Drie synagoges bij elkaar waren nog niet genoeg toen in de achttiende eeuw de Hoogduitse gemeente nog steeds groeide. Aan het begin van de achttiende eeuw werd dan ook een leeg perceel gekocht waar nog een synagoge gebouwd kon worden. Op 17 juli 1730 werd de synagoge ingewijd. Dit was echter niet de huidige Nieuwe Synagoge, maar een kleinere versie die het ruimtegebrek niet echt kon opvangen. Daarom werden in 1750 nog eens vier percelen aangekocht – waaronder het huis van opperrabbijn Arjeh Leib ben Saul (Krakau, 1690 – Amsterdam, 2 april 1755). Zijn huis werd sinds 1737 overigens gebruikt als huissjoel voor de Poolse Joden.
De gebouwen en de eerste nieuwe synagoge werden afgebroken nadat op 30 januari 1750 de sloopvergunning werd verleend en zij maakten plaats voor de huidige Nieuwe Synagoge. Opperrabbijn Leib kreeg een andere woning met huissynagoge op de Joden Houtmarkt (Jonas Daniël Meijerplein) 16.
De Nieuwe Synagoge werd ontworpen door Gerard Frederik Maybaum en (her)ingewijd op vrijdag 9 nissan 5512 – 24 maart 1752. Over de inwijding meldt Kapitein der Burgerwacht Jakob Bicker Raye in zijn dagboek: “In dato 24 maart 1952 is de Niwe Smouse Kerk bij de Houtmarkt met veel statie en onder een verschrikkelijke aandrang van menschen ingewijt, hebbende de voornaamste Jooden agt à tien gulden voor een plaats of lootje gegeven, die aan arme Smouse waaren uitgedeelt…”.
Het is de grootste van de vier synagogen in het complex, met een vloeroppervlak van 19 x 19 meter, en het bouwplan lijkt op dat van de Grote Synagoge.
In de achttiende eeuw was er plaats voor bijna 600 mannen (596 gewone bezoekers, een parnasijnsbank met vijf plaatsen, vier plaatsen op en bij de Bima) en 376 vrouwen. Verder is de lichtkoepel opvallend. De oorspronkelijke hoofdingang bevindt zich op het Jonas Daniël Meijerplein met de tekst “dit is de poort die leidt naar de Eeuwige, hier gaan de rechtvaardigen binnen”.
Midden op het schilddak staat de lichtkoepel. De foto onder, uit ca. 1849, is een van de eerste foto’s die van de synagoge gemaakt is. De foto werd gemaakt door Pieter Oosterhuis. Er is nog water voor de sjoel, daar waar nu een weg is. Deze gracht werd in 1849 gedempt. Het houten gebouwtje aan de linkerkant van de foto is het Joodse slachthuis. Dat stond op die plaats van 1815 tot 1873.
Verbouwingen
Tot voor de Tweede Wereldoorlog verkeerde de synagoge nog vrijwel in oorspronkelijke staat. Alleen de ramen naast de Aron Hakodesj (Heilige Arke) werden in 1923 dichtgemetseld.
De Tweede Wereldoorlog
Het interieur werd tijdens de oorlog zwaar beschadigd. De mahoniehouten bima en de Heilige Ark werden gesloopt, veel liturgische voorwerpen werden gestolen. In 1954 nam de Gemeente Amsterdam het pand over en de koepel kon worden behouden door een zorgvuldige restauratie, onder meer van het dak en de koepel.
Sinds 1987 bevindt het Joods Historisch Museum (2021: Joods Museum) zich hier en in deze sjoel worden op de begane grond de wisseltentoonstellingen gehouden en op de galerij is een prachtige permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de Joden in Nederland van 1900 – heden ingericht.
bron:
wikipedia,
jhm,
synagogen van nederland,
foto onder uit de Coppenhagen-collectie.
Dr. Jaap Meijer, Het Jonas Daniël Meijerplein (Amsterdam 1961) 43
F. J. van Agt, Synagogen in Amsterdam (Den Haag 1974) 58-65.
gepubliceerd:
29 april 2016
laatst bijgewerkt:
12 januari 2023