De oprichting van het Joods Lyceum in Amsterdam (1941-1943) werd veroorzaakt door de nazi’s. Per 1 september 1941 mocht er namelijk geen enkel Joods kind meer op een niet-Joodse school zitten. Joodse leerlingen van openbare middelbare scholen in Amsterdam, waar de meeste Joodse kinderen op zaten, moesten naar het Joods Lyceum aan de Voormalige Stadstimmertuin 1. Tegenover deze school stond sinds 1928 de Joodse HBS.
Het gebouw van het Joods Lyceum was aanvankelijk de Amstelschool, een openbare school. Deze school werd verplaatst naar een andere locatie waardoor het gebouw vrij kwam voor het Joods Lyceum.
De school ging op 1 oktober 1941 van start en had toen 350 leerlingen. De scheiding tussen de Joodse en niet-Joodse kinderen was in Amsterdam snel geregeld, dankzij de coöperatieve houding van de Gemeente Amsterdam.
In Amsterdam waren er in 1941 7000 Joodse leerlingen, verdeeld over 30 scholen. De schoolhoofden van deze scholen, op enkele goede uitzonderingen na, telden de Joodse leerlingen en gaven de namen door. Op 8 augustus 1941 volgde de bekendmaking dat de Joodse kinderen naar speciale Joodse scholen moesten. Deze scholen werden door de gemeente beheerd totdat die taak kon worden overgenomen door de Joodsche Raad. Op 13 oktober 1941 werd door burgemeester Voûte gemeld aan de bezetter dat de scheidingsoperatie “vollständig durchgeführt” was.
Het Joods Lyceum viel op door het grote aantal begaafde leerlingen, en de uitstekende docenten. De docenten konden op deze school weer werken, en waren eerder in de oorlog al werkloos gemaakt aangezien ze vanwege maatregelen van de bezetter geen les meer mochten geven.
In de zomer van 1942 begonnen de deportaties. Van het Joods Lyceum werden 220 leerlingen en 20 docenten en medewerkers vermoord. Gedurende de oorlog hebben op het Joods Lyceum in totaal 489 leerlingen er korte of langere tijd les gehad.
Na de laatste razzia in Amsterdam, in september 1943, hield de school op met bestaan. Er waren geen leerlingen of medewerkers meer om de school voort te zetten.
In tegenstelling tot de Joodse HBS was het het Joods Lyceum geen religieuze school. De bekendste leerling van het Joods Lyceum werd Anne Frank (1929-1945). Ze zat in klas 1L2, Margot, haar zus, zat in de 4e klas.
Bloeme Evers-Emden (1926 – 2016) ging ook naar deze school. Zij vertelde in een documentaire hoe erg het voor haar was om het eindexamen te doen. Van de klas die samen met haar begon was zij de enige die het eindexamen deed, de andere leerlingen waren opgepakt of in onderduik gegaan. Bloeme werd de avond na het examen opgepakt en naar de Hollandse Schouwburg gebracht.
Hanneli Goslar, een vriendin van Anne Frank, zat eveneens op deze school. Zij overleefde de oorlog en maakte in 1947 alijah (emigreerde) naar Jeruzalem. Zij trouwde daar en kreeg drie kinderen.
Een van de docenten was de later bekende historicus Jacques Presser (1899-1970).
Conrector Hemelrijk viel op de school op omdat hij weigerde om de Jodenster te dragen. Hij probeerde dan ook niet om de leerlingen om te praten om hem wel te dragen.
verder
Er zijn wat programma’s die over Anne Frank gaan en waarin over de school verteld wordt. Deze staan hier:
Een Klokhuis-aflevering zien over Anne klik dan deze link voor deel 1 en deze link voor deel 2. Hier een website over Anne toen ze op het Merwedeplein 37II woonde.
bron:
www.wikipedia.nl, lemma Joods Lyceum (Amsterdam) (geraadpleegd 18 mei 2015).
Hondius, Dienke, Absent – Herinneringen aan het Joods Lyceum Amsterdam 1941-1943 (Amsterdam 2001)
Schöttelndreier, Mirjam, Het schizofrene van het Joods Lyceum, Volkskrant 28 september 2001
Hageman, Esther, Elke dag een beetje leger, recensie in Trouw 12 september 2001.
Illustratie:
© joodsamsterdam.nl
gepubliceerd:
26 april 2016
Laatste wijziging:
16 september 2023