Nieuwe Achtergracht

De Nieuwe Achtergracht ligt aan de oostzijde van de Amstel in het verlengde van de Achtergracht. In de zeventiende en de achttiende eeuw was dit een uithoek van de stad, waar weinig mensen woonden. Deze omgeving werd toen vooral gebruikt voor bedrijven.

Nieuwe Achtergracht 1^b – Tobias Sjouwerman
De meubel- en stoffeerinrichting van Sjouwerman werd in oktober 1907 naar dit adres verplaatst. Daarvoor was het bedrijf gevestigd op de Bethaniënstraat 31. Tobias Sjouwerman (Amsterdam, 13 april 1886 – Sobibor, 26 maart 1943) was gehuwd met Geertruida Polak (Amsterdam, 21 maart 1892 – Sobibor, 26 maart 1943), dochter van Abraham Polak op de Nieuwe Achtergracht 13. Zij hadden drie kinderen, Annie, Alexander (Amsterdam, 19 februari 1914 – Sobibor, 26 maart 1943) en Rosa. Annie en Rosa overleefden de oorlog.

Nieuwe Achtergracht 2 – gezin Sjouwerman
In 1904 vestigde het gezin van diamantslijper Abraham Sjouwerman (Amsterdam, 1 december 1859), zijn vrouw Betje Vedder (Amsterdam, 23 november 1859) en hun kinderen Mozes (Amsterdam, 19 januari 1888 – Auschwitz, 5 november 1942), Louis (Amsterdam, 20 februari 1889 – Auschwitz, 3 september 1942) en Elia (Amsterdam, 18 juni 1891 – Auschwitz, 19 november 1943) zich op dit adres.

Nieuwe Achtergracht 4 – A. M. Ensel
A. M. Ensel (vermoedelijk Abraham Mozes Ensel, Amsterdam 19 december 1854) was melkslijter en maakte in 1902 bekend dat hij een koosjer volkskoffiehuis en restaurant zou beginnen in Zandvoort op de Kerkstraat hoek Kerkplein 35. Deze zaak werd op 15 mei 1902 geopend. Ensel verkocht vanaf dit adres, in ieder geval vanaf 1899, koosjere melk en kruidenierswaren. In 1900 had Ensel hier tevens een streng koosjere eetsalon. In 1909 vestigde Ensel hier café Circus – waarschijnlijk zo genoemd vanwege het nabij gelegen Carré, dat van oorsprong een circus was.

Nieuwe Achtergracht 4^-2 – kostuumatelier Berclouw
Rond 1911 was hier kostuumatelier Berclouw gevestigd. Dit was van Samson Berclouw (Amsterdam, 22 december 1850 – Amsterdam, 17 oktober 1923) en zijn vrouw Rachel Polak (Amsterdam, 10 september 1851 – Amsterdam, 29 april 1929). Zij hadden de volgende kinderen hoedenfabrikant Jacob (Amsterdam, 19 februari 1890 – Auschwitz, 8 april 1944), Anna (Amsterdam, 14 november 1881 – Auschwitz, 14 september 1942), hoedenmaker Andries (Amsterdam, 3 oktober 1883 – Auschwitz, 14 september 1942) en winkelier Samuel (Amsterdam, 23 maart 1880 – Sobibor, 16 april 1943).

Nieuwe Achtergracht 6 – J. Cardozo
Ziekenverpleger en waker J. Cardozo was hier in 1891 gevestigd. Waarschijnlijk was dit Izaac Cardozo (Amsterdam, 22 juli 1854) die volgens het Stadsarchief Amsterdam op dit adres woonde.

Nieuwe Achtergracht 6 – Izak Mok
Izak Mok, tailleur, was hier rond 1906 gevestigd en leverde herenkleding.

Korte Achtergracht 7 – Sara Muller
Vanwege de aanduiding ‘bij de Weesperstraat’ betreft de advertentie voor koosjere boter van Sara Muller deze gracht. Sara Muller (Amsterdam, 30 november 1854) was een dochter van leraar Abraham Muller (Amsterdam, 16 maart 1799) en Kaatje Norden (Amsterdam, 3 juli 1810).

Nieuwe Achtergracht 9-11 – Garage Moderne
Vanaf het einde van de jaren tien van de vorige eeuw was hier ‘Garage Moderne’ gevestigd. Men adverteerde veelvuldig in de Joodse media. De zaak was van H. C. W. Klop, die op de Lepelstraat 8^-1 woonde.

Nieuwe Achtergracht 11 – Agoedas Jisroeil
In 1929 was hier een lokaal (Agoedolokaal) gevestigd van deze jeugdvereniging. Agoedat Jisroeil was het Wereldverbond der Orthodoxe Anti-zionisten. De organisatie werd in 1912 in Polen opgericht; in Nederland was het de meest strikte stroming binnen het Jodendom.

Nieuwe Achtergracht 13 – vleeschhouwer A. D. Polak
Vleeschhouwer Abraham (A. D.) Polak (Hoorn, 8 mei 1863 – Amsterdam, 18 september 1903) werkte in de Israëlietische Vleeschhal en vestigde zich in 1890 op dit adres. Abraham was gehuwd met Rosette Frankfort (Amsterdam, 9 oktober 1861 – Sobibor, 23 april 1943) en zij hadden een zoon David (Amsterdam, 4 april 1890- Haarlem, 3 januari 1977) en een dochter Geertruida (Amsterdam, 21 maart 1892 – Sobibor, 26 maart 1943).

Nieuwe Achtergracht 13^-2 – Oost-Joodse Arbeiders Cultuur Vereniging Sch. Anski
Op 1 april 1933 opende deze vereniging haar lokalen op dit adres. De vereniging werd in 1921 opgericht en heette de Yiddischer Arbeiter Kulturverein Sch. An-Ski. Men wilde een brug slaan naar de Nederlandse samenleving met behoud van de eigen taal en cultuur. De naamgever was Schlomo An-Ski, een pseudoniem voor de schrijver Salomon Seinwill Rappaport.

In de tijd dat de vereniging werd opgericht wordt er in Nederland nauwelijks nog Jiddisch gesproken. Daarnaast was het voorheen in Nederland gesproken West-Jiddisch duidelijk anders dan het Oost-Jiddisch. Alleen Oost-Europese immigranten gebruikten het Oost-Jiddisch, bijvoorbeeld in de Russische Sjoel in de Nieuwe Kerkstraat. Het Jiddisch werd gezien als de ultieme Joodse cultuurdrager, waarmee de zelfbewuste Joodse identiteit vorm kreeg. Bij Sch. An-Ski werd les gegeven en er waren toneeluitvoeringen.

Nieuwe Achtergracht 14 – hoedenkoopman Jacob Polak
Hoedenkoopman Jacob Polak woonde rond 1926 op dit adres en ging in dat jaar failliet. In 1928 zat Polak in een commissie om geld in te zamelen voor een vader met TBC die in een sanatorium moest worden opgenomen.

Nieuwe Achtergracht 14^hs– gezin Auerhaan
Hier woonde elektricien Maup (Mozes) Auerhaan (Amsterdam, 10 augustus 1907 – Mauthausen, 14 oktober 1941) en zijn vrouw Sara Frank (Amsterdam, 25 juli 1911 – Westerbork, 31 december 1943). Maup werd opgepakt tijdens een van de eerste razzia’s in Amsterdam, die op zaterdag 22 februari 1941.

Nieuwe Achtergracht 17 – J. Salzedo
J. Salzedo was een van de leden van de propagandacommissie van de ‘Vereniging Amicitia’, een vereniging die behoeftige kinderen van alle gezindten wilde kleden van van voedsel wilde verschaffen. Hij woonde op dit adres in 1893. Waarschijnlijk was dit Jacob Lopes Salzedo, diamantklover, geboren in Amsterdam in 1822.

Nieuwe Achtergracht 17-23 – Benjamin A. Soep & Co. 
De firma Benjamin A. Soep & Co. had op de Nieuwe Achtergracht 17 – 23 een diamantslijperij. Het gebouw werd ontworpen door architect Gerrit van Arkel; er zaten Jugendstil-elementen in het pand verwerkt maar die zijn door verschillende verbouwingen verloren gegaan.
Dit gebouw werd in 1906 gebouwd. Op e begane grond waren de administratie-kantoren, de sorteer- en wachtkamers, de zagerij, kloverij, snijderij en de opkookkamers. Op de eerste, tweede, derde en vierde verdieping waren de slijperijzalen. Eind jaren dertig werd dit bedrijf geleid door Moos Vaz Dias (Amsterdam, 18 juli 1876 – Amsterdam, 8 juni 1942), Bernard Ludel, Henri Soep (Amsterdam, 24 mei 1901 – Bergen-Belsen, 20 februari 1943) en Abraham Soep (overleden 1953). Bij de bouw was deze diamantslijperij uiterst modern, alles werd elektrisch aangedreven. Na de oorlog, in 1963, werd dit bedrijf overgenomen door Gassan Diamonds.

Nieuwe Achtergracht 18 – Kruideniers- en Grutterswaren E. M. Polak
E. M. Polak verkocht vanaf dit adres tevens Curaçaose Amandelen (pelpinda’s) in 1886 voor de ‘H. H. Slijters e.d’. In februari 1887 ging de zaak naar de Korte Amstelstraat 14.

Nieuwe Achtergracht 22 – muziekonderwijzer Wolff
In 1889 was hier muziekonderwijzer Benjamin Wolff (Rotterdam, 28 oktober 1854) gevestigd. Volgens de gegevens bij het Stadsarchief Amsterdam was hij van beroep pedicure en kapelmeester. Benjamin was gehuwd met Elisabeth Cohen (Arnhem, 17 juni 1855). Zij hadden drie kinderen; Hanna (Den Haag, 12 juni 1882), Philip Benjamin (Den Haag, 26 juli 1883) en Sybilla Sara (Den Haag, 22 april 1885).

Nieuwe Achtergracht 23 – Isidore Hen
Advocaat en procureur Isidore Hen (Amsterdam, 9 december 1876 – Wassenaar, 19 december 1946) woonde hier bij zijn ouders rond 1897 en voerde toen het secretariaat voor een nieuw op te richten koor voor de Nieuwe Synagoge. Isidore was de zoon van Jacob Salomon Hen (Amsterdam, 5 november 1850 – Apeldoorn, 13 oktober 1910) en Judith Keesing (Amsterdam, 18 juli 1850 – Amsterdam, 17 januari 1907).

Nieuwe Achtergracht 41 – kapper Fresco
Op dit adres was de herenkapperszaak ‘Fifty-Nine’ van M. Fresco gevestigd. Deze zaak was in de oorlog een van de kappers waar Joodse klanten gebruik van mochten maken. Mozes Fresco werd in Amsterdam geboren op 23 januari 1916 en was gehuwd met Benedita Meljado (Hamburg, 17 juli 1915 – Auschwitz, 3 september 1943) en zij hadden een zoon Jacob Haim (Amsterdam, 9 maart 1938 – Auschwitz, 3 september 1943). Op 24 september 1938 verhuisde het gezin naar de Lepelstraat 51. In de oorlog woonde het gezin op de Nieuwe Kerkstraat 9^-3. Mozes werd in Auschwitz vermoord op 31 maart 1944.

Nieuwe Achtergracht 43^kelder – schoenmakerij Israël Blik
Israël Blik (Amsterdam, 1 juli 1891 – Auschwitz, 26 januari 1943), die op het Henriëtte Ronnerplein 24^-1 woonde, had hier in het begin van de bezetting zijn schoenmakerij. Het pand werd in 1945 afgebroken. Israël was gehuwd met Grietje Lijmer (Amsterdam, 19 december 1890 – Auschwitz, 26 januari 1943).

Nieuwe Achtergracht 46 – Vrouwtje Kaas en Emanuel Pimentel
Dit was een van de adressen waar Vrouwtje en Emanuel woonden.

Nieuwe Achtergracht 47 – kantoorboekhandel Roos & De Lange
Deze kantoorboekhandel was hier gevestigd rond 1893.

Nieuwe Achtergracht 47^-3 – Elkan Prins
Op dit adres werd Elkan Prins (Amsterdam, 31 mei 1926 – Auschwitz, 30 september 1942) geboren. Elkan was een zoon van Mozes Prins (Amsterdam, 20 juli 1894 – Oranienburg, 31 januari 1945) en Dina Polak (Amsterdam, 18 februari 1897 – Extern kommando Beendorf, 18 april 1945). Hun dochter Schoontje overleefde de oorlog.

Nieuwe Achtergracht 61 – Hebreeuwse boekhandel D. L. Cardozo
Deze boekhandel was rond 1896 op dit adres gevestigd en verhuisde in april van dat jaar naar de Nieuwe Prinsengracht 26.

Nieuwe Achtergracht 61^-2 – Behanger Meijer Stad
Deze behanger / stoffeerder woonde hier rond 1932 en had zijn werkplaats op de Kerkstraat 390. Meijer Stad (Amsterdam, 18 november 1904 – Auschwitz, 17 februari 1944) was gehuwd met Clara Barend (Amsterdam, 14 mei 1903 – Sobibor, 11 juni 1943). Meijer en Clara hadden een zoon Herman (Amsterdam, 12 januari 1934 – Sobibor, 11 juni 1943) en woonden ten tijde van de oorlog op de Graaf Florisstraat 15^-1 in Amsterdam.

Nieuwe Achtergracht 65 – gezin Benavente
Op 4 mei 1898 verloofde Jacob Lierens zich met Henriëtte Benavente. De receptie werd op deze dag gehouden in het huis van J. Benavente op dit adres. Lees verder.

Nieuwe Achtergracht 93^hs – Rachella Rosner
In 1942 woonde hier Rachella Rosner (Brody, 16 augustus 1908 – Auschwitz, 31 januari 1944) en haar zoontje Alfred Alexander. Zie verder de Nieuwe Kerkstraat 18^-3.

Nieuwe Achtergracht 97 – Leendert Goudeketting
Van 1950 – 1958 woonde Leendert Goudeketting en zijn gezin in het souterrain van dit pand, Waarom hij verhuisde? Via deze link.

Nieuwe Achtergracht 98 – Joodse Invalide
Een groot deel van de Nieuwe Achtergracht wordt ingenomen door het gebouw van de Joodse Invalide. Dit gebouw wordt uitgebreider behandeld op de pagina van de Joodse Invalide.

Nieuwe Achtergracht 100^-1 – sigarenmaker S. Vos
Deze sigarenmaker was hier rond 1894 gevestigd.

Nieuwe Achtergracht 104 – diamantslijperij De Eendracht
Het pand op 104 was de stoomdiamantslijperij De Eendracht van Benjamin (B. D.) Coelho (Amsterdam, 26 augustus 1851), gebouwd in 1887 naar een ontwerp van J. W. Meijer, wat de “Kaapse Tijd” was. Deze periode werd zo genoemd vanwege de enorme toevloed aan diamant nadat in 1870 in Zuid Afrika (de Kaap) diamant was gevonden. Benjamin was gehuwd met Mella Ancona (Amsterdam, 10 juli 1849).

Nieuwe Achtergracht 106-108 – Sigarenfabriek ‘Amerika’.
Deze sigarenfabriek werd rond 1890 gesticht door Abraham Kijzer (Philadelphia, 27 juli 1865 – 1907). Abraham was gehuwd met Hesther Polak (Leiden, 23 maart 1861 – Sobibor, 7 mei 1943) en zij hadden twee zonen; Jacob (Amsterdam, 9 mei 1888) en schrijver Meyer Abraham (Amsterdam, 14 januari 1893 – Midden-Europa, 31 maart 1944).

Nieuwe Achtergracht 113 – Arnold Barend van der Velde
Op 10 september 1910 werd Arnold (Amsterdam, 1 september 1897 – Den Haag, 1972) Bar Mitswah (kerkelijk meerderjarig). Arnold was een zoon van Benjamin van der Velde (Amsterdam, 21 september 1849 – Amsterdam, 23 januari 1924) en Flora Italiaander (Rotterdam, 28 juli 1861 – Amsterdam, 22 november 1940). Vader Benjamin was in 1914 secretaris van de R. Jesaja Kleerekoper Stichting.
Op 17 april 1915 werd Andries Salomon (Amsterdam, 10 maart 1902 – Auschwitz, 28 januari 1944) Bar Mitswah en op 12 mei 1917 David Hartog (Amsterdam, 5 mei 1904 – Indische Oceaan bij Benkoelen a/b Junyo Maro, 18 september 1944).

Nieuwe Achtergracht 123 – Vereniging ‘Kennis en Godsvrucht’ / Herman Elteschool
In 1927 was het secretariaat van deze Joodse onderwijsorganisatie op dit adres gevestigd, en vanaf 1923 ook de Herman Elteschool.

Nieuwe Achtergracht 128-134 – diamantslijperij Van Weerden, Frères en S. E. Slijper
Op nummer 128-134 was een diamantslijperij gevestigd, in het pand vrijwel naast de Handwerkers Vriendenkring. Op 4 april 1888 werd dit pand als diamantslijperij geopend door Van Weerden, Frères en S. E. Slijper. Het pand werd gebouwd in de Kaapse tijd, toen de diamantindustrie door de vondst van veel diamanten in Zuid Afrika hoogtij vierde. Er waren 163 slijpmolens in dit pand.

Nieuwe Achtergracht 140-144 – Handwerkers Vriendenkring
In 1869 werd in de Handwerkers Vriendenkring opgericht. Het doel van deze vereniging was het bevorderen van de emancipatie van de Joodse arbeiders in Amsterdam. Men probeerde de Joodse arbeider ook in sociaal opzicht verder te brengen en dit alles op een gematigd progressieve manier. Op de Nieuwe Achtergracht 140 – 144 had deze vereniging al in 1925 een groot verenigingsgebouw, ontworpen door C. B. Posthumus Meyes in 1898. Hier werden cursussen gegeven en er was een bibliotheek. Ook richtte de Handwerkers Vriendenkring in 1895 het ziekenfonds Ziekenzorg op en in 1912 het bouwfonds. In 1924 kreeg de Handwerkers Vriendkring een uitbreiding om de hoek in de Roetersstraat, het latere Kriterion (zie ook Roetersstraat).
Het was dit bouwfonds wat zorgde voor veel woningen, onder meer in de Transvaalbuurt en op Uilenburg, waar tot op de dag van vandaag ingemetselde tegeltjes dit kenbaar maken op de woningen die door de Handwerkers Vriendenkring zijn gebouwd. Daarnaast werd het gebouw gebruikt voor vergaderingen en feesten. Op één van die vergaderingen in dit gebouw richtte op 14 maart 1909 een afsplitsing van de SDAP de Sociaal Democratische Partij op, die later de Communistische Partij Nederland werd.
Een deel van het gebouw van de Handwerkers Vriendenkring is na de oorlog door studenten omgebouwd tot het filmtheater Kriterion en werd op 6 november 1945 geopend. De bestemming van filmtheater had dit gebouw tijdens de oorlog overigens ook, toen was het het NSB Theater Metropool.
De Handwerkers Vriendenkring werd op last van de bezetter in 1942 opgeheven en is na de oorlog niet opnieuw opgericht.

Nieuwe Achtergracht 146 – Vleeschhouwerij J. A. Stern
Deze slagerij werd hier op woensdag 7 april 1897 geopend.

Nieuwe Achtergracht 168 – Nico Barents
Op 4 augustus 1906 werd Nico Barents (1894 – Amsterdam, 15 april 1916), zoon van David Barents (ca. 1860) en Engelina Swaap (Muiden, 28 mei 1867 – Auschwitz, 19 mei 1943), kerkelijk meerderjarig.

Nieuwe Achtergracht 170 – Diamantslijperij Maatschappij
De Universiteit van Amsterdam maakt gebruik van een groot deel van de gebouwen op dit deel van het Roeterseiland. Een gigantisch gebouw op Nieuwe Achtergracht 170 is een voormalige diamantslijperij. Dit is de oudste stoom-diamantslijperij in Amsterdam, ontworpen door architect Van Straaten. De fabriek werd in 1845 geopend aan het begin van de industrialisatie en dit deel van de Nieuwe Achtergracht werd het centrum van de diamantindustrie. De drijvende kracht achter de maatschappij was Jacob (Jacques) Joseph Posno (Amsterdam, 1 maart 1810 – Haarlem, 25 oktober 1882) die tot 1844 de grootste diamantproducent was met twee slijperijen op paardenkracht. Zijn slijperij aan de Weesperstraat ging eind 1844 in vlammen op. Posno vond daarna collega-juweliers die samen met hem deze maatschappij oprichtten. Dertig jaar hield men het Amsterdamse diamantmonopolie.

Men verhuurde slijperswerkplaatsen, de slijpers werken voor juweliers die de plekken naar behoefte huurden. De maatschappij had vanaf de oprichting vijf fabrieken, waarvan er één met stoom werd aangedreven. Rond 1893 beleefde deze slijperij haar tweede bloei. Er stonden toen 436 slijpmolens. De slijperij heeft dienst gedaan tot de jaren zestig van de vorige eeuw.
Een van de mensen die hier heeft gewerkt is de latere wethouder Monne de Miranda. In die tijd werd er 12 uur per dag gewerkt zonder schaften.