Het waren vooral militaire overwegingen om aan het einde van de zestiende eeuw de eilanden Uilenburg, Rapenburg en Marken (ook bekend als Valkenburg) bij de stad aan te plempen. Dit was gedurende de Tweede Uitleg van Amsterdam (1592 – 1596).
Deze uitbreiding had als voordeel dat de fortificatie van de stad verbeterd kon worden én er ontstond meer ruimte voor scheepswerven.
Rapenburg was geen echt eiland, want het zat aan een deel vast aan de Schans van Amsterdam. Jan Michielsz. kwam in 1597 van de Lastage, in de tijd dat dit deel van de stad voor woningbouw gebruikt ging worden en kocht als eerste van de Burgemeesters een stuk grond om zijn mastenmakerij op te vestigen. In 1608 werd er door de Burgemeesters meer grond geveild. In totaal 62 erven werden er verkocht en de belangstellenden waren vooral kooplieden en timmerlui. In deze tijd kwam ook de specerijenhandel op Indië op gang, waar de straatnamen Peperstraat en Foeliestraat aan herinneren.
foto: bma.amsterdam.nl
Joodse wijk
Aan het eind van de zeventiende eeuw begon de bewoning van Marken, Uilenburg en Rapenburg door Joden. In de achttiende eeuw kwamen er veel Asjkenazische Joden naar Amsterdam, gevlucht voor de pogroms uit Oost-Europa.
Deze vluchtelingen, van huis en haard verdreven en doorgaans berooid, zochten naar de goedkoopste gebieden van de stad om te wonen en dat was op deze eilanden.
De Rapenburgerstraat had vroeger een sterk Joods karakter met een synagoge, diamantslijperij, meisjesweeshuis en een Portugees-Israëlitisch ziekenhuis. Het tegenwoordige Rapenburg is sterk veranderd qua karakter. Het gebied wordt sinds 1968 doorsneden door de weg naar de IJ-tunnel en de nieuwe bebouwing drukt de oude bebouwing in de buurt weg. De oude bebouwing wordt echter stukje voor stukje gerestaureerd en verlies van het karakter van de buurt is tot een stilstand gekomen.
Op de kaart links – uit 1829 – is nog duidelijk te zien dat Rapenburg vast zit aan meerdere kanten. De Valkenburgerstraat op Marken loopt ongeveer waar nu de Valkenburgerstraat naar de IJ-tunnel leidt. De Markengracht is nu gedempt en daar, samen met de Vinkenbuurt, staat nieuwe bebouwing.
In de oorlog
In de oorlog was hier ook het kinderhuis “De Zonnehoek” gevestigd. Midden in de Joodse wijk zaten er veel Joodse kinderen in dit huis. Vanaf 1934 werkte Majoor Bosshardt hier. Het Leger des Heils werd verboden door de bezetter, maar majoor Bosshardt bleef zich inzetten voor de kinderen, de gehele oorlog. In 2004 werd zij opgenomen bij de Rechtvaardigen onder de Volken in Yad VaSjem in Jeruzalem.
Afbraak
In het begin van de vorige eeuw waren gedeeltes van de Joodse wijk al flink gesaneerd, zoals rond de Uilenburgerstraat. De oorlog liet vervolgens zijn desastreuze sporen achter.
De bevolking van deze wijk was grotendeels uitgemoord en de leegstaande huizen, vaak al niet in de allerbeste staat, werden in de hongerwinter ontdaan van alle brandbare materialen waardoor ná de oorlog sloop vaak de enige optie bleek. Daarna kwamen de naoorlogse plannen voor de stadsvernieuwing er nog bij. De Wibautstraat en de Weesperstraat werden belangrijke verkeersaders en dat had ook moeten gebeuren met de Jodenbreestraat en bij de plannen voor die straat kon de sloop van het De Pintohuis ternauwernood worden voorkomen.
In 1968 werd de IJ-tunnel geopend waarmee, samen met de in 1966 geopende Coentunnel, Noord Holland in het algemeen en Amsterdam Noord in het bijzonder beter bereikbaar werden. Diezelfde IJ-tunnel, met aan- en afvoerwegen, hakt als een mes door de Joodse wijk. Het Rapenburg, ooit een van de belangrijkste straten in deze wijk, bestaat nu uit twee stukken. De aanvoerweg van de IJ-tunnel is als een barrière dwars door die straat.
Bij de aanleg van dit tunneltracé werden veel huizen gesloopt. Van die sloop zijn foto’s gemaakt, vanuit de 2e etage boven café “De Valk” op de hoek Nieuwe Grachtje / Valkenburgerstraat. Ze werden als losse zwart-wit foto’s gemaakt en kunnen nu digitaal worden samengevoegd tot een panoramabeeld.
|
|
De bovenste foto geeft dan een panorama foto van de achterkant van Rapenburg. Met links de glashoop en rechts de bakfietsenverhuur. Deze foto is samengesteld uit drie foto’s ten tijde van na de oorlog en voor de sloop. Het grote pand in het midden staat links op de foto onder. Het pand wat rechts daarvan ontbreekt werd weggebombardeerd. In de rechteronderhoek is de Valkenburgerbrug te zien. De onderste foto is samengesteld uit drie foto’s uit 1965. Het verleden werd begraven, er is geen Valkenburgerbrug meer en de zuidelijke ingangsbuis van de tunnel is klaar. Meer over de Amsterdamse tunnelkwestie en beelden van deze buurt in de video, met beelden die onder de Open Beelden vallen (vrijgegeven van auteursrechten).
bron:
herinneringen van John Lewin,
met dank aan John Lewin
foto’s:
samengesteld uit zes foto’s van John Lewin.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst bijgewerkt:
14 mei 2022