Op de huidige Henri Polaklaan, voorheen Plantage Franschelaan, stond ooit de Plantage Schouwburg. De plek van die schouwburg is achter het hoofdkantoor van de Diamantwerkersbond (ANDB), de Burcht van Berlage, die in de eerste jaren van de schouwburg nog niet gebouwd was. De schouwburg was na de bouw van het hoofdkantoor van de ANDB in 1900 alleen nog via een poortje bereikbaar en was toen aan het zicht onttrokken. De eerste schouwburg werd er in 1879 gebouwd en werd bekend onder een reeks van namen; Nieuwe Schouwburg A. van Lier (1879), Schouwburg A. van Lier (1883), Nieuwe Schouwburg van Lier (1884), Schouwburg Plantage (1892), Schouwburg Stoel en Spree (1895) en van 1912-1938 de Plantage Schouwburg/Theater Colnot en Poons.
De opening onder de naam Van Lier’s Nieuwe Schouwburg vond plaats op 29 mei 1879 en het theater verving het houten zomertheater van Abraham Israël van Lier (Amsterdam, 2 november 1813 – Amsterdam, 7 januari 1887) die van 1852 tot 1887 tevens directeur was van het Grand Theatre in de Amstelstraat. Van Lier was gehuwd met Leentje (Helena) de Jong (Den Haag, 10 maart 1822 – Amsterdam, 10 augustus 1882). Het zomertheater bestond van 1869 tot 1875 en stond ongeveer op de locatie van het huidige Rijksmuseum. In 1875 kreeg Van Lier de beschikking over een stuk grond aan de Plantage Franschelaan en hij verhuisde dit theater. In eerste instantie werd ook hier een houten gebouw neergezet met biertuin en café maar al snel kwamen de plannen voor een stenen gebouw.
Abraham Israël van Lier
Abraham Israël van Lier was zijn carrière begonnen als klarinettist en dansleraar en volgde later een opleiding tot lithograaf. Hij speelde ook kleine rollen en ontmoette daarbij Leentje de Jong. Na hun huwelijk woonde het paar onder andere op de Muidergracht, Amstelstraat en Botermarkt (Rembrandtplein) en zij kregen vier kinderen; Isouard (Amsterdam, 9 juli 1846), Fenny Sara (Amsterdam, januari 1850), Lion (Amsterdam, 10 april 1851) en Joseph (Amsterdam, 6 januari 1854).
Het gebouw
Het gebouw bood plaats aan 1000 toeschouwers, de akoestiek was uitmuntend maar tijdens de opening was het theater nog niet helemaal af. Het riool was nog niet aangesloten; Van Lier drong er bij de gemeente op aan dat dit zou gebeuren én dat er een straatlantaarn geplaatst zou worden op de hoek van de Plantage Franschelaan (Henri Polaklaan) en de (Plantage) Parklaan.
Tijdens het leven van Van Lier was het theater een succesvolle onderneming, maar dit stopte na zijn overlijden in 1887. Zijn zoons namen de exploitatie over maar de onderneming floreerde niet meer zo goed. Op 7 mei 1895 werd het theater op een executieveiling verkocht voor ƒ 45.000,-. Op de plek van de tuin en het café werd in 1900 het voor Berlage ontworpen hoofdkantoor van de Algemene Nederlandsche Diamantwerkersbond gebouw – de Burcht van Berlage. Het theater werd voor de oorlog afgebroken.
bron:
Plantage Schouwburg Amsterdam, Theaterencyclopedie, https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Plantage_Schouwburg,_Amsterdam (geraadpleegd 7 oktober 2024).
Muidergracht, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1853-1863, archiefnummer 5000, inventarisnummer 558.
Amstelstraat, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1853-1863, archiefnummer 5000, inventarisnummer 605.
Frits Slicht, Opkomst, bloei en neergang van de theaterfirma Van Lier, Ons Amsterdam (1 september 2019), https://onsamsterdam.nl/artikelen/opkomst-bloei-en-neergang-van-de-theaterfirma-van-lier (geraadpleegd 19 oktober 2024).
illustratie:
Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 01-04-1880, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 07-10-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010104366:mpeg21:p007.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, bouwtekening, ontwerp van een schouwburg. Lier, A. van (architect), Bijvoets Gzn, Yme Gerardus (1837-1901), Archief van Architectenbureau IJ. Bijvoets GZ. 010056917395.
gepubliceerd:
19 oktober 2024
laatst bijgewerkt:
19 oktober 2024