In 1874 werd in Amsterdam de firma Gebroeders Pijnappel en Beth opgericht door Nathan Boas Pijnappel, Salomon Boas Pijnappel en Jonas Philip Beth. Een jaar eerder waren de activiteiten van dit bedrijf al begonnen.
De familie
Nathan was de oudste zoon van Boas Nathan Pijnappel (Amsterdam, 1797 – 4 november 1868) en Betje Gomperts (1801 – Amsterdam, 12 november 1865) en werd geboren rond op 14 februari 1823. Hij overleed op 18 november 1917 te Amsterdam. Zijn jongste broer Salomon werd in Amsterdam geboren op 17 mei 1836 en overleed rond 28 oktober 1877. Detail is daarbij dat zowel Salomon als zijn moeder op de Joodse begraafplaats in Zeeburg werden begraven.
Jonas Philip Beth werd in Amsterdam op de Lange Houtstraat geboren op 14 november 18411 als zoon van Philip Beth en Leentje Polak. Hij overleed op 13 mei 1905 en werd ook op Zeeburg begraven. Jonas was gehuwd met Eva Boas Pijnappel (7 september 1841), een zus van Nathan en Salomon. Eva overleed op 31 oktober 1908 op 67-jarige leeftijd.
De zaak
De zaak was een handel in manufacturen en was rond 1886 gevestigd op de Uilenburgerstraat 54. Drie jaar nadat het bedrijf werd opgericht overleed Salomon, een van de firmanten. Het vreemde dat daarna gevonden wordt is dat de zaak ontbonden werd op 1 januari 1892 en dat Jonas ‘winkelier in manufacturen’ is en Nathan, de medevennoot, ‘zonder beroep’ is. Nathan kreeg wel het recht om de naam van de firma te blijven voeren en heeft dit ook gedaan. Hij kondigde in de krant aan dat hij de zaak voortzette op de Uilenburgerstraat. Acht jaar later, op 21 januari 1900, sloot Jonas Philip een nieuwe vennootschap met zijn zoon, Philip Gerrit (Amsterdam, 13 oktober 1869). De zaak ging verder onder dezelfde naam. De rampspoed was echter nog niet voorbij want Philip overleed, nog maar 40 jaar oud, op 16 september 1910. Dat kwam door een verschrikkelijk ongeval. 
Philip was onderweg met de trein naar Amsterdam CS en was in slaap gevallen. Hij schrok wakker en zag de koepel van het CS, ging naar de uitgang van de trein en sprong nog slaperig uit de rijdende trein. Hij viel tussen de trein en het perron, zijn beide benen werden door de trein eraf gereden. Hij overleed de volgende dag aan deze verwondingen. Zijn vrouw Klara Bed-Schaap (Amsterdam, 16 mei 1872 – Bergen-Belsen, 20 januari 1945) nam zijn positie binnen het bedrijf over en haar bijdrage aan het bedrijf was groot.
In oktober 1913 verhuisde de zaak van de Uilenburgerstraat naar het Waterlooplein 121. Dat kan te maken hebben met de renovatie van de Uilenburgerstraat. Het lijkt erop dat deze nieuwe locatie de zaak meer geluk bracht. in 1929 is de zaak fysiek uitgebreid van 117 – 121 en wordt er ook geadverteerd voor nieuw personeel. Dat zet zich ook voort in de jaren dertig.
De Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog kreeg het bedrijf in december 1941 een verwalter. De Treuhänder was Impex Handel Mij N V te Amsterdam en de Kaufwerber was Carl Ernst Freitag uit Hamburg. In 1943 verscheen er weer een advertentie van het bedrijf, nu in de 
Deutsche Zeitung in den Niederlanden. Hieruit blijkt dat de naam van het bedrijf en ook het adres gewijzigd is. 
Het pand op het Waterlooplein werd in die tijd gebruikt door de Joodsche Raad, voor de Afdeling Bijstand aan Niet-Nederlandse Joden. De verwalter heeft in de oorlog het bedrijf leeggeroofd.
Het bedrijf werd voor de oorlog gedreven door Gerrit Bed (Amsterdam, 6 november 1887 – Auschwitz, 29 juli 1942), zijn zoon Jo (Jonas) Bed (Amsterdam, 6 september 1914 – dodenmars, 14 januari 1945) en de neef van Gerrit, Jonas Bed (Amsterdam, 24 juli 1903 – Bergen-Belsen, 27 januari 1945). De vennoten hebben de oorlog niet overleefd, net zoals al de administratieve-, magazijn- en 
expeditiemedewerkers.
Na de oorlog
De volledige directie van Pijnappel & Beth werd in de oorlog vermoord. Het bedrijf maakte in 1945 een herstart. Dat herstel lukt onder leiding van een nieuwe directie, Herman (Hijman) de Haas jr, Bernard
Voorzanger en Ab (Abraham) van der Berg. De zaken gingen voorspoedig, in die jaren was er in Nederland aan alles een groot gebrek en dat gold zeker voor textiel dat gedurende enkele jaren op de ‘bon’ was. Pijnappel & Beth breidde uit en werd landelijk bekend door de eigen productie van bedtextiel, nachtkleding en andere confectie die onder de eigen merknaam ‘Pebea’ via textielwinkeliers over het gehele land werd verkocht. Door het succes werd de locatie op het Waterlooplein te klein, dat loste men op door een nieuw gebouw toe te voegen, Waterlooplein 123.
In september 1948 werd in Krasnapolsky feestelijk het 75-jarig bestaan van het bedrijf gevierd. In 1952 werd het bedrijf een Naamloze Vennootschap, de kapitaalverschaffers werden daarmee aandeelhouders.
In 1953 verscheen in de pers het bericht dat de heer H. de Haas jr. -directeur van de firma- op 2 september 1962 40 jaar aan het bedrijf verbonden is en deswege de eremedaille in goud verbonden aan de Orde van Oranje-Nassau verkreeg.
In 1969 bestaat het bedrijf op het Waterlooplein nog. In dat jaar werden de onderpuien van de panden Waterlooplein 117 t/m 123 verbouwd door architect Arthur Staal in opdracht van de Gebr. Pijnappel & Beth N.V.
| Waterlooplein 117 Het pand op het Waterlooplein 117 heeft de volgende bestemmingen gehad, naast woningen van onder andere de familie Van Rooijen en de fam. Swaab: 26.2.1943 Joodschen Raad voor Amsterdam, afd. Bijstand aan niet Nederlandsche Joden 24.7.1914 Apotheek Dr. Swaab 26.6.1908 Opleiding apothekersbedienden, E. J. Swaab 15-3-1907 Apotheek Hoorn, mw E. J. Swaab 9-11-1906 idem 17-5-1901 C. W. H. Hoorn, apotheker en scheikundige 26-4-1901 idem 16-12-1898 idem |
Teruggang en einde
Eind vijftiger jaren gingen de Nederlandse textielwinkels via gezamenlijke inkoop steeds meer direct inkopen bij de fabrikant. De grossiers ging men overslaan en in een relatief korte tijd ging een heel groot deel van de Nederlandse textielindustrie verloren, met name in Twente. Ook de invoer van textiel uit lage lonen-landen nekte deze Nederlandse industrie, en ook bij Pijnappel & Beth liet dit alles zijn sporten na. Het bedrijf is beëindigd in 1969. Door de teruggang in de textiel was inmiddels duidelijk geworden dat het bedrijf, wilde het overleven, zich geheel zou moeten heroriënteren. Daarbij zou het management ook vervangen moeten worden en de aandeelhouders vonden de risico’s te groot en besloten tot bedrijfsbeëindiging.
In 1985 komt het bedrijf nog een keer in de pers, in een interview met Simon van Collem in de Telegraaf. Hij blijkt er gewerkt te hebben, als jongste bediende, en werd gered uit de textielbranche door Margreet Krabbé, de moeder van… In de Telegraaf staat: “Maar nadat ook de zeer joodse firma Pijnappel & Beth had kunnen vaststellen dat er met deze jongste bediende weinig winstgevend garen te spinnen viel, verscheen er een reddende engel in de persoon van Margreet Krabbe, de moeder van Tim en Jeroen, die destijds als secretaresse bij een filmverhuurkantoor werkte. „Je kunt bij ons wel als jongste bediende beginnen,” zei ze. Simon rook zijn kans.”
Het beeld blijft dat Gebroeders Pijnappel en Beth een zeer gerenommeerd textielbedrijf was, dat ondanks heel veel tegenslag tot ver in de vorige eeuw heeft kunnen bestaan op een locatie op het Waterlooplein waar op een steenworp afstand een ander Joods textielbedrijf zat, De Vries en Van Buren.
Trivia:
Wim Polak, oud burgemeester van Amsterdam, was kleinzoon van een van de vennoten van dit bedrijf. De oma van Wim Polak was Leentje Bed (1860-1942). De naam Bed en Beth werden vaak door elkaar gebruikt. Leentjes ouders waren Jonas Philip Bed (28 augustus 1839 – 13 mei 1905) en Eva Boas-Pijnappel (7 september 1841 – 31 oktober 1908). Leentje was gehuwd met Wolf Polak, die knecht was in het pakhuis van Pijnappel & Beth.
noten:
1. Het kan zijn dat Jonas Philip Beth op 12 augustus 1839 werd geboren. Dit is onduidelijk in de bronnen.
bron:
Domino spelen met opa, de grootouders van Wim Polak in Ons Amsterdam, februari 2003
www.thewortels.com, lemma Jonas Philip Beth (geraadpleegd 30 oktober 2016)
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 20-10-1886. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872140:mpeg21:a0006
“Advertentie”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 30-01-1892. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010145950:mpeg21:a0022
Stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister, Jonas Beth
“Advertentie”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 01-03-1900. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010163447:mpeg21:a0048
“Familiebericht”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-11-1908. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872664:mpeg21:a0050
“Familiebericht”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 16-09-1910. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010337590:mpeg21:a0051
“Reclames van de Administratie.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 31-10-1913. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860282:mpeg21:a0046
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 15-11-1929. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874390:mpeg21:a0037
“NIEUWE BEHEERDERS.”. “De Telegraaf“. Amsterdam, 09-12-1941. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110583675:mpeg21:a0065
“Advertentie”. “Deutsche Zeitung in den Niederlanden“. Amsterdam, 23-01-1943. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011089194:mpeg21:a0052
www.geni.com, lemma Gerrit Bed (geraadpleegd 30 oktober 2016).
“Nederlandsche staatscourant“. Landelijk, 01-08-1949, Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000167458:mpeg21:p015
“Advertentie”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 13-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000041337:mpeg21:a0196
“PERSONALIA”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 07-09-1962. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873191:mpeg21:a0063
“CHARLES BRONSON WAS JALOERS OP SIMON VAN COLLEM…. door BERRY ZAND SCHOLTEN Filmhelden vallen voor zijn Zeeuwse babbelaars en boterballen „Nederlandse acteurs nemen alleen zichzelf serieus, niet hun vak” „Ik wilde eigenlijk artiest worden, maar ja, hoe doe je dat?””. “De Telegraaf“. Amsterdam, 27-04-1985. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011206900:mpeg21:a1092
“Overleden.”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 16-09-1910. Geraadpleegd op Delpher op 13-04-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010337590:mpeg21:a0027
email René Bennekers, 29 oktober 2016.
Uittreksel registratie Treuhänder en Kaufwerber Pijnappel & Beth, d.d. 22 juni 1943
uittreksel activiteiten Pijnappel & Beth met dank aan Louis Voorzanger
met dank aan Louis G Voorzanger, Betty Loonstein de Beer en Yvonne Hoost de Haas (13 april 2017)
Illustratie:
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 20-10-1886. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872140:mpeg21:a0006
“Advertentie”. “Deutsche Zeitung in den Niederlanden“. Amsterdam, 23-01-1943. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011089194:mpeg21:a0052
www.geni.com, lemma Gerrit Bed (geraadpleegd 30 oktober 2016).
“Advertentie”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 13-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000041337:mpeg21:a0196
“Reclames van de Administratie.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 31-10-1913. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860282:mpeg21:a0046
“Overleden.”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 16-09-1910. Geraadpleegd op Delpher op 13-04-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010337590:mpeg21:a0027
advertentie Joodsche Weekblad, 26 februari 1943 (kinderen).
foto’s Krasnapolsky en panden Waterlooplein met dank aan Louis G Voorzanger
foto aandeel met dank aan Louis G Voorzanger
foto Waterlooplein 117 – 123 in 2017 © joodsamsterdam.nl
laatst bijgewerkt:
15 april 2017