Het Rembrandtplein is een van de centra in de uitgaanswereld van Amsterdam. Er zijn veel cafés, ‘s-zomers zijn er terrassen. Al in de negentiende eeuw kreeg het Rembrandtplein en ernaast gelegen Thorbeckeplein deze functie. Het plein heette rond 1830 de Botermarkt of Reguliersmarkt, er was een boterwaag en er werd zuivel en pluimvee verkocht. In 1844 lieten kunstenaars het beeld van Rembrandt op het plein plaatsen. De markt verhuisde rond 1875 naar het Amstelveld en het plein werd vanaf toen officieel Rembrandtplein genoemd. Het Rembrandtplein ligt dicht bij de Jodenbuurt én er kwamen veel Joodse artiesten, zowel in de uitgaansgelegenheden als om op te treden. Het Rembrandtplein had een Joods-Amsterdamse sfeer. Maar naast amusement was er meer te vinden op het Rembrandtplein.
Rembrandtplein 2 – Sigarenmagazijn Muller
Willem Muller had op dit adres in 1904 een sigarenmagazijn.
Rembrandtplein 2 – Juwelier Roesgen
Joseph Roesgen, Byoutier-Joallier, had op dit adres in 1909 zijn zaak zitten. Paulus Joseph Hubert Roesgen werd in Schoonhoven geboren op 26 maart 1864 en hij was gehuwd met Gerritdina Scholte, geboren in Amsterdam op 19 april 1870. Het echtpaar adverteerde in het Nieuw Israëlitisch Weekblad en richtte zich daarmee mede op een Joods publiek.
Rembrandtplein 5 – Lingerie Van Dijk
De gebroeders Van Dijk, in lingerie, hadden op dit adres in 1905 hun zaak. in 1906 komt deze zaak onder de naam “De Ongeregelde Bazar” naar voren. Zoon Jacob van Dijk vierde op 8 februari 1908 zijn Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig) lieten zijn ouders, Aron van Dijk (Arnhem, 16 februari 1870 – Auschwitz, 28 september 1942) en Mirjam van Dijk – d’ Ancona (Amsterdam, 12 februari 1867 – Auschwitz, 28 september 1942), weten in een annonce.
Aron van Dijk was voor de Tweede Wereldoorlog directeur van het warenhuis “Grand Bazaar de la Paix” te Den Haag. Het echtpaar had zeven kinderen. Naast Jacob – de derde – ook Joseph, Dina, Aaltje, Salomon, Israël en Benjamin. In 1908 werd de Ongeregelde Bazar verplaatst naar de Utrechtsestraat 145-147.
Rembrandtplein 5 – Hof van Holland
In 1947 repeteerde het Amsterdams Joods Mannenkoor op dit adres.
Rembrandtplein 6 – Kleermaker Jacob Lessing
In november 1906 opende Jacob Lessing op dit adres zijn verhuurinrichting van Fijne Herenkleding en kleding naar maat. Jacob werd in Haarlem geboren op 14 december 1853. Hij was kleermaker van beroep en was gehuwd met Judith Pool (Amsterdam, 21 juni 1855)
Rembrandtplein 6 – Tabak en Sigaren Hartlooper
In 1909 was op dit adres L. M. Hartlooper, in Tabak en Sigaren, gevestigd. Dit was vermoedelijk Leon Hartlooper (Amsterdam, 23 mei 1865), zoon van Mozes Hartlooper (Amsterdam, 26 december 1834) en Lea Ferra (Amsterdam, 14 september 1835).
Rembrandtplein 8-10 – Grand Gala
Het cabaret Grand Gala was hier gevestigd in 1934. In een advertentie van 2 november werd aangekondigd dat Max Nabarro, Henny Parker en Teddy Cotton er optraden.
Rembrandtplein 12 – kantoor weldadigheidsvereniging ‘Montefiore’.
Het kantoor van deze belangrijke Joodse weldadigheidsvereniging was in 1893 op dit adres gevestigd.
Rembrandtplein 11-15 – café Mille Colonnes
Tussen 1879 en 1929 was Mille Colonnes een café links van De Kroon en werd afgebroken in 1929. Het café was een ontwerp van de Joodse architect I. Gosschalk. De onderneming was zeer populair onder de Joodse bevolking en volgens memoires van Max Tailleur was de bijnaam van dit café Mille Juifs. Het café werd gefinancierd door bierbrouwer Heineken en was eerst gevestigd op 11-13 en de uitbreiding naar 15 kwam later.
Rembrandtplein 16 – Makelaar Van Dam
Makelaar H van Dam Az. was in 1900 hier gevestigd met zijn makelaardij.
Rembrandtplein 17-19 – Café-restaurant Enckhuijzen
Café-restaurant Enckhuijzen was op dit adres gevestigd in 1892. In september van dat jaar wenste men de begunstigers veel heil en zegen in het Nieuwe Jaar (Joods nieuwjaar).
Rembrandtplein 19 – Comestibles Dreckmeijer
L. F. E. Dreckmeijer en zoon verkocht vanaf dit adres in 1882 muskaat-dadels en zij richtten zich met hun advertenties mede op de Joodse clientèle.
Rembrandtplein 17, 19, 21 – Café De Karseboom
Café “de Karseboom” was al gevestigd op de Kalverstraat 23 en 25, en op 21 januari 1898 werd de sloop van Rembrandtplein 17, 19, 21 en de Balk in ’t Oogsteeg 8 en 10 aanbesteed. Dit die locatie verrees het bekende café “De Nieuwe Karseboom”. Deze locatie van toen is nu op de hoek Rembrandtplein – Amstelstraat.
Uit 1933 stamt dit krantenartikel:
COMITÉ VAN VERWEER
Het Algemeen Comité van Verweer tegen Terreur en Vervolging in Duitschland bericht ons, dat het de meest mogelijke medewerking heeft ondervonden van de directie van het Feestgebouw “Eik en Linde”, PI. Middenlaan, Amsterdam, en van de directie van „Dorada”, Weteringschans, Amsterdam, die haar zalen niet ter beschikking hebben willen stellen van de Duitsche Nationaal-Socialisten en door dit optreden het hare ertoe hebben bijgedragen, dat het dezen lieden niet gemakkelijk wordt gemaakt hun anti-Joodsche gezindheid in Nederland te propageeren. Het genoemde Comité vermeldt voorts, dat de directie van „De Nieuwe Karseboom”, Amstelstraat, Amsterdam, eveneens in dezen geest heeft gehandeld door een Duitsch muziekgezelschap, waarvan de anti-semietische gezindheid vaststaat, niet in hare zalen te laten optreden.
Rembrandtplein 17-1 – Café De Kroon
De Kroon kreeg zijn naam omdat het café in 1898 geopend werd toen ook Koningin Wilhelmina ingehuldigd werd. Hier kwamen veel Joden, waaronder Louis Davids en zijn zus Heintje Davids.
In 1931 werd er in dit café een Joodsche Dansclub gevestigd, op 10 oktober was de eerste dansavond onder leiding van Jules Monasch, dansleraar.
Oorlog
Op 6 juni 1940 werd het interieur kort en klein geslagen door de NSNAP (Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij) omdat De Kroon een “Joodse zaak” zou zijn. De NSNAP viel later in drie partijen uiteen en gingen in 1941 (gedwongen voor de bezetter) op in de NSB.
Op 9 februari 1941 had dit café nog steeds geen bordjes ‘Joden niet gewenst’ opgehangen en toen werden om die reden de ruiten ingegooid.
Rembrandtplein 19 – Rembrandt Theater
Het Rembrandt Theater bestond van 1902 tot 1943 en werd ontworpen door architecten Evert Breman en Willem Molenbroek. Het theater stond rechts van De Kroon en hier werden opera’s en operettes opgevoerd. In de oorlog werd het als bioscoop gebruikt en werden er antisemitische films gedraaid zoals Jud Süss. De NSB bezocht dit theater in groepsverband. Dit theater werd op 25 januari 1943 in brand gestoken, waarschijnlijk door verzetsgroep Rattenkruid. Nu staat op die plaats een hotel en op de begane grond is er een horecagelegenheid.
Rembrandtplein 24 – Kostuums Van Rooijen
G. van Rooijen had op dit adres in 1894 een zaak in kostuums, gemaakt van Engelse en Franse stoffen.
Rembrandtplein 25 – K. van Dam
In 1878 had K. van Dam op dit adres zijn zaak London Bazar / Chemiserie Anglaise. Er werden linnen overhemden in dit bedrijf verkocht.
Rembrandtplein 26-36 – Café Schiller
Schiller is gevestigd aan de zuidkant van het plein en werd geopend in 1892 door Georg Leonard Schiller (Lautershausen, 21 juni 1854). Hier kwamen Joodse kunstenaars en schrijvers, zoals Herman Heijermans, bijeen.
Na een diner in Schiller werd op 26 november 1927 Jean-Louis Pisuisse (Vlissingen, 6 september 1880) in het plantsoen achter de toenmalige locatie van het beeld van Rembrandt door Tjakko Kuiper, een jaloerse ex-minnaar van Jenny Gilliams (de toenmalige vriendin van Pisuisse) neergeschoten. Pisuisse werd overgebracht naar de politiepost op de hoek met de Halvemaansteeg overgebracht, en bezweek daar aan de verwondingen. Jenny bezweek een uur later in het Binnengasthuis, Kuiper overleed ter plekke.
Tijdens de oorlog werd Schiller gebruikt door de Wehrmacht en het Feldgericht van de Luftgau werd naar dit adres verplaatst na het neerstorten van een vliegtuig op de Reguliersdwarsstraat op 27 april 1943.
Rembrandtplein 30 – horloges Kiek
Hijman Kiek (Groningen, 12 september 1839 – Amsterdam, 5 juni 1905) en zoon had in 1894 op dit adres een horlogezaak. Hijman was gehuwd met Rebecca Cohen Bessie (Amsterdam, 24 augustus 1842 – Amsterdam, 25 december 1911) en zij hadden de volgende kinderen: Levie (Amsterdam, 17 december 1867), Jacob (Amsterdam, 15 januari 1870), Martha (Amsterdam, 17 januari 1873), Jeannette (Amsterdam, 20 februari 1880) en Rachel (Amsterdam, 18 juli 1887).
Rembrandtplein 31 – slijterij Klikee
De heer Klikee had op dit adres in 1880 zijn slijterij.
Rembrandtplein 32 – Café du Commerce
H. Smorenburg was in 1893 de uitbater van Café du Commerce en hij wenste in september van dat jaar zijn clientèle geluk, zegen en voorspoed voor het nieuwe (Joods) jaar.
Rembrandtplein 37-39 – Het Gouden Hoofd
Café-restaurant “Het Gouden Hoofd” was al in 1900 op dit adres gevestigd.
Rembrandtplein 38 – A. de Haan
A. de Haan was praktizijn en gaf in 1894 adviezen door het invullen van belastingbiljetten en was gespecialiseerd in faillissementen.
Rembrandtplein 38 – Maison Artistique
Maison Artistique, van Philip Salomon van der Lijn (Amsterdam, 22 augustus 1896 – Midden Europa, 31 maart 1943), was hier gevestigd op de eerste etage in 1933. De zaak was een ‘coiffeur des dames’. Philip was gehuwd met Gretha de Vries (Amsterdam, 26 juni 1904 – Midden-Europa, 28 februari 1945). In 1938 was hier de herenkapper S. Goedhart gevestigd.
Rembrandtplein 40 – Ongediertebestrijding Davidson
R. Davidson & Co. was in 1893 een bedrijf voor de bestrijding van wandgedierte, kakkerlakken en alle insecten met 10 jaar schriftelijke garantie. Dat wandgedierte ook een sociaal probleem was in die tijd bewijst de toevoeging aan de advertentie dat “stipte geheimhouding werd verzekerd”. Davidson had ook een filiaal op de Wagenaarstraat 17.
Rembrandtplein 42 – Chocolade Van Groeningen
H. J. C. van Groeningen had op dit adres in 1893 een zaak in chocolade en suikerwerken.
Rembrandtplein 44-46-48 – Café Metropole
In 1910 komt op dit adres voor de eerste keer Café Metropole naar voren. J. Mulder was toen de uitbater.
Rembrandtplein 60 – fotoatelier Rembrandt
Op dit adres was in 1899 fotografisch atelier Rembrandt gevestigd.
Zie ook de informatie over de Amstelstraat.
bron:
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 1 maart 1878, chemiserie Angliase, nummer 25
ibidem, 3 dec 1880, Klikee, nummer 31
ibidem, 3 maart 1882, Dreckmeijer, nummer 19
ibidem, 21 sep 1892, Enckhuijzen, nummer 17-19
ibidem, 9 juni 1893, Davidson, nummer 40
ibidem, 8 sep 1893, Cafè du Commerce, nummer 32
ibidem, 8 sep 1893, Van Groeningen, nummer 42
ibidem, 20 april 1894, Van Rooijen, nummer 24
ibidem, 29 juni 1894, Kiek, nummer 30
ibidem, 29 juni 1894, De Haan, nummer 38
ibidem, 21 jan 1898, amotie Rembrandtplein 17, 19 en 21
ibidem, 17 maart 1899, Rembrandt, nummer 60
ibidem, 2 feb 1900, het gouden hoofd, nummer 37-39
ibidem, 30 maart 1900, Van Dam, nummer 16
ibidem, 16 dec 1904, Muller, nummer 2
ibidem, 16 juni 1905, Van Dijk, nummer 5
ibidem, 19 sep 1906, De Ongeregelde Bazar, nummer 5
ibidem, 30 nov 1906, Jacob Lessing, nummer 6
ibidem, 31 jan 1906, Jacob van Dijk, nummer 5
ibidem, 15 sep 1909, Hartlooper, nummer 6
ibidem, 15 sep 1909, Roesgen, nummer 2
ibidem, 30 sep 1910, Metropole, nummer 44-46-48
ibidem, 2 okt 1931, Jules Monash, De Kroon
ibidem, 20 sep 1933, v d Lijn, nummer 38
ibidem, 5 mei 1933, Karseboom, nummer 17-21
ibidem, 2 nov 1934, Grand Gala, nummer 8-10
ibidem, 23 sep 1938, Goedhart, nummer 38
ibidem, 5 dec 1947, Joods Mannenkoort, nummer 5
De Kroon: Stigter, Bianca, De Bezette Stad, Plattegrond van Amsterdam van 1940 – 1945 (Amsterdam 2010) p 125
www.joodsmonument.nl, lemma Aron van Dijk (geraadpleegd 22 nov 2015)
www.joodsmonument.nl, lemma Philip Salomon van der Lijn (geraadpleegd 22 nov 2015)
www.wikipedia.nl, lemma Rembrandtplein (geraadpleegd 22 nov 2015)
Stadsarchief Amsterdam (SAA), gezinskaart P J H Roesgen
SAA, gezinskaart Jacob Lessing
“Advertentie Montefiore”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-12-1893. Geraadpleegd op Delpher op 07-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858097:mpeg21:a0011
Stadsarchief Amsterdam, Hijman Kiek, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 180
huisnummer Rembrandt Theater, KUNSTAGENDA.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 08-01-1938, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110577673:mpeg21:p002.
Davidson, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-06-1893, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 02-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858612:mpeg21:p004.
Lea Ferra, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1598.
Leon Hartlooper, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2210.
Schiller, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1552.
illustraties
foto De Kroon © joodsamsterdam, 2013
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, Rembrandtplein. Links: ingang Reguliersbreestraat. Prentbriefkaart. Magazijn De Bijenkorf. 1920. Collectie Stadsarchief Amsterdam: prentbriefkaarten B00000024015
Davidson, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-06-1893, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 02-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858612:mpeg21:p004.
gepubliceerd:
6 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
22 maart 2023