Albert Sally Berg (Warburg, 16 januari 1857 – Heemstede, 16 juni 1924) was naast oprichter, samen met Sylvain Kahn, van modehuis Hirsch & Cie aan het Leidseplein te Amsterdam, ook in 1909 de oprichter van de Bergstichting.
Dit orthodox Joods opvanghuis zou zich in eerste instantie gaan ontfermen over kinderen van wie de ouders uit de ouderlijke macht waren ontzet. Doorgaans betrof dit kinderen uit het proletariaat. Sally Berg bracht hiervoor de financiën in en in Laren werd in twee jaar tijd een tehuis gebouwd.
In 1911 kon het tehuis in gebruik genomen worden. De kinderen die er kwamen wonen waren er slecht aan toe. De meeste kwamen uit krotten. Het waren kinderen die onder voogdij waren geplaatst, geen kinderen die met de justitie in aanraking waren geweest.
Er werden jongens en meisjes opgenomen, voorzien van gestichtsuniformen en in het tehuis strikt gescheiden gehouden. De leiding streefde er echter wel naar om een huiselijke sfeer na te bootsen en geen streng gesticht te zijn, wat ervoor zorgde dat het tehuis goed bekend stond. De kinderen gingen naar de Openbare Lagere School in Laren, en daarna konden ze door naar de ambachtsschool, de huishoudschool of hoogstens de Mulo.
Oorlog
In 1940 woonden er 104 kinderen van 4 tot 21 in de Bergstichting. Directeur Jan Reitsema en zijn vrouw deden alles om de kinderen te beschermen. Bij hoge uitzondering, niet-Joden mochten niet bij een Joodse instelling werken, mocht Reitsema in functie blijven.
Vanaf de zomer van 1941 mochten de kinderen niet meer naar de Openbare School. Dit werd opgelost door in de Bergstichting zelf les te geven. In de loop van 1942 werd duidelijk dat de Bergstichting zou worden opgeheven. De stichting werd op 19 augustus opgeheven, het tehuis moest verlaten worden en op 16 november kwam het bericht dat het tehuis op 5 december 1942 leeg opgeleverd diende te worden.
Leger des Heils
Reitsema zat niet stil en bracht de kinderen naar de panden van het Leger des Heils op het Rapenburg 92-96 (tehuis voor mannen) en de Rapenburgerstraat 9. Het Leger stelde deze panden beschikbaar. Reitsema regelde de niet-Jood verklaringen. Zijn kinderen waren op papier “Mischlinge” en hij zorgde voor onderduikplaatsen in de Haarlemmermeer.
Een groot deel van het personeel en de kinderen is opgepakt, maar meer dan de helft heeft de oorlog overleefd.
Na de Tweede Wereldoorlog herbergde de Bergstichting, aan de Doodweg te Laren, kinderen die uit de onderduik waren gekomen en hele en halve wezen die een concentratiekamp hadden overleefd.
Bestuurders en medewerkers Bergstichting:
Nochem de Beneditty (Amsterdam, 19 augustus 1883 – Auschwitz, 1 oktober 1944),
Jacob de Bruin (Leeuwarden, 25 juni 1861 – Amsterdam, 24 januari 1927)
Leo Cohen (Leeuwarden, 11 oktober 1913 – Amsterdam, 24 oktober 1984)
Rosa Cohn-Philips (Oldenzaal)
Isidore van Creveld (Amsterdam, 24 december 1885 – Bussum, 22 oktober 1960)
Simon Davids (Den Haag, 3 november 1860 – Utrecht, 3 september 1930)
Philip Joachim Benjamin Gobits (Dordrecht, 20 september 1865 – Amsterdam, 3 september 1917)
Alfred Goudsmit (Amsterdam, 17 december 1886 – Amsterdam, 26 december 1973)
Juliette Kahn-Berg (Warburg, 26 maart 1861 – Amsterdam, 2 maart 1935)
David Kalker (Amsterdam, 29 maart 1893 – Amsterdam, 27 augustus 1947)
Jacobus M. Lob (Amsterdam, 14 november 1872 – Amsterdam, 19 februari 1942)
Elazar Aäron Rodrigues Pereira (Amsterdam, 29 september 1885 – Arnhem, oktober 1974)
Lena Spitz-Hoofiën (Utrecht, 24 oktober 1879 – Bergen-Belsen, 15 februari 1945).
verder
Berthe Meijer zat na de 2e Wereldoorlog samen met haar zusje in de Bergstichting te Laren.
Jan en Tine Reitsema waren vanaf de jaren dertig het directeursechtpaar van de Bergstichting. In 1964 werden ze door Yad Vasjem onderscheiden tot Rechtvaardige onder de Volkeren.
Volgens de database Joods Biografisch Woordenboek richtte Sally Berg de Bergstichting in 1911 op. Toen gingen de deuren van deze stichting echter open.
Het Leger des Heils wordt op het adres Rapenburg 92 voor het eerst in 1928 genoemd.
Voordat het Leger des Heils in het pand Rapenburg 92-96 trok was het eerst het Volkskoffiehuis “De Vrede” van de Maatschappij voor den werkende stand afd. Maatschappij voor Volkskoffiehuizen; en werd geopend in 1879.
Wie
Wie heeft in de oorlog op het Rapenburg gezeten en kan het verhaal vertellen over die tijd? Dat horen we graag.
bron:
Barnouw, David, Oorlog en Bezetting: Nederland in 1940-1945. De geschiedenis in topstukken uit het NIOD-archief (Amsterdam 2015) De Joodse Bergstichting
Algemeen Handelsblad, 8 okt 1928, Rapenburg 92
www.yadvasjem.org, The Righteous Among the Nations Department (geraadpleegd 17 dec 2015)
www.jodeninnederland.nl, lemma Berg, Albert Sally (geraadpleegd 17 dec 2015)
Lena Spits-Hoofiën informatie Sperre via indexkaart Joodse Raad per mail R. Goud d.d. 29 mei 2019
illustraties
Beeldbank Stadarchief Amsterdam, prent 1880, 010194001181
Laatst bijgewerkt:
22 februari 2020