Joods verzet in de oorlog was er en het was ook georganiseerd. Een van de groepen was de ‘PP-groep’, vernoemd naar Porgel en Porulan, de fantasiebeesten uit het nonsens-gedicht van Cees Buddingh. De groep werd geleid door Jan Hemelrijk en Bob van Amerongen, beide van Joodse afkomst. Deze groep verenigde zich in 1944 met 37 andere groepen tot de federatie Vrije Groepen Amsterdam. Bij die 38 Amsterdamse verzetsgroepen had rond de 20% van de deelnemers een Joodse achtergrond.
Bob van Amerongen was een zoon van Juda Barend (Jules) van Amerongen. Jules (Amsterdam, 12 augustus 1884 – Alkmaar, 21 november 1946) was docent Engels aan het Murmellius Gymnasium in Alkmaar en trouwde in 1912 met Catharina Elisabeth Söhnlein (Amsterdam, 13 september 1889), een huwelijk dat in 1918 werd ontbonden. Jules hertrouwde op 27 oktober 1920 met de niet-Joodse Henriëtte Elisabeth Dekkers (Amsterdam, 21 januari 1897). Henriëtte was docente Nederlands aan hetzelfde gymnasium en het gezin woonde op de Wilhelminalaan 22. Henriëtte en Jules kregen twee zoons, Hans (1922 – 2001) en Robert (Bob, Alkmaar, 11 februari 1924 – 2014).
Jan Hemelrijk (Arnhem, 28 mei 1918 – 16 maart 2005) was de zoon van Jacob Hemelrijk (Winterswijk, 14 februari 1888 – Bergen, 1973), de rector van het Murmellius Gymnasium. Jan was gehuwd met Aleid (Aleides) Brandes (Den Haag, 15 december 1914 – 28 november 1999), waardoor Janny Brandes-Brilleslijper zijn schoonzuster was. Vanwege de anti-Joodse maatregelen werd vader Jacob ontslagen als rector en hij kon gaan werken op het Joodsch Lyceum in Amsterdam. Het gezin werd in maart 1942 ingeschreven op het Scheldeplein 8-1 in Amsterdam. In september 1944 werd Jacob gearresteerd en eerst naar Sachsenhausen gedeporteerd en in februari 1945 naar Buchenwald, waar hij werd bevrijd.
Bob en Jan leerden elkaar in 1943 kennen op het Centraal Station in Amsterdam en zaten in een soortgelijke situatie. Bij beiden was vader ontslagen vanwege de anti-Joodse maatregelen. Ze besloten om hun krachten te bundelen om zo tegen de nazi’s verzet te plegen. Jan vervalste persoonsbewijzen en samen brachten ze zo’n 100 onderduikers onder. Daarna werden ook voedselbonnen en geld ‘geregeld’, en de verzetsgroep Porgul en Porulan (PP) ontstond. De hulp aan Amsterdamse Joden stond centraal. Ze werkten samen met de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers.
Bob had ontegenzeggelijk een Joods uiterlijk, maar ging desondanks naar vergaderingen en onderhield de contacten met andere illegale organisaties. Hij begeleidde Joden naar hun onderduik. Door deze activiteiten stelde Bob zijn eigen leven in de waagschaal. Hij kon zowel als half-Jood als als lid van het verzet gearresteerd worden. Desalniettemin zette Bob zich volledig in voor dit werk en op die manier was hij een voorbeeld voor moed en integriteit. Via de contacten in de studentenwereld werden de activiteiten uitgebreid. De focus van Bob was Alkmaar, veel van de Joden waarvoor Bob een onderduik regelde zaten daar. Tussen 1943 en 1945 hielp de groep onder andere Jacob Louis Lobatto (Amsterdam, 20 mei 1925 – Den Haag, 15 maart 2011), zijn zus Marie Elisabeth (Miep) Gompes-Lobatto (Amsterdam, 1929) en hun nicht Elisabeth de Vries onder vele anderen. De moeder van Bob verleende ook in hun eigen huis onderduik. Onder die onderduikers was ook Jacob Lobatto.
Na 5 september 1944, Dolle Dinsdag, kon Bob via Max Euwe regelen dat kruideniersfirma Van Amerongen (VANA) de ondergrondse toestond om de vrachtwagens te gebruiken om voedsel van de provincies naar de Amsterdam te brengen. In Amsterdam werd het opgeslagen en vanaf die locatie naar de ondergedokenen in de stad gebracht. In het najaar van 1944 was Bob betrokken bij de aansluiting bij de Amsterdamse Vrije Groepen, een federatie van zo’n 50 kleinere verzetsgroepen die in Amsterdam actief waren en waarbij Ben Bromet een groothandel in verbandstoffen en farmaceutische artikelen op de Keizersgracht 695 had, wat een belangrijk kantoor van het verzet werd. Aan het einde van de oorlog bestond de groep uit 19 kernleden, grotendeels oud-leerlingen van het Murmellius Gymnasium te Alkmaar, waar Jan en Bob op school hadden gezeten, en het Vossius Gymnasium te Amsterdam.
Na de oorlog bleef Bob actief op het gebied van educatie en de strijd tegen drugs. Op 2 september 1990 werd Robert van Amerongen door Yad Vasjem erkend als rechtvaardige onder de volkeren.
Trivia
In de roman De Avonden van Gerard Reve speelt Bob van Amerongen een rol onder de naam Victor Poort.
Het huurcontract voor Het Hooge Nest tussen Huizen en Naarden werd getekend door Jan Hemelrijk en Eberhard Rebling.
Toen de PP-groep zichzelf niet meer kon financieren kreeg men hulp van ‘de bankier van het verzet’, Wallraven van Hall.
Na de oorlog zette de PP-groep zich in bij het opsporen van collaborateurs.
bron:
Interview met Robert van Amerongen op www.getuigenverhalen.nl.
Stadsarchief Amsterdam, Juda Barend van Amerongen, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 13.
Database Joods Biografisch Woordenboek, Amerongen, Juda Barend (Jules) van 1884 – 1946. http://www.jodeninnederland.nl/id/P-3408 (geraadpleegd 2 januari 2022)
Robert van Amerongen op http://www.humanitarisme.nl/personen/index.php?m=family&id=I330995 (geraadpleegd 2 januari 2022).
Jacob Hemelrijk op https://www.buchenwald.de/en/1220/ (geraadpleegd 2 januari 2022).
Stadsarchief Amsterdam, Jacob Hemelrijk, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 328.
Stadsarchief Amsterdam, Jan Hemelrijk, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 328.
Bob van Amerongen en de PP-groep, Alkmaar 40-45. https://www.museumalkmaar40-45.nl/alkmaar-in-wo2/verzet/bob-van-amerongen (geraadpleegd 2 januari 2022).
PP-groep op https://nl.wikipedia.org/wiki/PP-groep (geraadpleegd 2 januari 2022).
illustratie:
plaquette Keizersgracht 695.
gepubliceerd:
2 januari 2022
laatst bijgewerkt:
2 januari 2022