De Plantage Parklaan loopt als eerste zijstraat – vanuit het centrum gezien, links en rechts van de Plantage Middenlaan. De linkerzijde loopt langs het Wertheimplantsoen en de rechterzijde loopt langs de Hortus. Zoals in de gehele Plantage had ook deze straat veel Joodse bewoners. De Plantage Parklaan heeft grotendeels aan een kant bebouwing. Aan de andere kant ligt onder andere het Wertheimpark en het Sportterrein van Swift. Dit sportterrein heeft lang bekend gestaan als het Parkschouwburgterrein. Van 1883 tot 1911 stond hier de Parkschouwburg, bekend om de operettes en opera’s. Later werd het terrein veelvuldig gebruikt door socialisten voor hun bijeenkomsten.
Plantage Parklaan 2 – Benjamin Ruben de Swarte en Ellen Sanders
Benjamin Ruben de Swarte (Amsterdam, – Sobibor, ) was advocaat en accountant en hij was gehuwd met Ellen Sanders (Amsterdam, – Sobibor, ). Hun dochtertje Tsiwja was drie maanden oud toen haar ouders haar vlak voor de deportatie aan de buurvrouw gaven. Een vriendin van haar moeder en verzetsstrijder bracht haar naar Groningen en Tsiwja overleefde de oorlog in een pleeggezin. Pas in 2014 kreeg ze een foto van haar ouders en het resulteerde in het boek Eigenlijk heet ik Tsiwja.
Plantage Parklaan 2 – rabbijn E. Francès
Op dit adres woonde in 1939 rabbijn E. Francès van de Portugese gemeente.
Plantage Parklaan 4-1 – Salomon Waterman, Branca Bed en Philip Waterman
Salomon Waterman (Amsterdam, 26 februari 1901 – Sobibor, 9 juli 1943) was marktkoopman, handelaar in manufacturen, kleermaker én… opzichter van de elektrische installaties in het Trenshuis op de Keizerstraat. Salomon was gehuwd met Branca Bed (Amsterdam, 1 december 1906 – Sobibor, 11 juni 1943) en zij hadden een zoon Philip (Amsterdam, 16 augustus 1933 – Sobibor, 11 juni 1943).
Salomon werd op 24 februari 1943 in Westerbork geregistreerd en op 21 mei 1943 werd hij naar Kamp Vught overgebracht en te werk gesteld in Moerdijk. Op 8 juni 1943, de dag dat zijn zoon en vrouw werden gedeporteerd naar Sobibor met het ‘Kindertransport’, keerde hij terug in Westerbork. Een maand later volgde hij de weg van zijn vrouw en kind.
Plantage Parklaan 6 – rusthuis
Op nummer 6 was een pand waar in de oorlog veel Joodse mannen woonden, onder andere Hartog Polak, die op de Valkenburgerstraat een eerste steen legde van zijn bedrijf. Dit pand was dan ook rusthuis “Van Zweden” en deze geschiedenis begon in 1934, toen Hartog van Zweden, een 26-jarige verpleger, zich in dit pand vestigde samen met een aantal Joodse mannen van boven de zeventig. In 1935 komen er zestien mannen bij, in 1936 nog dertien en in 1937 nog achttien mannen. Voor veel mannen is het bovenhuis van dit pand het laatste adres, voor anderen een doorgangshuis naar inrichtingen, zoals het Apeldoornse Bos. De grootte van het huis maakt duidelijk dat voor deze mannen geen privacy was. Veel van hen komen om in de oorlog, zo ook Hartog met zijn vrouw Frouke en dochter Elly.
Plantage Parklaan 8hs – Sydney Cauveren
Vanaf 1938 woonde de operazanger Sydney Cauveren hier met zijn gezin.
Plantage Parklaan 9 – Beis Jisroeil
Op nummer 9 was het huis van de Joodse gemeente, de Joodse sociëteit Beis Jisroeil die onder auspiciën van rabbijn Abraham Onderwijzer werd opgericht. Het gebouw werd in 1919 gebouwd en de activiteiten die hiervandaan georganiseerd waren vooral voor de minder bedeelde jeugd. Het pand bestaat nog steeds en heeft een belangrijke rol gehad in de oorlog. Dit zowel voor de bezetter – die er een kantoor van de Joodse Raad had laten vestigen als voor het verzet.
Het kantoor van de Joodse Raad wat hier eind 1941 gevestigd werd had vele functies. De buitenschoolse jeugdzorg werd er geregeld, maar ook was er een sociaalpsychiatrisch consultatiebureau voor mensen die een oproep hadden gekregen en met het vooruitzicht van hun deportatie in psychische nood raakten. Verder kon hier vanaf 25 mei 1942 door Joden getrouwd worden.Het verzet maakte gebruik van dit pand doordat hier honderden kinderen die via de crèche aan de Plantage Middenlaan werden weg gesmokkeld werden overgedragen aan verzetsgroepen.
Plantage Parklaan 9d – Abraham Davids
Op de bovenverdieping woonde, tot zijn overlijden, Abraham Davids. Hij was de naamgever van de A. B. Davidsschool.
Plantage Parklaan 12 – gezin Slap
Van 1923 tot 1932 woonde hier het gezin van koopman in manufacturen Ephraim Slap (Amsterdam, – Bergen-Belsen, ) en Vrouwtje van de Kar (Amsterdam, – Bergen-Belsen,
Plantage Parklaan 14 – rusthuis Parkzicht
In 1930 was op dit adres Rusthuis Parkzicht gevestigd. S. Hes, gediplomeerd verpleger, was de directeur. Dit was Samuel Hes (Amsterdam, 25 april 1876 – Amsterdam, 3 juni 1936). Samuel was gehuwd met Judith van Cleef (Amsterdam, 25 februari 1873 – Amsterdam, 17 maart 1925). Samuel en Judith hadden de volgende kinderen, Marianna (Amsterdam, 27 juli 1901 – Sobibor, 11 juni 1943), Isaac (Amsterdam, 8 april 1904), Koenraad (Amsterdam, 5 oktober 1908 – Amsterdam, 25 september 1995), Henriëtte (Amsterdam, 23 september 1909 – Sobibor,
Plantage Parklaan 15 – Wertheimhuis
Dit pand is in de hongerwinter totaal geplunderd bij het zoeken naar bruikbaar brandhout en in 1948 afgebroken. Hier was het A. C. Wertheimhuis gevestigd, in 1932 opgericht door de Portugees Israëlitische gemeente, als een afdeling van het Israëlitisch krankzinnigengesticht “Het Apeldoornse Bos”. De locatie in Amsterdam lag voor de hand, veel van de patiënten kwamen uit Amsterdam.
Hier werd de nazorg gegeven aan mannelijke ex-psychiatrische patiënten. Op 3 februari 1943 werd het pand ontruimd en de bewoners werden afgevoerd, daarna werd het in gebruik genomen door de Wehrmacht.
Plantage Parklaan 25 – Lamon
Hier was in 1915 diamantroosjesfabriek Lamon gevestigd.
bron:
joodsmonument.nl,
diverse internetbronnen,
community joodsmonument.nl
Naamlijst voor den telefoondienst 1915
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 21 feb 1930, Parkzicht, nummer 14.
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart De Swarte Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 797.
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin De Swarte
twitter, berichten Carla van Dokkum 4 mei 2020
“Frances”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1939/09/01 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 13-10-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874587:mpeg21:p001
Stadsarchief Amsterdam, Plantage Parklaan 14, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 276.
Plantage Parklaan 9, Joodsch hulpbetoon. 20 december 1933. Geraadpleegd op Delpher op 04-07-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005691017:00001.
Ephraim Slap, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 745.
Abraham Slap, Bachoerei. 1929, jaargang 1 nummer 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2023.
Salomon Waterman, Kaart Joodsche Raad, Arolsen Archieves, 130397042 (Salomon WATERMAN).
Illustraties:
© joodsamsterdam.nl, 2013
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Plantage Parklaan 20-10. Hoek Plantage Middenlaan 1-3-5, tegenover Wertheimpark. 1 maart 1902. OSIM00002000093.
Plantage Parklaan 9, Joodsch hulpbetoon. 20 december 1933. Geraadpleegd op Delpher op 04-07-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005691017:00001.
gepubliceerd:
6 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
27 februari 2023