De Joodse geschiedenis van de Swammerdamstraat wordt, zoals alle straten in deze buurt, gekenmerkt door veel Oost-Europese Joden die, op de vlucht en op weg naar een betere toekomst (in de Verenigde Staten), in Nederland bleven. In deze buurt gingen velen van hen wonen. Er woonden zoveel Joden in deze straat dat veruit de meerderheid van de inwoners van Joodse afkomst was. Op de hoek van de Swammerdamstraat en de Blasiusstraat stichtten zij een synagoge.
Swammerdamstraat 2 – West Frisia
Het hoofdkantoor van de cacao- en chocolade-fabriek “West-Frisia” was op dit adres gevestigd. Het bedrijf had de fabriek in Enkhuizen staan en produceerde “de alom bekende Hollandia en Vrede Reepen” in 1917. En dat “Vrede” relateerde aan de 1e wereldoorlog.
Swammerdamstraat 3-3 – gezin Bruinvelds – Kanes
Op dit adres woonde voor de oorlog lompensorteerder Ezechiël Bruinvelds (Amsterdam, – Sobibor, ) en zijn vrouw Anna Kanes (Amsterdam, – Sobibor, ). Ezechiël trouwde op 6 december 1939 met Anna. Hun zoon overleefde de oorlog. In het begin van de oorlog woonde het gezin op de Van Woustraat 116-3.
Swammerdamstraat 6-2 – Chaja Landau en Moses Cohen
Op 14 augustus 1937 verloofde Chaja (Hella) Landau (Klodawa, – Sobibor, ) zich met Moses (Maurits) Cohen (Amsterdam, – Sobibor, ). Hella woonde toen op de Nieuwe Kerkstraat 108hs en was een zus van Abraham en Philip, van de suikerwerkfabriek op Nieuwe Kerkstraat 110. In het begin van de oorlog woonden Hella en Maurits op dit adres en hadden ze een kind dat de oorlog heeft overleefd.
Swammerdamstraat 7 – arts Sanders
S. Sanders was arts en vestigde zich op dit adres in 1893. In 1897 verhuisde hij naar de Amstel 127, naast Carré.
Swammerdamstraat 8 – Jos Pimentel
Wanneer men zich in 1902 wenste te bekwamen in de synagogale gezangen voor het ambt van voorlezer van de Portugees Israëlitische Gemeente dan kon men zich wenden tot de heer Jos Pimentel, die op dit adres woonde. Joseph Pimentel (Amsterdam, 3 augustus 1877 – Tilburg, 15 november 1957) woonde hier bij zijn ouders, Izaak (Amsterdam, 15 december 1853 – Amsterdam, 13 juli 1916) en Batseba Belinfante (Amsterdam, 11 december 1851 – Amsterdam, 23 april 1932).
Dit gezin wordt beschreven in het boekje Portugusade van A. Bueno de Mesquita. Hij vertelt dat direct na Jom Kippoer hier de Cabane (Soeka, loofhut) door Izaak werd neergezet in de tuin. Deze Cabane had een openslaand strooien dak, een houten vloer die met zandfiguren was bestrooid en in het midden stond een grote houten tafel met tien stoelen met een biezen zitting. De ruimte werd verlicht door twee olielampen. Na een bezoek aan de Snoge (Portugese Synagoge) werd in de Cabane gegeten, thee gedronken, verhaaltjes verteld, liedjes gezongen en gekletst.
Gasten kwamen ‘Boas Festos’ wenden, zoals Chacham Palache en zijn vrouw.
Batseba Pimentel Belinfante wordt beschreven als een kleine vrouw met ondeugende bruine ogen, geestig en flonkerend met de Sefardische flair.
Swammerdamstraat 8 – rabbijn De Hond
In 1928 tot ca. 1932 woonde op dit adres rabbijn Dr de Hond.
Swammerdamstraat 11-h – onderwijzer Melkman
Op dit adres woonde volgens Barend Zwaaf meester Melkman, onderwijzer van de school in de Valkenburgerstraat en later hoofd van de Claudius Civilisschool. Hij had daar de bijnaam Melkpikkie. Abraham Melkman werd geboren op 7 januari 1880 in Amsterdam (Westerbork, 25 juni 1943) en was gehuwd met Duifina Bloemendal (Smilde, 19 maart 1879 – Sobibor, 16 juli 1943). Zij hadden twee kinderen, arts Lena (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Joseph (de latere directeur van Yad Vasjem in Jeruzalem; 1914 – 2009).
Swammerdamstraat 16 – J. Abrahamson
In 1932 verkocht J. Abrahamson vanaf dit adres koosjere (voor Pesach) producten van Ringers chocolade.
Swammerdamstraat 16 – O. Z. M. A.
Het kantoor van de begrafenisvereniging O. Z. M. A. (Ohabé Zedaka Menachem Abelim / Zij die de rechtvaardigheid liefhebben en de treurenden troosten) werd op 4 juni 1939 verplaatst naar dit adres. Op dit adres woonde Bernard Reens (Amsterdam, – Auschwitz, ) die administrateur van de vereniging was. Bernard was gehuwd met Estella Rodrigues (Amsterdam, – Auschwitz, ).
Swammerdamstraat 19 – Karel van der Horst
Karel van der Horst vestigde zich in 1919 op dit adres en kwam uit Meppel. Hij adverteerde in het Nieuw Israëlietisch Weekblad en deed in de in- en verkoop van partijgoederen, manufacturen en dergelijke.
Swammerdamstraat 20 – familie Blanes
Het verhaal over de koffer van Sara Blanes staat hier.
Swammerdamstraat 21 – meubels Wessel
I. Wessel Lzn. had in 1926 een complete meubileerinrichting op dit adres. Men kon er terecht voor behang, stofferen, tapijten, linoleum en gordijnen.
Swammerdamstraat 22 – rabbijn De Hond
Rabbijn Dr. Meijer de Hond woonde vanaf ca 1932 op dit adres.
Swammerdamstraat 24 – Mr. Duitz
Mr. Herman Duitz, advocaat en procureur (Amsterdam, 19 januari 1913) was commissaris van het Keneisijo Gedoulo-fonds in Nederland en woonde hier in 1937. Zijn moeder, Elisabeth Duizend (Amsterdam, 14 april 1875) werd met zijn zus Alida (Den Haag, 27 februari 1903) en broer Simon (Amsterdam, 29 april 1907) in Sobibor vermoord op 23 juli 1943. Broer Henri (Amsterdam, 8 mei 1906) werd vermoord in Auschwitz op 30 september 1942, Herman in Midden-Europa op 30 juni 1944. Herman was gehuwd met Helene Levie (Amsterdam, 12 mei 1918 – Auschwitz, 30 april 1944).
Swammerdamstraat 25 – Neerlandia
Firma M. L. de Lange opende op 18 september 1900 hier de tweede filiaal van hun zuivelhandel “Neerlandia”.
Swammerdamstraat 26 – kleermaker Abrahamson
Jacq S. Abrahamson was meester tailleur (kleermaker) en op dit adres gevestigd in 1902. Waarschijnlijk was dit Jacob Salomon Abrahamson (Antwerpen, 14 september 1861).
Swammerdamstraat 26 – Fruit-, visch- en Comestibleshandel De Kromme
In oktober 1904 was op dit adres de fruit-, visch- en comestibleshandel van Ph. de Kromme gevestigd. Roosje de Kromme had hier haar zuurinleggerij.
Swammerdamstraat 26-28 – drukkerij Coster
Op dit adres was in 1940 drukkerij Coster gevestigd. Een van de eerste advertenties op dit adres dateert van 1904, toen er ook nog een vestiging was op de Weesperstraat 58.
Swammerdamstraat 29 – Spaargaren
D. Spaargaren was koopman in aardappelen en op dit adres in 1896 gevestigd.
Swammerdamstraat 32 – J. Vleeschhouwer
J. Vleeschhouwer verzond in 1907 kaas (10 pond voor ƒ 4,–) door heel Nederland vanaf dit adres. De zaak werd “De vanouds bekende Weesperboterwinkel” genoemd.
Swammerdamstraat 35 – kruidenier B. Lopes Cardozo
Diamantsnijders Barend Lopes Cardozo (Amsterdam, – Auschwitz, ) had in het begin van de bezetting op dit adres een kruidenierszaak (volgens een bericht van de Joodsche Raad) of een chocolaterie (volgens de kaart van de Joodsche Raad). Barend was gehuwd met Betje Hamel (Amsterdam, – Amersfoort, ) en zij hadden een dochter Dorothy Rozalie (Amsterdam, – Auschwitz, ).
Swammerdamstraat 36 – A. van Dijk
A. van Dijk en Zn. was op dit adres gevestigd in 1920 en had er een luxe broodbakkerij.
Swammerdamstraat 36 – B. Carança
B. Carança en Zoon had op dit adres in 1936 een schildersbedrijf. Op de Ruyschstraat 22 was er ook een vestiging. Benjamin Caransa (volgens bevolkingsregister met een s en niet met ç) werd in Amsterdam geboren op 31 augustus 1880 (Auschwitz, 17 september 1942). Hij was gehuwd met Matje Platvoet (Amsterdam, – Auschwitz, ). Het gezin had vijf kinderen.
Swammerdamstraat 37 – J. E. Querido
Joseph E. Querido (Amsterdam, 2 mei 1880 – 19 augustus 1938) was op dit adres gevestigd in 1902 en was vleeschhouwer. Hij was gehuwd met Dieka Zilverberg (Steenwijk, – Sobibor, ).
Swammerdamstraat 37-2 – Simon Hildesheim.
Het gezin van Simon Hildesheim had op 29 juni 1939 het Joodse vluchtelingetje Jacob Apfelbaum (Duisburg, 28 september 1929 – Auschwitz, 26 mei 1944) opgenomen. Hij was de broer van David Apfelbaum. Simon Hildesheim (Wijk bij Duurstede, 15 juni 1890 – Sobibor, 16 juli 1943) was gehuwd met Sara Abrahams (Amsterdam, 20 oktober 1886 – Sobibor, 16 juli 1943).
Swammerdamstraat 40 – Bep Auerhaan
Op dit adres woonde in 1930 Bep Auerhaan, die toen, op 15-jarige leeftijd, al een gedicht geplaatst kreeg in het Algemeen Handelsblad.
Swammerdamstraat 46 – kruidenier S. Sons
S. Sons Mzn. verkocht kruideniers- en grutterswaren vanaf dit adres in 1898.
Swammerdamstraat 46 – Hartog Lek
Hartog Lek had in 1927 op dit adres zijn confiseur en patisseriewinkel gevestigd
Swammerdamstraat 48 – Jac. v. d. Bergh
Jac. v. d. Bergh had op dit adres in 1936 een sigarenmagazijn. Jacques van den Bergh werd in Amsterdam geboren op 28 januari 1906. Hij was getrouwd met Dara Kater (Amsterdam, 7 januari 1906) en zij hadden een zoon Simon Herman (Amsterdam, 14 december 1941). Het gezin werd vermoord in Sobibor op 2 juli 1943.
Swammerdamstraat 50 – L. A. Kaas
L. A. Kaas was in 1923 op dit adres gevestigd en leverde binnen en buiten Amsterdam alle soorten paaswaren onder toezicht van het Amsterdamse Opperrabbinaat.
Op dit adres woonden Levie Kaas (Amsterdam, 13 februari 1885 – Sobibor, 16 april 1943), zijn vrouw Henriette Sturkop (Amsterdam, 14 januari 1883 – Sobibor, 16 april 1943), hun dochter Gretha Witjas-Kaas (Amsterdam, 28 januari 1909 – Sobibor, 9 juli 1943) en haar zonen David Benjamin (Amsterdam, 10 december 1929 – Sobibor, 9 juli 1943) en Louis (Amsterdam, 1 mei 1935 – Sobibor, 9 juli 1943).
Swammerdamstraat 54 – S. Magnus
S. Magnus opende in 1903 hier zijn zaak in zuurwaren, vis, comestibles en ingelegde waren.
Swammerdamstraat 56 – zuurwaren Roe
J. B. & M. J. Roe produceerden en verkochten zuurwaren en hadden hun inleggerij op de Houtkoopersburgwal 8. Het kantoor van dit bedrijf was in 1899 op dit adres gevestigd.
Swammerdamstraat 58 – firma Uhlenbusch
Firma Uhlenbusch adverteerde in 1929 vanaf dit adres. Het was een zaak in elektriciteit en radio.
Swammerdamstraat 58 – Schatens en Daane
Schatens en Daane waren hier in 1946 gevestigd. Dit was een zaak in elektrische apparaten en ze installeerden café-cabaret De Ysbreker.
Swammerdamstraat 60 – kapper Block
Coiffeur J. C. Block was op dit adres gevestigd in 1920.
Swammerdamstraat 61 – Slagerij Prins
Hijman (Amsterdam, 1 februari 1867 – Auschwitz, 15 oktober 1942) en Mietje Prins – Philips (Middelharnis, 30 december 1866 – Auschwitz, 15 oktober 1942) hadden op de Swammerdamstraat een koosjere slagerij. Dat was in een mooi pand op nummer 61 (foto).
Hijman stond bekend als een orthodox man.
Hijman en Mietje kregen hun eerste kind Sara in 1891 (27 juni – Amsterdam, 12 september 1919) gevolgd door Wilhelmina (Mien) (Amsterdam, 4 juli 1892 – Sobibor, 21 mei 1943), Christina (Stien) (Amsterdam, 8 oktober 1893 – Auschwitz, 7 juli 1943), Heintje (Amsterdam, 1895 – Amsterdam, 22 juni 1901), Hartog (Amsterdam, 22 juni 1898 – Auschwitz, 28 februari 1943), Lina (Amsterdam, juni 1901 – Amsterdam, 8 april 1902), Marcus (Max) (Amsterdam, 11 september 1906 – Auschwitz, 30 september 1942) en Willem (Amsterdam, 4 juli 1911 – Rotterdam, 8 januari 2004) en nog 3 kinderen die voortijdig overleden zijn en de geboortedata op dit moment nog niet bekend zijn.
De slagerij kon gedurende de crisis met moeite het hoofd boven water houden. In 1928 waren Hijman en Mietje op leeftijd en dat, gecombineerd met de crisis, liet hen de slagerij verkopen en ze trokken met hun gezin naar Rotterdam waar ze op de Crooswijksesingel bij hun dochter Wilhelmina (Mien), schoonzoon Samuel en kleindochter Eva introkken. Hijman en Mietje zijn vanuit Rotterdam gedeporteerd en in Auschwitz omgekomen.
Swammerdamstraat 61 is na de oorlog een versmarkt geweest en een fietsenstalling, nu is de begane grond bij Café Ruysch getrokken, dit café zit in het hoekpand.
De Swammerdam was een op-en-top Joodse straat waar nauwelijks niet-Joodse mensen woonden en waar behalve de nu nog tastbare Joodse sporen ook nu onzichtbare sporen aanwezig zijn. Zo deed Willem bar mitswah in een chewresjoel (chewre=vereniging) in de straat.
Swammerdamstraat 62-1 en 62-2 – Mietje en Nathan Hekster
In en na de oorlog woonde op 62-1 Mietje Hekster en op 62-2 haar broer Nathan Hekster. Lees verder.
Swammerdamstraat 68 – slager A. de Jong
A. de Jong was vleeschhouwer en in 1896 op dit adres gevestigd.
Swammerdamstraat 70 – synagoge
Op dit adres was een synagoge gevestigd.
Swammerdamstraat 70 – Anton Kleinkramer
Anton Kleinkramer had in 1926 een machinale grafsteen- en beeldhouwerij en was op dit adres en op de Middenweg 86 gevestigd.
Swammerdamstraat 73-1 – Marianne Abas en Jacques Santcroos
Voor deze straat is een bron te vinden (tzorofolk.com) waarin getrouwd wordt in een huis in deze straat. Was dit de chewresjoel?
Het betreft de choppe (huwelijk) van Marianne Abas en Jacques Santcroos, die trouwden op Swammerdamstraat 73-1 (foto rechts).
De zoon van Marianne en Jacques gaf de informatie over dit adres. Zijn ouders konden zich een choppe in de synagoge niet permitteren en daarom trouwden zij in de ouderlijke woning van Marianne, de woning van haar ouders Salomon Jacob Abas (1875 – 1 juni 1939) en Clara Coppenhagen (Amsterdam, 25 augustus 1876 – Sobibor, 23 april 1943). Marianne en Jacques overleefden de oorlog en emigreerden in 1946 met hun zoon naar het Verenigd Koninkrijk. Swammerdamstraat 73 was derhalve niet de chewresjoel.
bron:
home.hcc.net/joodse spier families.htm,
met dank aan Elsje Prins,
joodsmonument.nl
www.dokin.nu, lemma Jacob Apfelbaum (geraadpleefd 26 dec 2015)
Jack Santcross, Verenigd Koninkrijk, aanvulling choppe Marianne Abas en Jacques Santcroos (17 juni 2015)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 25 aug 1893, Sanders, nummer 7
ibidem, 7 sep 1896, De Jong, nummer 68
idibem, 7 sep 1896, Spaargaren, nummer 29
ibidem, 16 sep 1898, Sonsa, nummer 46
ibidem, 3 maart 1899, Roe, nummer 56
ibidem, 14 sep 1900, Neerlandia, nummer 25
ibidem, 3 jan 1902, Pimentel, nummer 8
ibidem, 1 okt 1902, Querido, nummer 27
ibidem, 1 okt 1902, Abrahamson, nummr 26
ibidem, 14 okt 1904, De Kromme, nummer 26
ibidem, 27 sep 1907, Vleeschhouwer, nummer 32
ibidem, 20 juni 1919, Van der Horst, nummer 19
ibidem, 10 sep 1920, Block, nummer 60
ibidem, 10 sep 1920, Van Dijk, nummer 36
ibidem, 23 maart 1923 Kaas, nummer 50
ibidem, 18 juni 1926, Kleinkramer, nummer 70
ibidem, 17 sep 1926, Wessel, nummer 21
ibidem, 23 sep 1927, Lek, nummer 46
ibidem, 13 jan 1928, De Hond, nummer 8
ibidem, 4 okt 1929, Uhlenbusch, nummer 58
ibidem, 4 nov 1932, M de Hond, nummer 32
ibidem, 16 sep 1936, v d Bergh, nummer 48
ibidem, 16 sep 1936, Carança, nummer 36
ibidem, 19 feb 1937, Duitz, nummer 24
ibidem, 2 feb 1940, Coster, nummer 26-28
ibidem, 1 feb 1946, Schatens en Daane, nummer 58
www.joodsmonument.nl, lemma Gezin Weduwe Elisabeth Duiz-Duizend.
stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Herman Duitz
“Advertentie Hartog Lek”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 19-09-1930. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858635:mpeg21:a0017
Barend Zwaaf, De laatste Joodse zuurventer van de Amsterdamse eilanden (Amsterdam 2000) 5
“Advertentie Magnus”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 11-09-1903. Geraadpleegd op Delpher op 11-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871722:mpeg21:a0030
Stadarchief Amsterdam, gezinskaart Abrahamson, J.S. – 14-09-1861 – 5422-0006-1130
Stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1874 – 1893 Pimentel, Izaak – Swammerdamstraat 8 – 15-12-1853 – Amsterdam – BRB00600000024
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Caransa, B. – 31-08-1880 – 5422-0260-2770
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Melkman, A. – 07-01-1880 – 5422-0975-4280
“Abrahamson.”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1932/04/15 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 07-09-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586059:mpeg21:p00007
Stadsarchief Amsterdam, Joseph Querido, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1183.
Bruinvelds-Kanes, Familiebericht. “Zaans volksblad : sociaal-democratisch dagblad”. Amsterdam, 15-12-1939, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 22-03-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010944514:mpeg21:p010
Ezechiel Bruinvelds, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 133.
Coster, Advertentie. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 24-12-1904, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 15-05-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011127979:mpeg21:p004.
Pimentel, A. Bueno de Mesquita, Portugusade (Delft 1988) 49, 50, 51.
Batseba Belinfante, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2177.
OZMA, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 01-06-1939, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000577014:mpeg21:p00007.
Bernard Reens, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 09-06-1939, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874575:mpeg21:p005.
Barend Lopes Cardozo, Voorloopige lijst van Joodsche Zaken. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 13-08-1943, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 27-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318382:mpeg21:p001.
Barend Lopes Cardozo, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130336297 (Barend LOPES CARDOZO).
Barend Lopes Cardozo, met dank aan Paul Beek (email 26 september 2024).
illustraties:
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 14 sep 1900, Neerlandia, nummer 25
ibidem, 17 jan 1919, W Prins, nummer 61
Hollandia reep – uitsnede uit foto op www.tincollectors.nl (geraadpleegd 27 dec 2015)
foto’s nummer 61 © joodsamsterdam.nl
“Advertentie Hartog Lek”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 19-09-1930. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858635:mpeg21:a0017
“Advertentie Magnus”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 11-09-1903. Geraadpleegd op Delpher op 11-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871722:mpeg21:a0030
“Abrahamson.”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1932/04/15 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 07-09-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586059:mpeg21:p00007
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Arsath Ro’is, J.M. Swammerdamstraat 7-9-11 enz. Gezien vanaf de Mauritskade richting de Ruyschstraat. 29 mei 1967. 010122038167.
Coster, Advertentie. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 24-12-1904, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 15-05-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011127979:mpeg21:p004.
OZMA, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 01-06-1939, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000577014:mpeg21:p00007.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst bijgewerkt:
27 september 2024