Op de Rapenburgerstraat 175-177 was het Nederlands-Israëlietisch Seminarium gevestigd. Het was een onderwijsinstelling voor Joodse onderwijzers en rabbijnen en werd op 26 februari 1814 bij Koninklijk Besluit opgericht.
Het seminarium was een voortzetting op opleidingsgebied van Beth Hamidrasj Ets Haim, opgericht in 1717 door de Amsterdamse opperrabbijn Arjeh Leib. Deze school richtte zich op het geven van onderwijs aan minvermogende Joodse jongens. In 1760 werd door Leibs zoon, opperrabbijn Saul Löwenstamm (1717-1790), de stichting Sa’adat Bachoeriem opgericht, die met behulp van schenkingen ook aandacht schonk aan de levensbehoeften van de leerlingen. Vanaf 1781 werden ook zoons van mensen die ten minste een jaar lid waren van deze stichting toegelaten als leerling. De school kreeg een officiële status in 1810.
Van groot belang werd Joseph Hirsch Dünner in de tweede helft van de negentiende eeuw. Hij was eerst als leraar en vanaf 1911 als rector aan het seminarium verbonden, voor hem was de rector Ph. J. B. Gobits.
Dünner reorganiseerde de school en moderniseerde het onderwijs en de rabbijnse literatuur. Er werd aan het seminarium een gymnasium verbonden, waardoor leerlingen konden doorstromen naar de universiteit. Leerlingen van Dünner waren onder anderen Abraham Samson Onderwijzer en Tobias Tal, beiden later opperrabbijn.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het grootste deel van de docenten en leerlingen vermoord. Rabbijn Schuster was vanaf 1948 rector ad interim. Het voormalig schoolgebouw kreeg een nieuwe bestemming en het onderwijs werd elders ondergebracht. In 1982 werd een pand aan de Gerrit van der Veenstraat gehuurd en vanaf 2009 is het Seminarium gevestigd aan de Nieuw Herlaer, in het gebouw van basisschool Rosj Pina.
De gevelsteen zonder tekst
Boven een niet meer bestaande ingang aan de linkerzijde van het pand is een gevelsteen te zien waar geen tekst op staat. Eigenlijk is te zien dat de tekst is verwijderd. Een oude foto laat zien dat er een tekst op de gevelsteen stond. De foto op deze pagina is te vergroten door hem aan te klikken. Wat heeft er op deze steen gestaan?
Een vergroting van de gevelsteen op een oude foto geeft dit beeld. De tekst die er op stond werd verkregen via een lezer van deze site en een vraag van hem aan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Volgens deze instantie stond dit op de steen (nevenstaande afbeelding).
De tekst van de steen is verwijderd. Dat is tijdens of na de Tweede Wereldoorlog gedaan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zou kunnen, bij een aantal andere Joodse instellingen in Amsterdam is tijdens de oorlog de tekst verwijderd op last van de bezetter die zoveel mogelijk Joodse sporen wilde uitwissen. Het zou ook kunnen dat de tekst is verwijderd toen het seminarium uit dit pand trok.
Woonadres Rapenburgerstraat 175
Het gebouw was niet alleen een school, maar ook een woonadres. Zo woonden de Dünners (zeker rond 1897) op nummer 175. Elias Dünner (Amsterdam, 24 december 1872 – Auschwitz, 17 december 1942), de zoon van Joseph Hirsch Dünner (Krakau, 11 januari 1833 – Amsterdam, 13 oktober 1911), die hier ook woonde, was in 1897 vertegenwoordiger van de Nederlandsche Cacaofabriek Helmond. Er werd cacao geleverd die koosjer voor Pesach was en onder toezicht stond van zijn vader, de Opperrabbijn van Amsterdam. Joseph Hirsch was tevens de rector van het Seminarium en woonde vanaf 7 september 1875 met zijn gezin in Amsterdam. Elias was in dat jaar ook secretaris van Betsalel, de Vereniging van Israëlietische Werklieden en Handelsbedienden. In 1900 was hij koor-commissaris van ‘Legowoud Oelesiferes’, de kerkelijke zangvereniging.
Woonadres Rapenburgerstraat 177
Rond 1889 woonde op dit adres godsdienstleraar B. Gans. Vanaf 1894 woonde hier Samuel Hijman Kleerekoper (Amsterdam, 10 maart 1869 – Amsterdam, 21 januari 1924), de bode van het Israëlietische Seminarium. Samuel was gehuwd met Klara Grünwald (Den Helder, 21 november 1871 – Sobibor, 23 juli 1943) en zij hadden zes kinderen.
Zoon Meijer Hartog Kleerekoper (Amsterdam, – Sobibor, ) werd slager en had in 1895 een bank in de Israëlietische Vleeschhal op de Nieuwe Amstelstraat. Ten tijde van de oorlog was Meijer fabrikant.
Een andere zoon van Klara en Joseph was boekhandelaar Abraham Tzemach Kleerekoper (Amsterdam, – Sobibor, ) die op 13 januari 1917 kerkelijk meerderjarig werd.
Helena Kleerekoper (Amsterdam, – Sobibor, ) was een zus, en verder waren er de volgende kinderen: Izaak (Amsterdam, 2 april 1907 – Amsterdam, 3 maart 1908), Sophia (Amsterdam, 9 december 1909) en Flora (Amsterdam, 14 oktober 1911).
Rapenburgerstraat 177 – Toynbee-Hal
Rond 1904 was op dit adres ook de Toynbee-Hall gevestigd. Er werden onder andere lessen gegeven voor analfabeten en een boekhoudcursus en de advertenties verschenen ook buiten de Joodse pers, dus dit was een algemeen initiatief. Het lijkt erop dat het de Amsterdamse vestiging was van een initiatief in East-End in Londen. Daar ontstond de Toynbee Hall in 1884 op initiatief van de predikant Samuel Barnett en diens vrouw Henrietta. Het was een vestiging in het verpauperde Oost-Londen waar studenten uit Oxford geacht werden zich in te leven in de wereld van de armen om met hen een gemeenschap te vormen. Wellicht was er een combinatie tussen de studenten van het Seminarium en de grote arme en ongeletterde bevolking van Amsterdam.
bron:
Email d.d. 3 oktober 2021 van Ton Blans betreffende de gevelsteen, met dank.
Lemma Nederlands Israëlitisch Seminarium op wikipedia (geraadpleegd 4 oktober 2021)
Cacao-Dünner, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 19-03-1897, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858525:mpeg21:p003
Stadsarchief Amsterdam, Elias Dünner, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2084
Stadsarchief Amsterdam, Joseph Hirsch Dünner, Bevolkingsregister tijdelijk verblijf, archiefnummer 5007, inventarisnummer 279
Betsalel, Steun voor de Diamantbewerkers.. “Het volksdagblad”. Amsterdam, 08-04-1897, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000036007:mpeg21:p00002
Legowoud, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-12-1900, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874285:mpeg21:p008
Rector seminarium, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-08-1900, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874269:mpeg21:p004
Kleerekoper, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-03-1901, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874298:mpeg21:p003
Stadsarchief Amsterdam, S. H. Kleerekoper, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 754
B. Gans, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 06-12-1889, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 05-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000559087:mpeg21:p00005
Kleerekoper, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 28-09-1894, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 05-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858370:mpeg21:p002
M. H. Kleerekoper, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 22-02-1895, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858340:mpeg21:p003
www.joodsmonument.nl, lemma Meyer Hartog Kleerekoper en Abraham Tzemach Kleerekoper (geraadpleegd 5 oktober 2021)
Toynbee-Hall, Amsterdamsch Nieuws.. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 20-11-1904, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011127950:mpeg21:p006
Willem Peeters, Toynbee-Hall, Londense liefdadigheidsinstelling op https://historiek.net/toynbee-hall-oost-londen-geschiedenis/138740/ (geraadpleegd 5 oktober 2021).
illustratie:
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Rapenburgerstraat 175-177, Ned. Isr. Seminarium. Collectie Stadsarchief Amsterdam: foto’s, OSIM00003001075
foto’s 4 oktober 2021 © joodsamsterdam.nl
M. H. Kleerekoper, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 22-02-1895, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858340:mpeg21:p003
gepubliceerd:
5 oktober 2021
laatst bijgewerkt:
5 oktober 2021