In 2022 / 2023 heeft Woonstichting Lieven de Key de panden aan de Nieuwe Keizersgracht 15, Nieuwe Keizersgracht 17 en Nieuwe Keizersgracht 19 gerestaureerd. De panden werden in 1736 gebouwd door Cornelis van der Does (meester-timmerman) en Boudewijn Beenhacker (meester-metselaar) als woonhuis met halsgevel in de stijl van Lodewijk XIV. De voorgaande restauratie vond plaats in 1965. Met deze restauratie is dit erfgoed in Amsterdam voor de toekomstige generaties gewaarborgd.
In dit deel van de stad woonde van oudsher verhoudingsgewijs meer Joden dan de 10% Joodse inwoners die voor geheel Amsterdam gold. De gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de moord op de Joodse stadsgenoten hebben hier hun sporen achtergelaten. In 2021 werd dit nog zichtbaarder door de onthulling van het nabij gelegen Nationaal Holocaust Namenmonument. Het huidige pand Nieuwe Keizersgracht 17 had tijdens de bezetting nummering 19.
Vanuit verschillende bronnen is bekend welke Joodse inwoners hier hebben gewoond tijdens het begin van de bezetting. Lieven de Key wil in de gerestaureerde panden op een passende wijze aandacht besteden aan deze historie van de panden en de bewoners.
| Overzicht bewoners |
|
| Nieuwe Keizersgracht 19hs
|
Anna Tas |
|
Nieuwe Keizersgracht 19-1 |
Levie Peereboom Sophia Peereboom – Urbach |
Anna Tas
Anna Tas (Wenen, 23 maart 1914 – Sobibor, 9 juli 1943) komt in Amsterdam als Anna Vogel in het Vreemdelingenregister van 1922 voor. Zij woonde bij Jacob Tas (Amsterdam, 1 september 1892 – Auschwitz, 31 januari 1943) en zijn vrouw Elisa Tas-Worms (Amsterdam, 1 oktober 1891 – Amsterdam, 21 juli 1921). Zij gaven Anna hun achternaam. Pleegmoeder Elisa overleed in 1926, en Anna staat als pleegkind in de overlijdensadvertentie.
De geslachtsnaam van Anna werd bij Koninklijk Besluit van 28 september 1923 nummer 28 gewijzigd in Tas. Vervolgens staat in het Vreemdelingenregister gemeld dat door de Magistrat der stad Wien in 1921 ‘vruchteloze pogingen in het werk gesteld zijn voor de vaststelling van de identiteit, plaats en ? van het kind’.
Anna trouwde op 18 oktober 1939 met Coenraad Verschuren (Amsterdam, 14 juni 1917 – Amsterdam, 14 januari 1972). Volgens de trouwakte waren haar ouders niet bekend en werd zij vermoedelijk in Wenen geboren. Blijkbaar was wel bekend dat Anna Joods zou zijn. Op 13 mei 1941 scheidden Coenraad en Anna, waarmee voor Anna een kleine kans op bescherming door een gemengd huwelijk verviel.
Anna woonde vanaf maart 1943, volgens haar kaart in het Bevolkingsregister van de stad Amsterdam, op Nieuwe Keizersgracht 19-huis. Zij woont daar met of bij Luigi Fenici (Borgo Pace, 24 februari 1892 – Amsterdam, 9 augustus 1949), een blinde voormalig operazanger, inmiddels stoelenmatter. Volgens de kaart van de Joodsche Raad van Anna, in het Arolsen Archief, kon Anna niet gemist worden vanwege haar hulp aan Fenici. Dit was voor de bezetter geen reden om Anna niet te deporteren.
Bovendien probeerde de Joodse en gemengd gehuwde advocaat Max Knap (Amsterdam, 25 november 1913 – Steenderen, 9 januari 1984) aan te tonen dat Anna helemaal geen Joodse grootouders had en dus niet opgepakt had moeten worden. Ook dat staat op de kaart van de Joodsche Raad van Anna die te vinden is in het Arolsen Archief.
bron:
Anna Tas, Stadsarchief Amsterdam, Vreemdelingenregister, archiefnummer 5225, inventarisnummer 964.
Anna Tas, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 802.
Coenraad Verschuren, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1895.
Luigi Fenici, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 238.
An Huitzing, biografie Anna Tas, Joodsmonument, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/703241/anna-tas-voorheen-anna-vogel (geraadpleegd 4 augustus 2023).
Luigi Fenici, Speeltuinnieuws.. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 30-05-1928, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 05-11-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011114713:mpeg21:p005.
Max Knap, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1561.
Het gezin Koekoek
Het gezin van Isaac Koekoek (Amsterdam, 28 april 1862 – Amsterdam, 12 juli 1936) en Sara Druk (Amsterdam, 1 januari 1862 – Amsterdam, 10 september 1929) woonde onder andere op de Nieuwe Kerkstraat 105. Ook is er een archiefkaart te vinden met als adres de Weesperstraat 27.
In de kelderverdieping van Nieuwe Keizersgracht 19 was de onderneming van het gezin, de Firma Koekoek gevestigd. In 1933 werd er een fietsjongen gezocht voor deze onderneming.
In het gezin waren er de volgende kinderen: Esther (Amsterdam, 4 mei 1884 – Auschwitz, 25 januari 1943), Roosje (Amsterdam, 22 februari 1886 – Auschwitz, 23 november 1942), Jacob (Amsterdam, 19 juni 1888), Anna (Amsterdam, 12 november 1889 – Amsterdam, 4 november 1921), Catharina (Amsterdam, 27 juli 1892 – Sobibor, 26 maart 1943), Elisabeth (Amsterdam, – Sobibor, Abraham (Amsterdam, 23 mei 1896 – Polen, 31 maart 1944), Alexander (Amsterdam, 3 april 1897 – Auschwitz, 25 januari 1943), Samuel (Amsterdam, 20 juni 1902 – Sobibor, 4 juni 1943), Joseph (Amsterdam, 26 april 1903 – Sobibor, 4 juni 1943) en Hendrika (Amsterdam, 30 maart 1904 – Auschwitz, 25 januari 1943).
bron:
Isaac Koekoek, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1841.
Sara Koekoek – Druk, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 10-09-1929, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2023.
Anna Koekoek, Het Stenen Archief, https://www.stenenarchief.nl/hsa_all/hsa_view.php?editid1=33333 (geraadpleegd 5 november 2023).
Advertentie koek, Advertentie. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 19-03-1938, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 24-05-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010474370:mpeg21:p008.
illustratie:
Sara Koekoek – Druk, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 10-09-1929, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2023.
fietsjongen, Advertentie. “De courant Het nieuws van den dag”. Amsterdam, 06-12-1933, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2023.
Roosje Koekoek
Roosje Koekoek (Amsterdam, 22 februari 1886 – Auschwitz, 23 november 1942) was een dochter van koopman Isaac Koekoek (Amsterdam, 28 april 1862 – Amsterdam, 12 juli 1936) en Sara Druk (Amsterdam, 1 januari 1862 – Amsterdam, 10 september 1929). In de kelderverdieping van de Nieuwe Keizersgracht 19 was volgens de woningkaart de onderneming van het gezin, Firma Koekoek, gevestigd. Na het overlijden van Isaac in 1936 bleven drie dochters op dit adres wonen. Roosje Koekoek was verkoopster.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1864-1874, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1038 en Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 13-09-1929, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2023.
Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 176.
Elisabeth Koekoek
Elisabeth Koekoek (Amsterdam, – Sobibor, ) was een dochter van koopman Isaac Koekoek (Amsterdam, 28 april 1862 – Amsterdam, 12 juli 1936) en Sara Druk (Amsterdam, 1 januari 1862 – Amsterdam, 10 september 1929). In de kelderverdieping van de Nieuwe Keizersgracht 19 was volgens de woningkaart de Firma Koekoek gevestigd. Na het overlijden van Isaac in 1936 bleven drie dochters op dit adres wonen. Elisabeth was van beroep naaister en volgens de kaart in het Stadsarchief Amsterdam handwerkster. Ze werd van 14 mei 1943 tot 23 mei 1943 geïnterneerd in Kamp Vught. Op 23 mei 1943 werd Elisabeth overgebracht naar Westerbork. De registratiekaart van de Joodsche Raad is niet aanwezig in Arolsen Archives, wel een verzamellijst met haar gegevens.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1864-1874, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1038 en Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 13-09-1929, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2023.
Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 176.
Kaart Kamp Vught, Arolsen Archives, 375304 (ELISABETH KOEKOEK).
Gegevens Arolsen Archives, 5150296.
Catharina Koekoek
Catharina Koekoek (Amsterdam, – Sobibor, was een dochter van koopman Isaac Koekoek (Amsterdam, 28 april 1862 – Amsterdam, 12 juli 1936) en Sara Druk (Amsterdam, 1 januari 1862 – Amsterdam, 10 september 1929). In de kelderverdieping van de Nieuwe Keizersgracht 19 was volgens de woningkaart de Firma Koekoek gevestigd. Na het overlijden van Isaac in 1936 bleven drie dochters op dit adres wonen. Volgens de gegevens in het Stadsarchief Amsterdam was Catharina huishoudster. De kaart van de Joodsche Raad geeft aan dat Catharina op 2 maart 1943 gedeporteerd werd van Westerbork naar Sobibor. Dat betekent dat ze op 5 maart 1943 vermoord zou zijn in Sobibor, en niet op 26 maart 1943. Navraag bij Stichting Sobibor leert dat Catharina op de transportlijst van 23 maart staat, waarschijnlijk kreeg ze op het laatste moment uitstel en werd de kaart van de Joodsche Raad niet aangepast.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1864-1874, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1038 en Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 13-09-1929, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2023.
Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 176
Catharina Koekoek, Arolsen Archives, https://collections.arolsen-archives.org/en/document/130321095.
Mail Marijke Sterman, Stichting Sobibor via An Huitzing, 1 september 2023.
Levie Peereboom en Sophia Urbach
Op 4 mei 1898 verloofden Sophia Urbach (volgens Stadsarchief, naam Sophia de Jong Urbach en Sophia de Jonge Urbach) (Groningen, 9 september 1874 – Sobibor, 26 maart 1943) en diamantslijper Levie Peereboom (Zaandam, 16 februari 1866 – Sobibor, 26 maart 1943) zich. Op 29 november 1899 trouwden ze in gebouw Plancius op de Plantage Kerklaan.
Volgens de kaart van de Joodsche Raad woonde Levie in het begin van de oorlog op de Nieuwe Keizersgracht 19-1 en Sophia op de Nieuwe Amstelstraat 27, bij haar ouders. Gegevens bij het Stadsarchief Amsterdam laten zien dat Sophie pas verhuisde naar haar ouders nadat haar man naar Westerbork moest. De archiefkaart laat zien dat ze op 2 december 1942 bij haar ouders werd ingeschreven. Levie werd twee weken eerder, op 21 november 1942, in Westerbork geregistreerd. Sophia werd veel later dan haar man geregistreerd in Westerbork, op 16 maart 1943 en werd gehuisvest in Strafbarak 67. De strafbarak werd onder andere gebruikt voor personen die in de onderduik waren gearresteerd.
Sophia en Levie woonden op dit adres nog samen, waardoor ze hier als echtpaar worden genoemd. Hun Stolpersteine zijn geplaatst op de Nieuwe Amstelstraat.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 625.
Sophia heeft volgens kaarten bij het Stadsarchief twee verschillende namen. De ene bron spreekt over Sophia de Jonge Urbach (Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 225), de andere bron over Sophia Urbach.
Kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130351792 (Levi PEEREBOOM) en Levie Peereboom, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 31. Stadsarchief Amsterdam, Militieregisters, archiefnummer 5182, inventarisnummer 4333.
Sophia Urbach, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 827.
Kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130351792 (Levi PEEREBOOM).
Kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130351847 (Sophia PEEREBOOM URBACH).
Levie Peereboom, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 31.
illustratie:
huwelijk, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-11-1899, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2023.
gepubliceerd:
30 augustus 2023
laatst bijgewerkt:
24 mei 2024