Nieuwsbrief Joodsamsterdam en Joodserfgoedrotterdam november 2024

Om in deze nieuwsbrief niet in te gaan op de gebeurtenissen van de afgelopen maand is niet op zijn plaats, ondanks het feit dat de websites gaan over het Joodse erfgoed in Amsterdam en Rotterdam. Wat er zich deze maand afspeelde zal door toekomstige historici worden geduid. Een overdenking:

1. ‘Wat Hitler met de joden gedaan heeft was vreselijk, maar de joden hadden het geld en de banken’.
2. ‘Wat er op 8 november met de Israëlische supporters van Maccabi gebeurde was vreselijk, maar zij scheurden een vlag van een muur en zongen anti Arabische liederen’.

Twee quotes. De eerste quote uit het boek Gooise nijd en joods narcisme (1994) van Evelien Gans (New York, 24 april 1951 – Amsterdam, 19 juli 2018), de tweede quote uit verschillende media en X (Twitter) in de week van 7/8 november 2024. Dertig jaar verschil in de tijd – en de context? Evelien werkte als negentienjarige in een ziekenhuis in Berlijn. Ze leerde daar oudere verpleegsters kennen, doorgaans weduwen, van wie de echtgenoot gesneuveld was tijdens de Tweede Wereldoorlog. De eerste quote is van hen. De tweede kort nadat de eerste golf van verontwaardiging was neergedwarreld en de antisemitische geluiden weer gehoord konden worden na de gebeurtenissen van 7/8 november 2024. Beide quotes zijn een ‘ja maar’ en plaatsen de schuld bij Joden.

Ik had les van Evelien op de UvA. Het was haar laatste collegereeks die ze gaf voordat ze met emeritaat ging. Een collegereeks over antisemitisme en haar vele verschijningsvormen. Zelfs in deze laatste collegereeks in 2016 trof me haar gedrevenheid. En haar zorg, haar onrust. Ze zag onze maatschappij afglijden naar datgene dat ze haar hele leven te vuur en te zwaard had bestreden.
Haar bezorgdheid was bijna tastbaar in de collegezaal. Ik weet nog dat ik –  naïef – dacht dat het toch wel mee zou vallen. Dit is immers Nederland. We zijn toch nuchter. Tuurlijk waren er foute Nederlanders in de tijd van de Sjoa, maar we hadden er toch van geleerd?

Acht jaar later, 2024. Evelien is niet meer. Haar dood had volgens Geschichte der Gegenwart te maken met zowel haar gedrevenheid als haar bezorgdheid die zo duidelijk naar voren kwam in 2016. Ze ervoer een enorme druk door wat zij als haar verantwoordelijkheid zag in voorlichting aan het publiek én het gemis aan collega’s, studenten en vakgenoten dat ze na haar emeritaat voelde. Dit mondde uit in een depressie waaruit ze zelf een uitweg nam op 19 juli 2018.

Evelien, je had gelijk. Helemaal. Het was geen overdreven bezorgdheid. Alle aspecten van je colleges waren de afgelopen maand zichtbaar. Zoeken naar complotten, aangrijpen van kleinigheden als een excuus om Israëlische Joden in elkaar te trappen, het collectief verantwoordelijk stellen van een volk voor het beleid van politici, het ‘blame the victim’, omdraaien van slachtoffer en dader, termen als Jodenjacht, opwachten van supporters, Ausweis (paspoort) laten zien, ‘hit and run’ aanvallen door wie zich bloedbroeder voelt met Gazanen, geen onderscheid willen maken tussen Joden in Nederland en Israëliers, downplayen van de gebeurtenissen en ga zo maar door. De wereld is na 7 oktober 2023, de dag van de pogrom in Israël vanuit Gaza, steeds verder afgezakt in een virulent antisemitisch discours.
Zelf dacht ik altijd dat door het verhaal te vertellen, eerst als onderwijzer, later als historicus, ik kon bijdragen aan het kweken van begrip en op mijn manier kon vechten tegen antisemitisme.

Het blijkt echter een te klein druppeltje op een veel te grote gloeiende plaat. Joden, de grootste minderheid in de periode tussen ca. 1630 en 1943 horen in deze stad (en dit land) – toen, nu en in de toekomst.

Sociale media
Het account op X (Twitter) zal in de loop van de tijd niet meer actief worden gebruikt. Joodsamsterdam en Joodserfgoedrotterdam zitten op Bluesky (@joodsamstenrot.bsky.social) en op Mastodon (https://mastodon.social/@Joodsamsterdam). Daarnaast ook op Facebook.

Archief Nieuwsbrieven
Voor het geval dat u een nieuwsbrief verwijderd had, of ze in uw spambox terecht komen, is al sinds het begin van de nieuwsbrieven een archief opgezet waar ze allemaal in geplaatst worden. Dit archief is hier te vinden. De nieuwsbrieven komen elke 1^e van de maand uit, behalve wanneer dat op de sjabbat valt. De zomermaanden werden wel eens overgeslagen wegens vakantie, hoewel dit de laatste jaren niet meer is gebeurd.