Rabbi Menasseh Ben Israël werd geboren in 1604 in Madeira, één jaar nadat zijn ouders Portugal verlaten hadden vanwege de Inquisitie. Hij droeg toen de naam Manoel Dias Soero. Zijn familie ging in 1610 naar Nederland. Dit was tijdens de Nederlandse Opstand (Tachtigjarige jarige oorlog; 1568 – 1648) gedurende het Twaalfjarig bestand.
Menasseh werd niet alleen als rabbijn en schrijver beroemd, maar ook als drukker. Hij stichtte de eerste Hebreeuwse drukkerij in Nederland in een pand dat stond op de Binnen Amstel (latere locatie de Zwanenburgerstraat 61). Een van zijn eerste werken was El Conciliador. Dit boek werd onmiddellijk bekend en trachtte een aantal tegenstrijdigheden in het Oude Testament op te lossen.
Menasseh correspondeerde met Gerhard Johann Vossius, Hugo Grotius en Pierre Daniel Huet. In 1683 besloot hij om naar Brazilië te vertrekken omdat hij niet voldoende kon verdienen om zijn gezin in Amsterdam te onderhouden, maar dit bleek onnodig omdat hij door de Pereiras werd aangesteld om een college te stichten.
In 1644 ontmoette hij Antonio de Montesinos, die hem ervan overtuigde dat de Noord-Amerikaanse Indianen afstammelingen waren van de Verloren 10e stam uit Israël. Deze zogenaamde ontdekking voedde Menassehs hoop op de komst van de Messias. Hij was ervan overtuigd dat de Messias pas zou komen als in elk gebied van de bekende wereld Joden zouden wonen. Vervuld van dit idee richtte hij zijn aandacht op Groot-Brittannië, waar de Joden sinds 1290 verbannen waren. Hij kreeg veel steun vanuit de christelijke hoek in Engeland.
De vraag over het her-toelaten van Joden werd in Engeland steeds urgenter, ook vanwege de groeiende wens naar godsdienstvrijheid. In 1650 verscheen er een Engelse versie van de “Hope of Israel”, een document dat de publieke opinie veranderde.
Oliver Cromwell kreeg sympathie voor de Joodse zaak, deels vanwege zijn tolerante inslag maar vooral vanwege het vermeende belang voor de Engelse handel. Op dit moment kregen de Joden volledige burgerrechten in de kolonie Suriname, die sinds 1650 Brits was.
Menasseh kwam in 1655 in Londen aan. Terwijl hij in Londen was werd in Amsterdam zijn student Spinoza door de Amsterdamse rabbijnen geëxcommuniceerd. Menasseh bleef twee jaar in Londen en kort na zijn vertrek kreeg hij een pensioen van Cromwell. Hiervan heeft hij geen gebruik kunnen maken omdat hij hiervoor al overleed.
Menasseh overleed in Middelburg in de winter van 1657 (14 kislev 5418/20 november 1657) terwijl hij het lichaam van zijn zoon Samuel naar huis haalde om te begraven. Zijn graf is op Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel.
Schrijver
Menasseh Ben Israel was de auteur van vele werken. Hij schreef De Termino Vitae, Conciliator, Tesoro dos dinim, Nishmat Hayim, Gilgul. Er wordt gedacht dat hij met Abraham Cohen de Herrera de Kabbalah studeerde. Hij was een vriend van Rembrandt, die hem schilderde.
Kinderen
Zijn zoon Yossef stierf op twintigjarige leeftijd. Menasseh was ook de vader van Samuel Arbanel Soero, ook bekend als Samuel Ben Israël.
bron:
Zwanenburgterstraat 61, Maarten Hell, A walk around the block on Vlooijenburg (1650 – 1700), Studia Rosenthaliana 48-1, 66.
illustratie:
graf © joodsamsterdam.nl.
gepubliceerd:
14 september 2019
laatst aangepast:
26 mei 2024