Tijdens mijn rondleidingen door Joods Amsterdam bezoek ik regelmatig de Portugese Synagoge. Het is mijn favoriete gebouw in Amsterdam. Als historicus voel je je in dit gebouw ondergedompeld in geschiedenis. En voor ieder met historisch besef doemen honderden vragen op over dit gebouw dat in 1675 in gebruik werd genomen.
Ook ik heb er inmiddels herinneringen liggen. Bij het interview met Shimon Peres (1923 – 2016) in 2013 door Esther Voet zat ik op de galerij, ik was een van de drie bezoekers toen een voorzanger uit Londen er oefende – mijn Amerikaanse gasten in tranen geroerd – ik was er tijdens vele herdenkingen van Kristallnacht, was er toen de Hechal (Heilige Ark) open stond, kaarsen werden aangestoken en we snel moesten zijn want die middag zou er een Choepa worden gehouden.
Wanneer ik gasten zonder Joodse kennis meeneem in de Snoge en enkele van de vele verhalen vertel is het bijna vaste prik wanneer ik aan de noordzijde naar de uitgang loop. Daar staat hij dan, de kast met ‘Santo Serviço’ erop geschreven en de vraag die volgt is steevast ‘Is that the confession booth?’
Een mooie aanleiding om uit te leggen wat Jom Kippoer inhoudt en dat de katholieke biecht bij het katholicisme hoort.
De vereniging Santo Serviço is de zangvereniging van de Portugees-Israëlitische Gemeente. Het mannenkoor zingt tijdens feestdagen en speciale vieringen van de gemeente. Santo Serviço werd op 13 september 1886 opgericht op instigatie van I. van Juda Palache en bestond in de jaren voor de oorlog uit meer dan 100 mannen en jongenssopranen. Een van de oprichters was Isaac Jessurun Cardozo (Amsterdam, 3 juli 1850 – 7 mei 1925) die een commissie samenstelde bestaande uit I. H. Pimentel, I. D. Cardozo en D. A. Namias. De publicatie van de oprichting in De Staatscourant geeft als naam Santo Serviço y Association Amical. De oorlog beëindigde dit koor, bijna niemand van de zangers overleefde de oorlog. In 2003, 58 jaar na de oorlog, werd aan de hand van de originele partituren het koor nieuw leven ingeblazen.
Een groot deel van de partituren was van de hand van componist en directeur van het koor Israël Jacques Olman (Amsterdam, 17 augustus 1883 – Den Haag, 8 mei 1968) die als Israël Olman geboren werd als zoon van Jesaias Olman (Hoorn, 9 juli 1863) en Raatje Hamel (Amsterdam, 4 april 1863). Vader en moeder waren muzikaal, Israël werd hierin gestimuleerd en kreeg op zesjarige leeftijd vioolles. In 1895 volgden er lessen viool, piano en compositie aan de Muziekschool van Toonkunst en begon hij met componeren. Jacques woonde in zijn jeugd op adressen als de Geldersekade 65, Plantage Kerklaan 20, Sint Antoniesbreestraat 16 en de Hogeweg 6 in de Watergraafsmeer.
Israël trouwde met Mirjam Bonn (Amsterdam, – Hilversum, ) en zij kregen een zoon Jacques (Amsterdam, – Auschwitz, ) die drogist werd. Het gezin van Israël en Mirjam woonde onder andere op het Sarphatipark 130, Sarphatipark 129, Sarphatipark 108 en op de Vossiusstraat 45. Na het overlijden van Mirjam hertrouwde Israël met de katholieke Française Maria Lagoute (1907-1975), een huwelijk dat hem tijdens de bezetting een zekere bescherming bood, zeker nadat in december 1943 zijn zoon Pierre (overleden 2017) werd geboren.
Optredens koor
Het koor werd voor de diensten in de Portugese Synagoge opgericht. Buiten de diensten waren er ook optredens bij verschillende gelegenheden, uit de optredens die in de kranten werden genoemd een greep:
Op 29 december 1911 trad het koor op bij het 25-jarig ambtsjubileum van de voorzanger van de Portugese Synagoge, E. M. Vega. De feestavond werd georganiseerd in Huize Stranders. Op 23 maart 1912 werd in Gebouw Casino een avond georganiseerd waarbij het koor afscheid nam van dirigent Duque. In een bericht uit 1913 blijkt dat Santo Serviço een jaarlijks concert gaf. In dat jaar werd het op 22 februari in Bellevue georganiseerd, onder andere met violist Sam Swaap.
Op 9 september 1913 werd er een serenade aan Hare Majesteit (Koningin Wilhelmina – red.) gebracht waar niet alleen Santo Serviço aan deelnam, maar ook het koor van de Grote Synagoge, het koor van de Nieuwe Synagoge, het koor van de Rapenburgerstraat-synagoge en Sjier Chodesj.
Op 19 december 1914 werd er in het Concertgebouw door het koor een groot concert gegeven ten bate van het Steuncomité. Dit comité was opgericht voor steun aan werklozen.
Op 15 januari 1916 werd er een instrumentaal en vocaal concert gegeven in gebouw Bellevue. Het was een goed en druk bezocht concert, er werd tevens gecollecteerd voor de slachtoffers van de watersnood in Waterland, die in de nacht van 13 op 14 januari 1916 had plaatsgevonden.
Op 30 december 1916 bestond het koor dertig jaar, en dit werd gevierd met een vocaal en instrumentaal concert in Bellevue. Er zong een bariton uit de Italiaanse opera mee, Mazzoleni, die aria’s zong uit Rigolette, Il Troratore en Pagliacci. Bariton M. Brandon was verantwoordelijk voor de soli van de Hebreeuwse feestliederen. Violist Sam Swaap was de derde solist bij de uitvoering, en ook hij werd geroemd. In het Centraal Blad voor Israëlieten werd vervolgens het pianospel van mej. Martha Koster genoemd, er leek geen enkele technische moeilijkheid voor haar te bestaan.
Verder volgende er, wederom in Bellevue, een concert op 2 maart 1918, dit was het eerste concert onder een nieuwe directeur, Jacob Hamel. Bellevue bleef de thuisbasis naast de Portugese Synagoge want ook op 28 december 1918 was er weer het jaarlijkse concert net zoals eind december 1919.
Kinderkoor
Tot 1913 was het kinderkoor, in dit geval de jongenssopranen, gescheiden van de rest van Santo Serviço. In juni 1913 liet het bestuur weten dat het mannenkoor niet krachtig genoeg was, een samenvoeging zou derhalve een oplossing zijn. Het kostte echter ook geld om dit te doen, een ƒ 150,-, en hiervoor werd een verzoek ingediend bij het bestuur. Tijdens de vergadering van de Portugese Gemeente van 13 mei 1913 werd de bijdrage goedgekeurd.
Op 14 december 1921 was het koor – met 150 leden (mannen en jongens) present tijdens een concert in het Concertgebouw. De cellist Max Orobio de Castro werkte mee aan de uitvoering en de baten kwamen ten goede aan het Santo Kinderfonds.
Op 10 december 1921 werd met een speciale dienst het 35-jarig bestaan gevoerd. Het koor luisterde de dienst op. De dienst was een inleiding voor een feestweek, en ook hier zou de cellist Max Orobio de Castro zijn medewerking verlenen. De week werd afgesloten met een cabaretvoorstelling op 17 december in Eik en Linde, de toenmalige gelagkamer van de Hollandsche Schouwburg. Op 14 december 1921, dus tijdens de feestweek, werd er een concert gegeven in de Grote Zaal van het Concertgebouw. Niet alleen Max Orobio de Castro was van de partij, ook de oppervoorzanger van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge, Victor Schlesinger. Het concert was een groot succes, liet het Nieuw Israëlietisch Weekblad op 16 december 1921 weten. Max Orobio speelde subliem, O. E. Vega leidde het koor op voortreffelijke wijze, Schlesinger zong de solo-partij met veel succes en Martha del Canho – Koster (Amsterdam, 2 april 1896 – Amsterdam, 17 januari 1947) bespeelde virtuoos de piano.
Het Centraal Blad voor Israëlieten drukte op 23 december 1921 een foto af van het toenmalige bestuur en van het koor. 
De namen van de bestuursleden zijn bewaard gebleven, de namen van de koorleden – mannen én de jongens, niet.
In 1923 vierde Koningin Wilhelmina haar zilveren regeringsjubileum en de Joodse gemeenschap gaf daarbij acte de présence. De koren van de beide Nederlands-Israëlietische Weeshuizen traden op, alsmede De Joodsche Stem en Santo Serviço. Mogelijk ook de koren van de Grote Synagoge en de Nieuwe Synagoge, maar dat was nog niet bekend bij de uitgave van het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 16 februari 1923.
Rond 1926 was het koor regelmatig betrokken bij activiteiten van de Vereniging Nachaliel.
De eind 1926 geplande feestavond ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan werd door het overlijden van Opperrabbijn Izak van Juda Palache ( 30 januari 1858 – 2 december 1926), ooit de initiatiefnemer tot de oprichting van het koor, uitgesteld tot 26 februari 1927.
Op 8 februari 1928 vierde de vereniging Keriath Sepher Thora haar honderdjarig bestaan in gebouw Casino. Deze vereniging had ten doel ‘het bevorderen van de Thorastudie onder leden van de Portugees-Israëlietische Gemeente. Santo Serviço luisterde de bijeenkomst op.
Op 30 maart 1935 werd de 800e geboortedag van Maimonides herdacht. Het koor zong bij de bijeenkomst in de Portugese Synagoge.
Crisis
In juni 1928 verkeerde Santo Serviço in een crisis. Eerder al was er een financiële crisis afgewend, nu bestond de crisis op meerdere terreinen. Er werd een bijeenkomst georganiseerd waarbij Dr. J. L. Palache de zaken uiteenzette en om de zware vergadering lichter te maken zong gazan Simon Duque (Amsterdam, 14 maart 1897 – Dachau, 19 januari 1945) enige liederen tijdens de samenkomst. Ook nu bleken de problemen vooral van financiële aard, naast te weinig inzetbare hulp. Er werd een beroep gedaan op ieder die het koor een warm hart toedroeg. Tijdens de pauze gaven enkele toehoorders zich op als lid van het koor. Twee jaar later verkeerde het koor wederom in een crisis toen tijdens de jaarvergadering in gebouw P. I. G. O. L. het gehele bestuur aftrad. Er werd geen nieuw bestuur benoemd en daarmee was het demissionaire bestuur belast met het uitschrijven van een vergadering met als agendapunt het opheffen van de vereniging. Op 15 juli 1930 werd er een vergadering belegd en daarin werd uit de doeken gedaan dat de koorleden ook een vergoeding wilden voor de optredens, de repetities werden slecht bezocht en dat was de kern van het probleem. Op 30 juli 1930 werd er wederom een vergadering belegd. Er werd geconstateerd dat er nog steeds geen nieuw bestuur was en dat daarom het voorstel tot opheffing in stemming moest worden gebracht. Dat werd voorkomen. De heer D. I. Cardozo meldde dat in verband met artikel 17 van de statuten dat niet kon zolang het aantal leden niet onder de dertig was gedaald. Cardozo hield vervolgens een lang betoog waarin hij uiteenzette waarom het koor moest voortbestaan. Verder mocht het voortbestaan niet afhankelijk worden van een volledige betaling van de koristen. Dat probleem bleek te ontstaan doordat betaling bij andere koren vaak werd gedaan en deze koren de beste zangers bij Santo wegkaapten. Het voorstel tot opheffing werd aangehouden tot na de feestdagen.
In december 1930 bleek in een artikel in het Algemeen Handelsblad dat, zeker vanwege het enthousiasme van dirigent Ricardo, besloten was het koor nieuw leven in te blazen. Daarna werd het koor tot in de bezetting ingezet voor verschillende synagogale en andere gelegenheden. Het koor werd als Joodse organisatie tijdens de bezetting verboden. In 2003 werd het koor nieuw leven ingeblazen.
Dirigenten
Baruch David Duque (Amsterdam, 17 augustus 1880), tot 19 augustus 1912, later voorzanger Portugese Synagoge.
J. Querido – vanaf 19 augustus 1912.
O. Alvarez Vega – vanaf september 1917.
Abraham (Bram) Aletrino (Amsterdam, 1 september 1904 – 3 juli 1929) – vanaf 1920. Bram zong als kind al bij het koor.
D. Ricardo (Amsterdam, 25 december 1904 – Rishon le Zion, 13 april 1982).
Jacques Aletrino (1932) (Amsterdam, 29 januari 1907 – Sobibor, 23 april 1943).
bron:
Santo Serviço op www.esnoge.com, https://www.esnoga.com/santo-servicio/ (geraadpleegd 18 juli 2024).
Israël Olman, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1712.
Israël Olman, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2375.
Israël Olman, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1563.
Israël Olman, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregisters geannexeerde gemeenten, archiefnummer 5008, inventarisnummer 225.
I. Olman, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1084.
25-jarig ambtsjubileum van den Heer E M. Vega. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 06-01-1911, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000570048:mpeg21:p00002.
Baruch Duque, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 204.
Afscheid Duque, SANTO SERVIÇO.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-03-1912, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859374:mpeg21:p002.
Concert, “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 11-02-1913, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010109997:mpeg21:p010.
VERSLAG van de vergadering van 13 mei 1913, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-06-1913, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860261:mpeg21:p009.
Serenade “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-09-1913, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860275:mpeg21:p005.
Steuncomité, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 18-12-1914, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859544:mpeg21:p006.
Pauline Micheels, Israel J. Olman, componist en koordirigent (Amersfoort 2011).
Watersnood, SANTO SERVICO.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 21-01-1916, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859600:mpeg21:p003.
30 jaar, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 22-12-1916, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000569104:mpeg21:p00005.
30 jaar,”De Telegraaf”. Amsterdam, 31-12-1916, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110549222:mpeg21:p010.
Martha Koster, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 05-01-1917, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000569106:mpeg21:p00006.
Maria Lagoute, graf, https://www.online-begraafplaatsen.nl/zerken.asp?command=showgraf&bgp=931&grafid=1551243&char=L (geraadpleegd 28 juil 2024).
Alvarez Vega, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-09-1917, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860522:mpeg21:p005.
2 maart 1918, Esperanto Follies.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 18-01-1918, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860541:mpeg21:p005..
Jacob Hamel, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-03-1918, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860548:mpeg21:p002.
28 december 1918, #00857e.
Concert 1919, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 02-01-1920, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572107:mpeg21:p00005.
Concert 1921, Port. Isr. Zangverenlging „Santo Servtco”.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-12-1921, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860184:mpeg21:p010.
Feestweek, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-12-1921, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874029:mpeg21:p010.
Concert 14 december 1921, Advertentie. “De Telegraaf”. Amsterdam, 12-12-1921, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110551853:mpeg21:p008.
STADSNIEUWS Santo Servico. Het Concert.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-12-1921, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860186:mpeg21:p005.
Bestuur en Koor, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-12-1921, p. 19. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584043:mpeg21:p00019.
AUBADE.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-02-1923, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874091:mpeg21:p011.
ISAAC JESSURUN CARDOZO z.g.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-05-1925, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872540:mpeg21:p002.
Aletrino, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 31-07-1925, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871867:mpeg21:p002.
Aletrino, “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 22-02-1926, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011083705:mpeg21:p012.
NACHALIëL.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 30-07-1926, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858136:mpeg21:p009.
40-jarig bestaan, Stadsnieuws SANTO SERVICO. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-12-1926, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858154:mpeg21:p013.
Palache, SANTO SERVIÇO.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 18-02-1927, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858165:mpeg21:p011.
EEN HONDERDJARIGE.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 09-02-1928, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010658311:mpeg21:p002.
SANTO SERVICO, problemen, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 01-06-1928, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858020:mpeg21:p006.
Problemen, “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 06-06-1928, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010659276:mpeg21:p014.
ABRAHAM ALETRINO z.g. en Santo Serviço.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-07-1929, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874372:mpeg21:p002.
PORT. ISR. ZANGVER. „SANTO SERVICO”.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 18-07-1930, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858626:mpeg21:p005.
Vergadering 15 juli 1930, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-07-1930, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858627:mpeg21:p010.
Vergadering 30 juli 1930, Stadsnieuws PORTUG. ISR. ZANGYEREENIGING „SANTO SERVIÇO”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-08-1930, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858630:mpeg21:p005.
December 1930, PORT. ISR. GEM. TE AMSTERDAM. „Santo Servico”.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 17-12-1930, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010661541:mpeg21:p010.
Aletrino, Santo Servico.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 20-04-1932, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586060:mpeg21:p00002.
GAZAN DUQUE 10 JAAR IN FUNCTIE.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-09-1933, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874862:mpeg21:p005.
MAIMOINDES-HERDENKING.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 01-04-1935, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663768:mpeg21:p013.
illustratie:
Concert 14 december 1921, Advertentie. “De Telegraaf”. Amsterdam, 12-12-1921, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110551853:mpeg21:p008.
Bestuur en Koor, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-12-1921, p. 19. Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584043:mpeg21:p00019.
Aletrino, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 31-07-1925, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 29-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871867:mpeg21:p002.
GAZAN DUQUE 10 JAAR IN FUNCTIE.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-09-1933, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874862:mpeg21:p005.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Israel Olman, componist en dirigent. 9 juli 1927. Internationaal Persfoto Bureau N.V., auteursrechtvrij. OSIM00006003511, uitsnede.
gepubliceerd:
30 juli 2024
laatst bijgewerkt:
30 juli 2024