Er waren twee waaigaten in de Rapenburgerstraat naar de Markengracht. Eigenlijk ontbrak daar een huis. Samen met T. Bakker en veel speurwerk is aan de hand van de foto achterhaald welk waaigat dit is die op de foto te zien is. Dit waaigat is het waaigat bij nummer 90. Op de betere foto is nog iets te zien op het kleine poortje, het donkere deel achter de lantaarn achter de vrouw. Daar staat “toegang R. K. Militairen.
Na veel speurwerk vond de heer Bakker in de Tilburgse Courant van 9 maart 1902 een ingezonden stuk over wat dát te betekenen heeft:
“R. K. Militairen-Vereeniging en Miliciens voor 1902.
Nog een weinig tijd, en voor u breekt de beslissende stap aan, aanstaande soldaten, om uwe burgerkleeding met het militaire pak te verwisselen.
Dat velen uwer er geducht tegen opzien om die verwisseling te ondergaan daarvan ben ik overtuigd, maar ’s Lands wetten roepen u; het niet gunstige nummer bij de loting is uw deel geworden, dus is de volbrenging van de u opgelegde plichten iets waaraan gij u met geen mogelijkheid kunt onttrekken.
Ook tal van ouders zien de aanstaande scheiding met hartzeer te gemoet, wetende dat zij hunne kinderen niet meer gedurig onder de oogen hebben om hen te verzorgen naar ziel en lichaam, waarbij tevens komt de vrees voor het kazerneleven, maar nogmaals de “Wet spreekt en of er veel dan weinig tranen zullen gestort worden, dienen moet men.
Het militaire pak dat gij zult aantrekken beste vrienden omkleedt u met geen schande, integendeel het geeft u kracht om zelfstandig op te treden en eer en fatsoen te bewaren.
Zij die zich onfatsoenlijk als anderszins gedragen bezoedelen het militaire kleed, het kleed niet hen.
Het kazerne-leven zal u geheel vreemd voorkomen en zoo als het meer gaat bitter tegenvallen, maar spoedig zult gij de ongemakken niet zoo meer merken en gedenk,
alle begin is moeilijk.
Echter bestaan er in ons Vaderland in tal van Garnizoensplaatsen: vereenigingen, die u te gemoet komen in de ongemakken, die gij zult aantreffen en ondervinden in de kazernen en zooveel doenlijk datgene schenken, wat gij thuis verloort nl. gezellig verkoer, vrije beweging en aangename ontspanning na volbrachte militaire diensten.
Deze vereenigingen genaamd „R. K. Militaire Vereenigingen” trachten u zooveel zulks in haar vermogen is de moeilijke verplichtingen welke u zijn opgelegd te helpen dragen.
In die gebouwen kan men zich bezighouden met tal van spelen, terwijl bibliotheek en dagbladen u stof genoeg schenken om uwe avonden prettig en gezellig door te brengen.
Allen rijk en arm worden uitgenoodigd de zalen te bezoeken; zonder onderscheid staan voor een ieder de zalen open en de gelegenheid om zich te laten inschrijven om lid te worden van een kring, die den miliciens hulp verleent in alle omstandigheden waarin zij zich bevinden. En geheel kosteloos kan men lid worden, geen contributie wordt gevraagd.
“Wilt dus allen, die het militaire kleed moeten aantrekken u melden in deze Vereenigingen; gij zult er geen berouw van hebben u te hebben aangesloten aan een kring, die u alles kan verschaffen, wat noodig is voor ziel en lichaam, en die reeds vóór u, duizenden bezoekers heeft geteld in bare zalen. “Wanneer gij getrouw blijft in het bezoeken, dan zal het u als zoovelen gaan, die met een traan in het oog afscheid namen vin de vereeniging, het toevluchtsoord, dat gedurende hun diensttijd zoo aangenaam en gezellig voor hen was en waar de smart van het verlaten van het ouderlijke huis zooveel minder gevoeld werd, dan wanneer men zich ontspanning zocht op andere plaatsen.
Ook gij ouders, van welken stand gij ook moogt zijn, vraagt aan uwe vertrekkende zonen of zij zich willen melden in de vereenigingen. “Weest overtuigd, dat uwe zonen het daar zeer goed hebben; en, hoe streelend zal het voor u zijn, indien uwe zonen door getrouw bezoek een getuigschrift kunnen verwerven en u dat kunnen aanbieden, als een bewijs dat zij niettegenstaande in eene geheel andere omgeving gekomen, uwe lessen niet hebben vergeten en hun geloof en zeden zoo zijn gebleven als toen zij uwen haard verlieten.
Juißt nu een ieder moet dienen en er veel gevonden worden in de gelederen welke ruim van geld voorzien zijn is de verleidelijke omgeving in een stad dikwijls een groot struikelblok voor de zeden en opdat zij daarvoor bewaard mogen blijven is het noodig en nuttig dat zij zich melden als lid der E. K. Militaire Vereeniging.
Nog een welgemeende raadgeving wil ik ten beste geven, nl. onthoudt u op den dag uwer indeeling van het gebruik van sterken drank, en zoo mogelijk ook gedurende den tijd dat gij in de gelederen moet vertoeven; naderhand zult gij begrijpen waarom u die raad werd geschonken.
Dat het bezoek aan de vereenigingen in 1902 weder zeer groot moge zijn is de wensch van
Uw toegenegen Vriend,
F. J. M. VISBEEK,
Prefect.
R. K. Militaire Vereeniging
Rapenburgerstraat 90.
Amsterdam.”
Deze katholieke vereniging had op de Rapenburgerstraat dus een vestiging. Een katholieke vereniging voor militairen was normaal, er waren ook dergelijke verenigingen voor andere godsdienstige richtingen.
Waar zaten de waaigaten?
Op een detail van nevenstaande kaart van Loman uit 1906 van de Rapenburgerstraat is te zien waar de waaigaten zaten.
Er zijn een paar delen van deze kaart nu nog eender als een eeuw geleden. Rechts is de Nieuwe Herengracht. Onder de Muiderstraat. De zijde van de Portugese Synagoge is nog eender, de noordelijke gevel is totaal anders. De Rapenburgerstraat loopt van linksonder naar rechtsboven. De oostelijke rooilijn is ongeveer eender, de westelijke rooilijn is totaal anders. Linksonder staat het Markenplein, dat plein is teruggekomen en ligt ongeveer op dezelfde plaats.
Het Waaigat op de foto van de vorige pagina is waar de pijl in de kaart staat, bij nummer 90. Pand 94 rond op de hoek Rapenburgerstraat / waaigat, pand 92 stond bij de Markengracht aan de zuidzijde van het waaigat, pand 90 daar tegenover en nummer 88 rond weer op de hoek met de Rapenburgerstraat.
De militaire vereniging van de vorige pagina huisde daarom in het huis aan de noordzijde van het waaigat aan de Markengracht.
Het andere waaigat zat tussen 50 en 46, waarbij pand 48 weer aan de Markengracht stond. Dat waaigat was vlakbij Dameshoedenfabriek Verduin (38-42), aan de andere kant zat op nummer 52 de Israëlitische School voor Minvermorgenden.
De Markengracht zelf stond bekend als een uitermate onhygiënische en stinkende gracht. De prentbriefkaart rechts is uit 1906. Deze gracht werd in 1968 gedempt.
laatst bijgewerkt:
23 september 2019