De Reguliersgracht is onderdeel van de vierde uitleg van de stad Amsterdam, de vierde stadsuitbreiding. Deze vond vanaf 1658 plaats. Het oorspronkelijke plan was dat de gracht zou doorlopen tot aan de Amstel, de Halvemaansteeg zou dus opgeofferd worden. De kosten van het onteigenen van de huizen daar was echter hoger dan de inkomsten van de gronduitgifte van de nieuwe percelen, dus van dat plan werd afgezien. In september 1664 was de gracht gereed voor bebouwing.
De gracht is genoemd naar het Reguliersklooster, dat gestaan moet hebben op de plek waar nu de Utrechtsestraat en Keizersgracht kruist. Ten behoeve van de tram wilde het stadsbestuur in 1901 nog een deel van de gracht dempen. Het genootschap Amstelodamum én de schrijver Jan Ligthart kwamen in verweer en hebben dit kunnen voorkomen. De Reguliersgracht vanaf de Herengracht is het meest gefotografeerde deel van de stad, vanwege de zeven bruggen over de Reguliersgracht.
Netje Asser
Netje Asser (Amsterdam, 16 december 1807 – Den Haag, 30 juni 1893) was een Nederlands schrijfster. Ze groeide op aan de Reguliersgracht, waar ze geboren werd, en aan het Singel in een welvarend Joods gezin. Haar vader was advocaat Tobias Asser (1783 – 1847), haar moeder Caroline Itzig (1786 – 1854). Tot haar huwelijk met haar neef Lodewijk Asser hield ze een dagboek bij, en dit dagboek geeft een inkijk in het leven van de gegoede Joodse burgers in die periode. Ze kreeg twee dochters, Rosa en Johanna, en een zoon Carel.
Reguliersgracht 2 – Mr. D. E. Lioni
Mr. D. E. Lioni woonde in 1916 op dit adres. David Eleazer Lioni werd in Amsterdam geboren op 12 juni 1862 en was advocaat van beroep. Hij was gehuwd met Margaretha Jungblut (Amsterdam, 29 april 1886). David overleed in Bloemendaal op 28 juli 1928.
Reguliersgracht 15 – David Orobio de Castro
Vanaf 1912 woonde toneelcriticus David Orobio de Castro op dit adres.
Reguliersgracht 16 – De Jong
Garage De Jong was op dit adres gevestigd in 1950 en verhuurde auto’s zonder chauffeur voor binnen- en buitenland.
Reguliersgracht 17hs – Alfons Fink
Tijdens de oorlog woonde de Duits-Joodse acteur Alfons Fink op dit adres.
Reguliersgracht 17 – Verapur
Verapur was een bedrijf voor fotokopieën en zij adverteerden in het Joodsche Weekblad in 1941. Volgens een familiebericht uit december van dat jaar woonde textielkoopman Hans Joseph Falk (Berlijn, 8 augustus 1883) op dit adres.
Reguliersgracht 20 – Aaron Swaab
In het antisemitische blaadje De Misthoorn is er melding dat tot april 1942 Swaab de Beer op dit adres woonde met een verhuurbedrijf voor automobielen. De schrijver van het haatvolle stuk kende zelfs de echte naam niet van de man waar hij het artikel over schreef. Het betrof Aaron Swaab (Amsterdam, 26 februari 1884 – Auschwitz, 7 september 1942).
Reguliersgracht 34 – onderduiklocatie
Op nummer 34 staat een huis met twee stoepen en twee voordeuren. Het pand is in bezit van studentenvereniging Unica en was ook al tijdens de oorlog het dispuuthuis.
Het pand werd in 1732 gekocht door Arent van der Burgh en twee jaar na aanschaf liet hij het opnieuw optrekken met een bovenwoning met een aparte ingang. Op de topgevel staat als ornament een arend, als verwijzing naar zijn voornaam. In het pand werden kruiden en specerijen opgeslagen, de hijsinrichting daarvoor is nog aanwezig.
Op 29 mei 1943 werd dit pand de onderduikplaats voor een vriend van de toenmalige bewoner. Het aantal onderduikers liep op tot twaalf personen aan het einde van de oorlog.
Ter herinnering aan dit feit is in de voorgevel een plaquette aangebracht met hierop Sint Joris en de draak en de tekst “submergo ut emergam” (ik duik onder en kom boven).
Het pand was niet alleen een onderduikplaats, maar ook het centrum van studentenverzet. Drijvende krachten achter dit verzet waren de studenten Ivo Schöffer en zijn zus Lidia Schöffer. Ivo, die op 13 januari 2012 overleed, bracht in 2009 een fotoalbum van deze periode bij het Stadsarchief in Amsterdam. In dit album is te zien in welke omstandigheden de onderduikers moesten leven. Ook in dit album is het bericht te zien van onderduikster “Wanda” waarin ze de geboorte van haar zoon aankondigt, de in de onderduik geboren Rudy Jacob.
In 1973 ontvingen Ivo en Lidia de Yad VaSjem-onderscheiding voor hun hulp aan Joodse onderduikers.
Reguliersgracht 39 – Café Potharst
Café Potharst was op de Reguliersgracht hoek Keizersgracht gevestigd en adverteerde in 1882 in het Nieuw Israeliëtisch Weekblad. Er was een zaaltje in dit pand aanwezig voor de makelaars in diamanten, ’s avonds voor toneelrepetities en er was een toneelbibliotheek aanwezig met 500 titels. Een jaar later werd door hetzelfde café geadverteerd en werd er aangegeven dat het tevens een logement was.
Reguliersgracht 59 en 63 – Gosschalk
Reguliersgracht 59 en 63 zijn twee bijzondere huizen die vaak het onderwerp van fotografie zijn. Deze huizen werden ontworpen door de Joodse architect Isaac Gosschalk.
Reguliersgracht 79 – Jenny Spits
Jenny Spits (Amsterdam, 9 juni 1904 – Amsterdam, 28 juli 1991) had een type- en vertaalbureau op dit adres in 1951. Jenny trouwde met Isaac Pront (Amsterdam, 26 december 1895 – Amsterdam, 9 mei 1991).
Reguliersgracht 80 – Arbeiders Jeugd Centrale
In 1918 werd op initiatief van de SDAP en de NVV de Arbeiders Jeugd Centrale opgericht, later bekend om de kampen in Vierhouten (de Paasheuvel). De AJC was voor veel (Joodse) linkse jeugd van groot belang in de jaren voor de oorlog. Tijdens de oorlog werd deze organisatie door de bezetter opgeheven. Na de oorlog werd de organisatie weer opgestart en in 1959 definitief opgeheven. Op dit adres was het eerste secretariaat gevestigd.
Reguliersgracht 99 – kunsthandel Citroen
Kunsthandel M. J. Citroen was op dit adres gevestigd in 1920. Dit was Maurits Citroen (Amsterdam, 4 december 1877 – Auschwitz, ) en zijn vrouw Dientje Itallie (Meppel, 12 juli 1882 – Auschwitz, ). In de oorlog woonden Maurits en Dientje op de Hunzestraat 37-2.
Reguliersgracht 103 – Meijling & Co
Elektrotechnisch en Werktuigkundig Bureau Meijling & Co was op dit adres in 1927 gevestigd en adverteerde in het Nieuw Israeliëtisch Weekblad.
Reguliersgracht 105 – Soutberg
Op dit adres kon men in het begin van de vorige brillen kopen. Hier woonde tot zijn overlijden in 1905 Hendrik Johannes Karel Soutberg (Amsterdam, 28 januari 1846) en zijn vrouw Hillegonda Henriette Johanna Soutberg (Amsterdam, 20 maart 1846). Door zijn advertenties in het Nieuw Israeliëtisch Weekblad richtte Soutberg zich ook op Joodse klanten.
Reguliersgracht 107-109 – school
Op Reguliersgracht 107 – 109 was de Reguliersschool gevestigd. Meerdere scholen hebben in de loop van de jaren in dit pand gezeten, maar het begon als nieuwe locatie voor de Stads Tusschenschool C die eerst in de M. J. Kosterstraat gevestigd was. Op de Reguliersschool zaten onder andere Benno Premsela en Hugo van Win.
In 1937 werd deze school, nu met adres Weteringschans 255a, de Joodsche ULO. Tot september 1943 werd het gebouw tevens gebruikt als het Districtsbureau Centrum van de Joodsche Raad en werd er op dit adres voorlichting gegeven aan hen “die voor uitzending naar Duitschland in aanmerking komen”. In 1943 was nummer 109 een deel van de Joodsche Raad-afdeling ‘Hulp aan Vertrekkenden’.
Vanaf 1944 zat hier de redactie van het illegale verzetsblad Het Parool.
Reguliersgracht 111 – Wim van Norden
Wim van Norden (Bussum, 13 juni 1917 – Amsterdam, 29 mei 2015) woonde tot zijn dood op dit adres. Hij was medeoprichter, redacteur en later directeur van dagblad Het Parool. Kinderen uit mijn toenmalige klas van de ASVO mochten de heer Van Norden begin 2015 interviewen.
Reguliersgracht 138 – Sluyter
Sluyter’s hulpdienst adverteerde vanaf dit adres in 1943 in het Joodsche Weekblad. Het bedrijf had op verschillende adressen in de stad een afdeling.
bron:
grachtenjournaal.nl,
Kees Hilgers,
wikipedia,
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 12 mei 1882, Potharst, nummer 39
ibidem, 8 juni 1883, Potharst, nummer 39
ibidem, 3 feb 1911, Soutberg, nummer 115
ibidem, 22 sep 1916, Lioni, nummer 2
ibidem, 10 sep 1920, Citroen, nummer 99
ibidem, 18 nov 1927, Meijling, nummer 103
ibidem, 27 okt 1950, De Jong, nummer 16
ibidem, 28 sep 1951, Spits, nummer 79
Het Joodsche Weekblad, 25 april 1941, Verapur, nummer 17
ibidem, 26 dec 1941, Hans Falk, nummer 17
ibidem, 31 juli 1942, Reguliersgracht 109
ibidem, 18 juni 1943, Sluyter, nummer 138
De Misthoorn, onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed, 9 mei 1942, De Beer, nummer 20
www.joodsmonument.nl, lemma Aaron Swaab (geraadpleegd 23 dec 2015)
www.wikipedia.nl, lemma Reguliersgracht (geraadpleegd 23 dec 2015)
ibidem, lemma Wim van Norden (geraadpleegd 23 dec 2015)
“Uit de Partij. De Arbeiders-Jeugd-Centrale.”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 18-05-1918. Geraadpleegd op Delpher op 05-12-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010024054:mpeg21:a0105
“Advertentie Soutberg”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 01-01-1902. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010128232:mpeg21:a0042
“Familiebericht Soutberg”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 09-02-1905. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010163403:mpeg21:a0087
Stadsarchief Amsterdam, overgenomen delen 1892 – 1920, Soutberg
ibidem, Leoni
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaarten 1893 -1939 Citroen, M. – 04-12-1877 – 5422-0267-5120
Stadsarchief Amsterdam, Hans Joseph Falk, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 235
“Wat men weten moet! (Hulp aan vertrekkenden)”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1943/04/23 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 19-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318366:mpeg21:p002
illustraties:
© joodsamsterdam.nl, indexfoto 22 december 2015
© joodsamsterdam.nl, overige foto’s
gepubliceerd:
6 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
6 juni 2023