Wanneer we nu zouden moeten bepalen waar het Boltensgrachtje ligt, dan zou men ongeveer daar moeten zijn waar het verkeer de IJtunnel in rijdt. Dus aan de noordelijke kant van Marken, bij de burg naar de Foeliestraat die er toen was. Ten westen heette Nieuwegrachtje, en oosten Boltensgrachtje. Een stukje van het Nieuwegrachtje is er nog, al stroomt er geen water meer voor de huizen. De Rapenburgwal bestaat nog wel, zij het alleen het westelijk deel van datgene dat hier is aangegeven op de kaart uit 1900. Het Boltensgrachtje moet ongeveer gelegen hebben waar de huidige brandweerkazerne is.
Het Boltensgrachtje is rond 1927 – 1930 verdwenen en dat geldt ook voor de bebouwing die er stond.
In de bronnen wordt de bebouwing van dit grachtje vaak gepresenteerd als het schoolvoorbeeld van verkrotte huizen. Nu is het maar de vraag of dat zo was, of dat opzettelijke verwaarlozing tot de verkrotting leidde en daarmee de weg vrij maakte tot de sloop van deze huizen. In 1906 werd de bebouwing en de gracht als volgt omschreven:
‘Op het noordeinde van Marken, achter de Rapenburgerstraat, vormen eene rij onaanzienlijke huisjes een blindloopend grachtje, dat den naam „Boltensgrachtje” draagt. Blijkbaar zijn de huisjes te gelijk en naar één plan, dus vermoedelijk ook wel voor rekening van eenzelfden persoon, gebouwd. Wie die persoon geweest is? In Wagenaar kan men vinden, dat in 1751 zekere Jasper Bolten voor het eerst schepen werd; en vermoedelijk ook voor het laatst, want daarna komt zijn naam op de regeeringslijsten niet meer voor. De huisjes zien er echter ouder uit, en het is niet onmogelijk, dat Jasper Bolten ze in zijne jonge jaren gesticht heeft en op lateren leeftijd (met de „nieuwe plooi”) nog een enkel jaar schepen is geweest. Ter Gouw oppert de mogelijkheid, dat des schepens vader de bouwheer is geweest’.
Er zijn nog wat sporen te vinden van de Joodse bewoners van dit verdwenen stukje Amsterdam:
Boltensgrachtje 2 – Philip van Beetz
Philip van Beetz, geboren 29 april 1881, woonde op dit adres en werd door de politie gezocht in 1910.
Boltensgrachtje 5 – M. Halberstadt
Mejuffrouw M. Halberstadt plaatst in 1904 nevenstaande advertentie.
Boltensgrachtje 6 – drenkeling
Op dit adres woonde een negenjarig jongetje in 1914. Hij speelde met zijn zusje bij het water, raakte in de gracht en verdronk.
Boltensgrachtje 6 – Naatje Appelboom – Reens
In 1922 woonde het gezin van Naatje Reens (Amsterdam, 3 mei 1827) hier. Haar jongste zoon was Juda Appelboom (Amsterdam, – Sobibor, ). Ten tijde van de oorlog woonde Juda op de De La Reijstraat 3hs met zijn vrouw Jansje van Emrik (Amsterdam, – Sobibor, ) en hun drie kinderen Levie (Amsterdam, – Auschwitz, ), Samson (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Aaltje (Amsterdam, – Auschwitz, ).
Boltensgrachtje 8 – gezin Buitenkant – Hondsdregt
In het midden van de 19e eeuw woonde hier het gezin van venter Levie Isaac Buitenkant (Amsterdam, 1807) en zijn vrouw Eva Jonas Hondsdregt (Amsterdam, 1806). Zij kregen de volgende kinderen: Isaac Levie (Amsterdam, 1828), Jonas Levie (Amsterdam, 1833), Machiel Levie (Amsterdam, 1834), Israël Levie (Amsterdam, 1836), Barend Levie (Amsterdam, 1839), David Levie (Amsterdam, 1841), Vrouwtje Levie (Amsterdam, 1845) en Joseph Levie (Amsterdam, 1847).
Bronnen:
“Op het noordeinde van Marken, achter de Kapenburgerstraat, vormen eene rij onaanzienlijke huisjes een”. “Het nieuws van den dag : kleine courant“. Amsterdam, 25-11-1906. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010161769:mpeg21:a0004.
“BINNENLANDSCH NIEUWS. van Beetz.”. “Het nieuws van den dag : kleine courant“. Amsterdam, 19-03-1910. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108338:mpeg21:a0158.
“Drenkeling”. “Het nieuws van den dag : kleine courant“. Amsterdam, 20-06-1914. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010109459:mpeg21:a0133
‘de oplossing van vorige week’ op www.theobakker.net. https://www.theobakker.net/quiz/index_wk48.htm (geraadpleegd 30 januari 2021)
Stadsarchief Amsterdam, Eva Jonas Hondsdregt, Bevolkingsregister 1851-1853, archiefnummer 5000, inventarisnummer 500, blad pagina 372
“Advertentie Halberstadt”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1904/06/03 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871705:mpeg21:p007
Stadsarchief Amsterdam, Naatje Reens, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2083
www.joodmonument.nl, lemmata gezin Appelboom (geraadpleegd 30 januari 2021).
Illustratie:
“DE KROTTEN DER HOOFDSTAD. – Vervallen huizen op het Boltensgrachtje te Amsterdam, die afgebroken zullen worden»”. “Leeuwarder courant“. Leeuwarden, 18-01-1930. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010604817:mpeg21:a0191.
“VERDWIJNEND VALKENBURG. Tal van onbewoonbaar verklaarde woningen op Valkenburg, een der „eilanden” van oud-Amsterdam, zijn reeds ontruimd. Wij hebben een paar plaatjes gemaakt van de ruines (Onder „Stadsnieuws” vindt ge’ er meer over) Hierboven het „skelet” op het Boltensgrachtje Onder. Nog een kiekje van de ruïne op het „eiland”. Dit is het Nieuwe grachtje met de rijzige, nu geheel verwaarloosde gevels en de typische houten trapjes. De woningen rechts zijn veel jonger.”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 28-01-1928. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010658291:mpeg21:a0244.
Stadsarchief Amsterdam, Boltensgrachtje thans Valkenburgerstraat; een reeks afgekeurde woningen. Archief van de Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting en rechtsvoorganger: glasnegatieven, mei 1927. 5293FO002054
“Advertentie Halberstadt”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1904/06/03 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871705:mpeg21:p007
“Advertentie Appelboom”. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 1922/06/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003536143:mpeg21:p00008
Stadsarchief Amsterdam, Boltensgrachtje 6, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 42
gepubliceerd:
20 juni 2016
laatst bijgewerkt:
30 januari 2021