Orenstein & Koppel was een succesvol Duits-Joods bedrijf dat uitgroeide tot een onderneming met activiteiten in verschillende landen. Ook in Amsterdam kwam een vestiging. De Joodse identiteit van het bedrijf ging langzaam maar zeker steeds verder verloren.
| Benno Orenstein Benno Orenstein overleed plotseling op 11 april 1926, een paar dagen nadat het 50-jarig bestaan van het bedrijf was gevierd op de 1 april 1926. Hij werkte op kantoor tot enkele dagen voor zijn dood. |
Een van de eerste keren dat de firma Orenstein & Koppel in de Nederlandse pers verschijnt, is in 1883 wanneer er gemeld wordt dat dit bedrijf rolwagens en rails naar Nederland heeft gezonden. Orenstein & Koppel was een bedrijf dat veel leverde voor de spoorwegen, naast rails ook wagons, locomotieven en smalspoor; maar ook roltrappen en grondverzetmachines. Het bedrijf werd in 1876 opgericht en werd geleid door Benno Orenstein (Posen, 2 augustus 1851 – Berlijn, 11 april 1926) en Arthur Koppel (Dresden, 14 maart 1851 – 12 mei 1908). In 1889 werd Landré & Glinderman in Amsterdam aangewezen als vertegenwoordiger in Nederland voor deze firma, zij waren dit een aantal jaren.
In 1892 had Orenstein & Koppel niet alleen een fabriek in Berlijn, maar ook een vestiging in Dortmund. In deze tijd werd aan Nederland geleverd en Nederlands-Indië werd eveneens een markt voor het bedrijf.
De naam Orenstein & Koppel bleef nog vele decennia lang in zwang, maar in 1901 werd de naam Aktien Gesellschaft für Feld- und Kleinbahnenbedarf voorheen Orenstein & Koppel gebruikt. In 1909 bleek er ook daadwerkelijk een Nederlandse afdeling te zijn onder de naam Fabrieken van Spoorwegmaterieel v/h Orenstein & Koppel. Dat het echter een volledig Duits bedrijf was in die tijd blijkt uit het feit dat de jaarvergadering van de aandeelhouders gehouden werd ten kantore van de inmiddels overleden Arthur Koppel op de Tempelhofer Ufer 24 in Berlijn.
Hoewel twee jaar later de jaarvergadering nog steeds in Berlijn plaats vond, was er nu een Amsterdams adres, te weten op de Nieuwezijds Voorburgwal 227, in 1926 was het kantoor gevestigd op de Weteringschans 16. Dat was het kantoor, er was ook een werkplaats, die in 1938 op de Cruquiusweg 142-144 gevestigd was. Het kantoor was toen inmiddels naar deze locatie verplaatst.
| Otto Wallburg Otto Wallburg (Otto Maximilian Wasserzug – Berlijn, 21 februari 1889 – Auschwitz, 30 oktober 1944) was in het begin van de vorige eeuw een beroemd (film)acteur in Duitsland en hij werkte in zijn jonge jaren op kantoor van Orenstein & Koppel. |
Het bedrijf draaide goed en werd een van de belangrijkste leveranciers voor spoorwegmaterieel in Europa, Nederlands-Indië, Italië (in 1921 is er melding van een bestelling voor locomotieven van RM 90.000.000 vanuit Rome) maar ook in Midden-Amerika. In 1920 was er sprake van het oprichten van een vestiging in Roemenië.
In oktober 1929 brak de wereldwijde financiële crisis uit, de beurskrach, en deze had in Duitsland in de jaren dertig grote gevolgen. Orenstein & Koppel verloor op de beurs, maar door de spreiding over verschillende landen en het essentiële product – spoorwegmaterieel – waren de klappen bij Orenstein & Koppel minder groot dan in menig ander bedrijf.
In 1935 maakte Sociaal Democratisch Weekblad De Tribune melding van de invloed van de oorlogsretoriek van Hitler op bedrijven die van belang waren voor de oorlogsindustrie. Ook de aandelen van Orenstein & Koppel stegen sprongsgewijs in waarde.
Tijdens de oorlog bevond het moederbedrijf in Duitsland maar zeker de Nederlandse vestiging zich in een vreemde positie. Een Duits bedrijf – dus een bedrijf van de bezetter. Een bedrijf dat noodzakelijk was voor de oorlogsindustrie. Een van oorsprong Joods bedrijf – en daarmee vanuit de nazi’s gezien een bedrijf dat moest worden geariseerd.
Een bijzondere advertentie van het bedrijf verscheen op 16 februari 1941 in de Deutsche Zeitung in den Niederlanden, een in Nederlands uitgegeven krant van de bezetter. Adverteren in deze krant was niet eenmalig maar werd tijdens de bezetting meer gedaan. De Joodse invloed van de oprichters was volledig verdwenen. In februari 1943 moest ook de Joodse naam worden gewijzigd en trad het bedrijf op onder de firmanaam MBA Fabrieken van Spoorwegmateriaal N. V. Het kantoor was nog steeds op de Weteringschans 16 gevestigd en bleef daar tot 1954. De poging om de Joodse roots te verdoezelen werkte echter niet – in iedere advertentie bleef vermeld dat het bedrijf eerst Orenstein & Koppel heette. Direct na de oorlog werd het MBA vergeten en heette het bedrijf N. V. Fabrieken van Spoorwegmateriaal v/h Orenstein & Koppel en al in 1947 was er ruimte voor nieuw personeel. Toch trad er een crisis op in deze industrietak en in 1949 moest het bedrijf 65 man personeel ontslaan. Daarna bleef het bedrijf nog jarenlang actief, tot het in 1984 werd omgezet in Koppelpoort Holding.
bron:
“De IJzerindustrie.”. “De Amsterdammer : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 1883/04/22 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010254158:mpeg21:p008
“Advertentie Landre & Glinderman”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1889/10/10 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010973621:mpeg21:p004
“Advertentie Nederlands-Indië”. “Soerabaijasch handelsblad”. Soerabaja, 1892/05/17 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011138435:mpeg21:p004
“Advertentie Aktien Gesellschaft”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1901/04/06 00:00:00, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010647069:mpeg21:p020
“Advertentie jaarvergadering”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1901/04/06 00:00:00, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010647069:mpeg21:p020
“Advertentie jaarvergadering”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1911/06/01 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010338132:mpeg21:p003
adressen via Stadsarchief Amsterdam, beeldbank
“Orenstein & Koppel in Roemenië.”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1920/08/04 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110551012:mpeg21:p003
“DUITSCHLAND – bestelling Italie”. “Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad”. ‘s-Gravenhage, 1921/01/13 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010007018:mpeg21:p007
“Benno Orenstein †.”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1926/04/13 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010657706:mpeg21:p002
“Advertentie Weteringschans”. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 1929/11/02 00:00:00, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010030562:mpeg21:p011
“Zoo ging het mij vroeger! Uit de jeugd van beroemdheden Moeilijkheden op de tooneelschool Pijnlijke momenten Uit het begin van een loopbaan”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 1932/03/19 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011116753:mpeg21:p018
“HITLER’S OORLOGSPOLITIEK IS VOORDELIG VOOR DE BOURGEOSIE. Bewapenings-aandelen stijgen sprongsgewijs.”. “De tribune : soc. dem. weekblad”. Amsterdam, 1935/06/04 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010481993:mpeg21:p001
“Advertentie”. “Deutsche Zeitung in den Niederlanden”. Amsterdam, 1941/02/16 00:00:00, p. 37. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011119938:mpeg21:p037
“Advertentie”. “De waarheid”. Amsterdam, 1947/03/11 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010852308:mpeg21:p004
“Crisisverschijnselen”. “De waarheid”. Amsterdam, 1949/06/27 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851552:mpeg21:p001
illustratie:
“Advertentie jaarvergadering”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1911/06/01 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010338132:mpeg21:p003
“Advertentie”. “Deutsche Zeitung in den Niederlanden”. Amsterdam, 1941/02/16 00:00:00, p. 37. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011119938:mpeg21:p037
gepubliceerd
19 oktober 2019
laatst bijgewerkt:
28 januari 2021