Op 13 november 1908 werd Rosa (Rose) Hirsch in Ostrowo (nu Polen, toen Duitsland) geboren als dochter van Israel Hermann Hirsch (1878-1947) en Bertha Selka (1880-1971) en in 1921 verhuisde het gezin Hirsch naar Berlijn. Vader begon er een koosjere bakkerij in de Neue Schönhauserstraβe in Berlin-Mitte. Rosa rondde het lyceum af en studeerde voor kleuterleidster aan het Pestalozzi-Fröbel-Haus. In 1933, wellicht in dat jaar vanwege de machtsovername door Hitler, maakte Rosa alijah (emigreerde naar Israël) en haar ouders volgden een paar jaar later. Ze leerde er Nico Boekdrukker (Amsterdam, 19 september 1911) kennen, een zoon van Marcus Salomon Boekdrukker (Weesp, 11 november 1864) en Roosje Vreedenburg (Harlingen, 10 september 1868). Rosa en Nico trouwden op 15 december 1933 in Ramat Gan.
Het Britse Mandaatgebied Palestina was in die jaren een onontgonnen gebied, met moerassen, muskieten en malaria. Nico liep malaria op en vanwege zijn gezondheid moest het echtpaar in 1937 terugkeren naar Amsterdam. Ze werden er op 11 mei ingeschreven.
In 1938 werden Rosa en Nico lid van de CPN. Met het huwelijk ging het steeds slechter en in 1939 verliet Rosa Nico en als werkster hield ze financieel het hoofd boven water. Ze woonde in het begin van de oorlog op de Griseldestraat 36-3, in Amsterdam-West. Nico en Rosa bleven actief voor de CPN, ook na het uitbreken van de oorlog. Nico zorgde voor de verspreiding van het CPN-blad ‘De Waarheid’. Hij werd gearresteerd op 27 februari 1941 te Amsterdam. Via de kampen te Schoorl, Amersfoort en Sachsenhausen kwam hij in Oranienburg terecht waar hij op 25 augustus 1942 werd vermoord.
Rosa werd tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in het communistische verzet en was betrokken bij de Februaristaking. Op 9 april 1941 werd Rosa gearresteerd, als een van de 22 kopstukken die gezien werden als de leiders en organisatoren van de staking. Op de arrestatie stond dat ze tot ‘de kleine kring van leidinggevende functionarissen, die in directe verbinding met de leider van het district stond’ behoorde. Dat klopte ook, Rosa was met Annie van Kampen (An van Kampen – Huig) een van de twee vrouwen die een leidende rol hadden bij de staking. Rosa werd eerst in Amsterdam gevangengezet, later in ‘het Oranjehotel’, de strafgevangenis in Scheveningen. Rosa werd verhoord, net zoals de andere kopstukken, en zij was, samen met Martin Vlaar, de enige die niets losliet tijdens deze gewelddadige ondervragingen. Er volgende een proces, achter gesloten deuren vanwege ‘het staatsgevaarlijke karakter’. Rosa viel er op door het volharden in zwijgen en ze werd tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Rosa werd overgebracht naar het vrouwentuchthuis Anrath bij Krefeld. Ze werd er fatsoenlijk behandeld, maar leed er honger. In december 1942 moesten alle Joodse gevangenen in Duitse gevangenissen naar de vernietigingskampen. In Anrath hield een opzichteres de Joodse gevangenen achter. Rosa bleef er tot september 1944, toen bereikten de geallieerden het front bij Aken, in de buurt van het tuchthuis. De gevangenen werden overgebracht naar Düsseldorf en vervolgens naar Ziegenhain bij Kassel. Op 29 maart 1945, vlak voordat de Amerikanen Ziegenhain zouden bereiken, werden de gevangenen overgebracht naar Bergen-Belsen. De Amerikanen naderden ook dat kamp, en Rosa werd overgebracht naar de politiegevangenis Fuhlsbüttel bij Hamburg. Daar werd ze half mei 1945 bevrijd.
In eerste instantie keerde Rosa terug naar Amsterdam. Ze werd er door vrienden opgevangen en woonde in mei 1946 op de 2e Jan Steenstraat 98-2. Ze werkte in een Joods kindertehuis in Bilthoven. Begin 1947 keerde ze terug naar het Britse Mandaatgebied Palestina waar ze als kleuterleidster ging werken in Haifa. In 1950 trouwde ze met Wolf Benjamin Wolffs en kreeg met hem in 1951 een zoon Abraham Arje.
In 1980 verhuisde Rosa naar Beth Juliana in Herzliya, het Nederlandse bejaardenhuis. Daar overleed Rosa Boekdrukker op 11 september 1982. Over haar werk in het verzet vertelde Rosa niet veel. Haar zoon vond pas na haar overlijden brieven van na de oorlog waarin ze haar ouders verteld wat ze had meegemaakt. In 1994 werd in Amsterdam-West door Abraham Wolffs, Rosa’s zoon, een basisschool geopend, de Rosa Boekdrukkerschool.
bron:
Emma Los, Hirsch, Rose (1908-1982) op http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hirsch (geraadpleegd 19 maart 2020).
www.joodsmonument.nl, lemma Nico Boekdrukker via https://www.joodsmonument.nl/nl/page/535554/about-nico-boekdrukker (geraadpleegd 19 maart 2020).
biografie Rosa Boekdrukker op http://obsrosaboekdrukker.nl/over-rosa-boekdrukker/ (geraadpleegd 19 maart 2020)
“Het proces der twee en twintig Haringa tot zijn nazirechters: „Het Communisme komt toch””. “De waarheid”. Amsterdam, 1946/02/21 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 19-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010850066:mpeg21:p003
“DE GEZICHTEN DER GEVANGENEN GLUNDERDEN VAN TROTS EN MOED”. “De waarheid”. Amsterdam, 1952/02/22 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 19-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010368754:mpeg21:p005
“Leidende rol”. “De waarheid”. Amsterdam, 1980/05/07 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 19-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010377001:mpeg21:p005
“De Februaristaking is van deze tijd”. “De waarheid”. Amsterdam, 1987/02/11 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 19-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010471896:mpeg21:p010
“Naam dappere Rosa op school behouden door Heleen van de Poppe”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1994/04/22 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 19-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860615:mpeg21:p003
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Rose Hirsch, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 345
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Nico Boekdrukker, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 80
e-mail Frans Lavell 20 maart 2020
laatst bijgewerkt:
21 maart 2020