnlijk een mikwe (ritueel bad).
In een akte van 22 januari 1630 wordt de Aron HaKodesj besproken, die van palissander gemaakt was. In deze gemeente zat de Hoogduitse rabbijn Uri haLevie uit Emden. De Hakhamim waren Joseph Pardo, Moseh Ben Arroyo en later Saul Halevi Morteira.
bron:
Synagogen in Amsterdam, J F van Agt, staatsuitgeverij 1974,
stadsarchief Amsterdam,
met dank aan William Yehuda De Oliveira,
Zwarts, Jac., ‘De eerste Rabbijnen en Synagogen van Amsterdam’, Menno Herzberger, Amsterdam (1929)
N. L. Dodde, Joods Onderwijs, een geschiedenis over het tijdvak 1200 tot 2000 (Den Haag 2009), 21 (1597 Beth Jacob. 1e gemeente Sefardisch chacham Jozef Pardo uit Venetië. 1618 geestelijk leider Saul Levi Morteira uit Venetië)
Illustratie:
Zwarts, Jac., ‘De eerste Rabbijnen en Synagogen van Amsterdam’, Menno Herzberger, Amsterdam (1929)
laatst bijgewerkt:
5 augustus 2023