Sarah Bernhardt - joodsamsterdam

Sarah Bernhardt (Parijs, 22 oktober 1844 – Parijs, 26 maart 1923) was een actrice uit Frankrijk. Ze was een van de beroemdste actrices uit haar tijd, trad over de hele wereld op en ook een aantal keren in Nederland, waaronder in Amsterdam in de Stadsschouwburg en op 25 en 27 maart 1880 in het Grand Théâtre van Abraham van Lier in de Amstelstraat.

De grootouders van moederszijde van Sarah trokken door West-Europa en woonden een aantal keren in Amsterdam. Grootmoeder Sara Kinsbergen werd in Amsterdam geboren op 8 april 1809 en woonde onder andere op de Overtoom. Sara trouwde op 5 mei 1829 met de 42-jarige hofgezichtskundige Moritz Bernardt (1876), die op de Oude Turfmarkt woonde. Sara werd de (tweede?) moeder van Judith – Julie Bernardt, die in de prostitutie ging in Parijs en op 22 oktober 1844 beviel van Henriette – Rosine, oftewel Sarah Bernhardt.

Het rondreizen van het gezin door West-Europa moet gezien worden in het licht van het beroep van Moritz. Hij zorgde dat koninklijke ogen in West-Europa (met name in Saxen en Darmstadt) een bril kregen indien nodig en zorgde voor het aanmeten. Uiteraard waren het niet alleen de koninklijke ogen die hij hielp, als koopman in brillen was hij ook beschikbaar voor ieder die dat zich kon veroorloven. Tussen 1820 en 1838 verbleef Moritz met grote regelmaat in Amsterdam.

Dagblad van ’s Gravenhage
De overtuiging, welk een heerlijk geschenk der Natuur de oogen zijn, maar welk een bijzondere pligt het ook is, dezelve zoo te behandelen zoo als het gedeeltelijk de ligchameijke constitutie, alsmede ook de in het oneindig loopende verscheidenheid derzelven verlangen, en de middelen die men tot dit doel gebruikt, en een lange reeks van bittere ondervindingen, hoe gewetenloos men liet ongewapende zieke oog door Glazen enz. ter hulpe komt, en hoe menig mensch daardoor uit den kring van deszelfs gebruik onttrokken en in den hulpeloosten toestand geplaatst wordt, hebben den ondergeteekenden bewogen, te dien opzigte zijn evennaasten nuttig te worden, en dit doel geleidt hem op zijne reis naar hier. Hij recommandeert zich dienvolgens met zijn compleet OPTIQUE-PERESCOPIQUE en CYLINDRIQUE SLIJPMACHINE, waardoor ieder voor zijne oogen geschikte glazen terstond geslepen krijgen kan; alsmede met een assortiment OPTIQUE GOEDEREN, als: Conservatiebrillen voor oude en jonge personen, met verguld-, zilver- en schildpad-garnituur; kleine en groote Tooneelkijkers, Scheer- en Miniatuurspiegels, Microscopen, alle soorten van Vergrootjglazen, Stofbrillen, blaauwe en roode Vuurbrillen, gouden, zilveren en schildpadden Lorgnetten, alsmede ook alle soorten van Glazen voor kortziende personen, die slechts dag en nacht onderscheiden kunnen; Telescopen, Spiegel- en Zonmicroscopen, Camera-Obscura , Opticaspiegels, enz,
Alle aan oogzwakte, van welken aard ook, lijdenden, alsmede elk, die het weldadige daglicht op prijs stelt, ofte erlangen en te onderhouden wenscht, wordt vriendelijk geïnviteerd, zich door meer dan honderd der voldoendste Attestatiën van de beroemdste Universiteiten en aanzienlijkste Profesoren en doctoren, als: van de Universiteit te Berlijn, den heuer Geheimraad en Generaal-Stafs-Doctor der geheele Pruissische Armee, Dr. Gräfe, den heer Professor der Geneeskunde Dr. Hecker; den heer Hofmedicus Sternemann, den heer Geheimraad Sömmering , den heer Hofraad en Professor Himlyn Langenbeck, te Göttingen; den heer Hofraad en Professor M. J. Gelius, in Heidelberg ; den heer Dr. Munke, Hofraad en Professor aldaar, het Medicinale collegie te Koblentz, den heer Medicinaalraad Dr. Pees , uit Wiesbaden; den heer Von Walter, Koninklijk Pruissische Medicinaalaad en Professor te Bonn; den heer Professor der Natuur- en Wiskunde Schmidt, in Giessen; den heer Dr. en Professor Balzer, aldaar en van nog meer andere Universiteiten, over de volmaaktheid van voornoemde voorwerpen te overtuigen, terwijl dezelve voor een ieder in zijn logement ter bezichtiging loggen. Om van het geëerd publiek alhier, meer vertrouwen te verwerven, is hij bereid, zich aan een onderzoek en beproeving zijner instrumenten en kunde aan elk der heeren Doctoren, alhier te onderwerpen,

MORITZ BERNARDT , Hof-Opticus van Saksen en Darmstadt. gelogeerd bij de Wed. Meyer, in de Hofstraat, wijk K, n° 2. in ’s Gravenhage,

In 1828 logeerde Moritz in de Hofstraat in Den Haag bij de weduwe Meyer. In het Dagblad van ’s Gravenhage van 16 april 1828 plaatste hij een advertentie om zijn expertise aan te bieden. Wanneer hij in Nederland was werden er advertenties geplaatst om te laten weten waar en wanneer hij te consulteren was.

Er zat een rauw randje aan Moritz. Hij werd verdacht van zakkenrollerij, kerkroof en zijn naam werd genoemd bij de diefstal van juwelen van Anna Paulowna uit het Koninklijk Paleis te Brussel. Hij is er nooit voor veroordeeld.

Amsterdam
Het optreden in het Grand Théâtre op 25 maart 1880 was het eerste optreden van Sarah buiten Frankrijk. Ze besloot hiertoe na een vorstelijk aanbod van haar impresario Joseph Schürmann.
Per trein arriveerde ze op het Centraal Station waar het zwart zag van de mensen. Amsterdam liep uit voor Sarah. Per koets werd Sarah naar het Doelenhotel gebracht, ze werd er begroet met het spelen van de Marseillaise. Het zou niet alleen bij dit bezoek blijven, Sarah speelde vaker in Nederland.

Het Amsterdamse publiek betaalde flinke prijzen voor het optreden van Sarah. Stalles kostte ƒ 15,-, een bedrag met een koopkracht van € 390,- tegenwoordig. Dat waren de hoogste prijzen, balkon was ƒ 12,-, loge ƒ 8,- en er waren ook staanplaatsen.
Het bezoek van Sarah aan Amsterdam zorgde voor een enorme culturele impuls in de hoofdstad. Naast de gebruikelijke komedies en melodramatische stukken werden er steeds meer aan serieuze kwaliteitsstukken opgevoerd.

bron:
Optreden Nederland, Weekblad voor Israëlieten. 20 april 1883. Geraadpleegd op Delpher op 02-06-2023, https://resolver.kb.nl./resolve?urn=MMUBA15:005600095:00001.
Sara Kinsbergen, Bevolkingsregisters geannexeerde gemeenten, archiefnummer 5008, inventarisnummer 3.
Advertentie. “Dagblad van ’s Gravenhage”. ’s Gravenhage, 16-04-1828, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 03-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010054736:mpeg21:p003.
Frits Slicht, Opkomst, Bloei en Neergang van de Theaterfirma Van Lier, Ons Amsterdam, 1 september 2019.
Turfmarkt, GEMENGDE BERICHTEN.. “Zutphensche courant”. Zutphen, 22-03-1880. Geraadpleegd op Delpher op 03-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRAZ02:000336069:mpeg21:p00006.
SARAH BERNHARDT.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 31-12-1892, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 03-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011001665:mpeg21:p081.

illustratie:
Optreden Nederland, Weekblad voor Israëlieten. 20 april 1883. Geraadpleegd op Delpher op 02-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005600095:00001.
Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 21-03-1880, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 03-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010104357:mpeg21:p007.
SARAH BERNHARDT.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 31-12-1892, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 03-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011001665:mpeg21:p081.

gepubliceerd:
3 juni 2023

laatst bijgewerkt:
3 juni 2023