De Rozengracht is een straat in de Amsterdamse wijk de Jordaan, tussen de Prinsengracht bij de Westermarkt en de Singelgracht bij de De Clercqstraat. Ze is vernoemd naar de roos.
De Rozengracht is een van de zes gedempte grachten in de Jordaan. Een reden voor de demping (1890) van de zeventiende-eeuwse gracht was de slechte hygiënische toestand door het vervuilde water en de aanleg van een brede uitvalsweg naar de nieuwe wijken ten westen van de Singelgracht. In 1895 werd in het verlengde van de Rozengracht de De Clercqstraat aangelegd. Naar het oosten, in de richting van de Dam, werd een doorbraak bij de Raadhuisstraat gerealiseerd.
Rozengracht 3-5 – Woudstra’s Manufacturenhandel
Deze zaak was hier rond 1926 gevestigd en zocht toen een leerlinge. Joseph Woudstra (Noordwolde, 6 april 1861 – Arnhem, 1 april 1930) woonde op de Prinsengracht 224. Joseph was gehuwd met modiste Florentia Rosenberg (Zevenaar, 1859 – Arnhem, 27 maart 1928).
Rozengracht 9 – kleding Abraham Schijveschuurder
Rond 1925 konden op dit adres smokings worden gehuurd voor een bedrag van ƒ 4,–. De eigenaar van de zaak was Abraham Schijveschuurder (Amsterdam, 9 oktober 1898 – Auschwitz, 31 augustus 1944). Abraham was in 1921 gehuwd met Jansje (Jeanne) Nebig (Amsterdam, 16 februari 1899) en zij kregen twee zonen, Joseph (Amsterdam, 21 mei 1923) en Louis (Amsterdam, 27 november 1925) die de bezetting overleefden. Na het overlijden van Jansje huwde Abraham Elisa Kahn (Basel, 7 mei 1907 – Auschwitz, 8 april 1944). Het gezin woonde in het begin van de bezetting op het Lorentzplein 37 in Haarlem. In die tijd had Abraham vier kledingzaken.
Rozengracht 17 – Truus Elekan – Goudsmid
Op dit adres overleed in 1937 Truus (Geertruida) Elekan – Goudsmid (Onstwedde, 9 mei 1895 – Amsterdam, 4 mei 1937). Zij was gehuwd met Samuel Elekan (Amsterdam, 28 september 1901 – Polen, 31 maart 1944). Samuel hertrouwde op 23 maart 1938 met Betsy Buitenkant (Amsterdam, 25 september 1902 – Auschwitz, 30 november 1943). Samuel was winkelier in lederwaren en had tijdens de oorlog een aanstelling bij de Joodsche Raad, waar hij controleur was voor de schoenmakerscentrale. In het begin van de oorlog woonden Samuel en Betsy op de Tweede Rozendwarstraat 2-2.
Rozengracht 36 – gezin Zwaap
Mevrouw Zwaap – Soester beviel op 15 augustus 1927 van een dochter. Dit was het gezin van Godschalk Zwaap (Amsterdam, 31 augustus 1905 – Sakrau, 25 maart 1943) die gehuwd was met Hendrika Soester (Amsterdam, – Amstelveen, ). Na de dochter kregen ze nog een zoon en de kinderen overleefden met moeder de oorlog. In het begin van de bezetting woonde het gezin op de Tweede Jan Steenstraat 104hs.
Rozengracht 66 – kunstschilder Jozef Israëls
In zijn Amsterdamse tijd woonde Jozef Israëls op dit adres.
Rozengracht 70 – ’t Nieuwe Schortenhuis
Op 5 september 1941 adverteerde deze onderneming in Het Joodsche Weekblad. Daar mochten van de bezetter uitsluitend Joodse ondernemingen in adverteren. Er werd een liberaal Joods meisje gezocht als leerling verkoopster. Op dit adres woonden Bernard Isriël Levie (Paramaribo, – Sobibor, ) en zijn vrouw Helena Nathan (Arnhem, – Sobibor, ). Bernard en Helena gingen in de onderduik. Zij werden op 8 juni 1943 gearresteerd op hun onderduikadres aan het Damplein 6 te Edam.
Rozengracht 81 – gebouw Hollandia
Op 9 mei 1921 hield B. I. van Esso hier een lezing over de betekenis van het Jodendom voor de moderne Jood.
Rozengracht 114 – A. Prins
A. Prins zocht in 1897 een kindermeisje en woonde op dit adres.
Rozengracht 137 – Francina Gans
In Het Joodsche Weekblad van 31 oktober 1941 vroeg de familie Gans een liberaal Joods meisje. Hier woonde modiste Francina Gans (Amsterdam, – Sobibor, ). Een familielid die bij Francina woonde overleefde de oorlog.
Rozengracht 207-213 – gebouw De Harmonie
Het gebouw De Harmonie werd op 19 november 1921 in exploitatie genomen en had zalen voor 20 tot 400 personen. In 1920 was de grond opgekocht van vier panden die hier voorheen stonden, vandaar de nummering. De Harmonie werd gebruikt voor vergaderingen, congressen, feesten en dergelijke. Ook maakten politieke partijen van verschillende pluimage gebruik van deze locatie. Zo hielden onder meer de SDAP, de Communistische Partij Holland, de Kommunistische Arbeiders-Partij Nederland, Christelijk Democratische Federatie en het Zwart Front (een Nederlandse fascistische politieke partij, opgericht in 1934 – later Nationaal Front) er bijeenkomsten.
De Schaakclub Max Euwe (1922 – 1961) had in haar beginjaren in De Harmonie haar clublokaal.
In 1922 was er een concert van het Mannenkoor District V onder leiding van dirigent S. H. Englander met medewerking van bariton I. Englander en tenor J. Koopman.
Op 30 januari 1923 werd in dit gebouw de oprichtingsvergadering gehouden voor de Joodsche Vereeniging voor bewoners van Bilderdijk- en Ruiterkwartier. De voorzitter was B. I. van Esso, de secretaris was N. B. Manuskowski en tijdens de vergadering sprak rabbijn I. Maarsen. Manuskowski nam het initiatief tot de oprichting, samen het J. Spier.
Tijdens de Hoge Feestdagen (Rosj Hasjana en Jom Kippoer) van 1925 werd door de Vereniging Hawoh Weachawoh van Amsterdam-West de godsdienstoefening in een van de grote zalen van De Harmonie gehouden. Iedere keer was de zaal vol, en het bestuur van de vereniging verwachtte dat, wanneer de vereniging nog verder zou uitbreiden, er naar een grotere gelegenheid zou moeten worden uitgezien. Chazan (voorzanger) Reindorp leidde de diensten, samen met de heer J. Dünner. Eind 1925 wijdde deze vereniging een nieuwe synagoge in op de Tweede Helmersstraat 30.
Vanaf eind jaren dertig werden de bovenverdiepingen van De Harmonie in gebruik genomen door de Gebroeders Levie (voorloper van de BV herenkledingfabriek), die er een regenjassenfabriek vestigden.
In 1934 kwam De Harmonie landelijk in het nieuws toen hier op 4 juli een communistische protestbijeenkomst werd gehouden tegen de voorgenomen steunverlaging aan werklozen. Na afloop van de vergadering trokken honderden demonstranten de Jordaan in om te rellen wat escaleerde tot het Jordaanoproer
Rozengracht 224 – school
In 1925 was er sprake van dat een nieuwe school voor de Kinkerbuurt en het Jordaankwartier gevestigd zou worden in het gebouw van de Openbare School op dit adres. Dit was een Joodse godsdienstschool die uitging van de hoofdsynagoge en werd op 25 januari 0m 10.30 geopend. De school vond onderdak in de Thomas à Kempisschool. Het hoofd van de godsdienstschool was S. Poons, die in februari 1931 afscheid nam van de school.
bron:
School, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 23 januari 1925, Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005423057:00001.
Godsdienstschool, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 30 januari 1925. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005423058:00001.
Herman Levie, CABR, dossier 203-II, Maarten Spaans.
Verkoopster, Het Joodsche weekblad. 5 september 1941. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994022:00001.
Gans, Het Joodsche weekblad. 31 oktober 1942. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994030:00001.
Prins, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 21-05-1897, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000565011:mpeg21:p00006.
Concert, STADSNIEUWS. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 17-03-1922, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584055:mpeg21:p00002.
Rozengracht 207-213, wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Atelier_(Rozengracht).
Oprichtingsvergadering, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 26-01-1923, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584101:mpeg21:p00016.
Joodsch leven In het Bilderdijk- en de Ruyterkwartier.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-02-1923, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874089:mpeg21:p002.
JOODSCH LEVEN KINKERBUURT e.o.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-05-1923, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874102:mpeg21:p002.
HAWOR WEACHAWOH (A’dam—West).. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-10-1925, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871883:mpeg21:p009.
Schijveschuurder, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-11-1925, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871891:mpeg21:p007.
Synagoge Helmersstraat, “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 11-12-1925, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000585040:mpeg21:p00001.
A. Schijveschuurder, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1343.
Woudstra, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 30-07-1926, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858136:mpeg21:p008.
Godschalk Zwaap, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 968.
Zwaap – Soester, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 19-08-1927, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000579024:mpeg21:p00010.
Afscheid v.d. Eerw. Heer S. Poons als Hoofd van de Godsd.school Rozengracht 224.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 20-02-1931, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858657:mpeg21:p003.
Elekan – Goudsmit, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 06-05-1937, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580010:mpeg21:p00004.
Samuel Elekan, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 218.
illustratie:
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, De nog ongedempte Rozengracht gezien in de richting van de Westermarkt. Links de nummers 2-62 (v.r.n.l.). Achtergrond links ingang Eerste Bloemdwarsstraat en Westerkerk. Midden brug Prinsengracht. 1867. OSIM00001004523.
Verkoopster, Het Joodsche weekblad. 5 september 1941. Geraadpleegd op Delpher op 25-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994022:00001.
Schijveschuurder, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-11-1925, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871891:mpeg21:p007.
Zwaap – Soester, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 19-08-1927, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 26-01-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000579024:mpeg21:p00010.
gepubliceerd:
25 januari 2025
laatst bijgewerkt:
26 januari 2025