De eerste vestiging van Joodse kooplieden in Medemblik was vroeg in de achttiende eeuw. In 1765 werd op de hoek van de Oude Haven en de Bangert een stuk land voor een begraafplaats gekocht, er staan nu nog 33 matseiwoth (zerken). Aan het Gedempte Achterom 43 werd in 1808 de synagoge gewijd. Deze was in 1867 zodanig verwaarloosd dat restauratie noodzakelijk was. 
Nadat de gemeente volgens een krantenbericht in september 1925 ophield te bestaan en de synagoge werd verkocht werd in 1926 werd de synagoge opgeknapt.
Gedurende de negentiende eeuw stabiliseerde het aantal Joden eerst, maar in de tweede helft van die eeuw begon de teruggang. Vervolgens verhuisden de meeste Joden uit Medemblik tijdens het interbellum naar elders. De Joodse gemeenschap in Medemblik was en bleef klein.
In april 1942 moest het grootste deel van de Joden die nog in Medemblik woonden verplicht naar Amsterdam verhuizen; de meeste van hem werden gedurende de oorlog in de kampen vermoord. In 1950 werd de Joodse gemeente definitief opgeheven en bij die van Enkhuizen gevoegd. De voormalige synagoge werd door de burgerlijke gemeente in 1976 gekocht en gerestaureerd en heeft momenteel een culturele functie. De Joodse begraafplaats wordt door de overheid onderhouden en werd in 1985 gerestaureerd.
Gedempte Achterom 43 – synagoge
Deze synagoge werd in 1808 gebouwd en bleef tot 1926 dienst doen.
Op 21 april 1909 trouwden in deze synagoge twee zussen, Elisabeth en Henriëtte Koster. Elisabeth (Medemblik, – Sobibor, ) trouwde met Philip Frank (Coevorden, – Amsterdam, ) en Henriëtte (Medemblik, – Hoorn, ) trouwde met David Trompetter.
Landswerf – Rijks Krankzinnigen Gesticht
In 1884 werd het Rijks Krankzinnigen Gesticht in Medemblik opgericht, een van de drie instellingen die er in Nederland waren voor deze zorg. Naast Medemblik was er vanaf 1896 een instelling in Grave en in 1918 in Woensel. Het werd gesticht op een voormalig marine-terrein en bestond in deze vorm tot 1923. Al in 1886 werd er in de Joodse pers belicht dat er problemen waren met zowel de verzorging van de patiënten, of deze verzorging wel kon in de Joodse traditie (Joodse verpleegkundigen, bijstand voor de zieken, behandeling van het stoffelijk overschot na overlijden, koosjer eten e.d.), en met de hoge kosten die gemaakt moesten worden voor de reis naar Medemblik.
Er werd voor de Joodse patiënten dan ook meer heil verwacht van een uitbreiding van de al bestaande zorg in Amsterdam en op 1 mei 1888 werd een deel van de Joodse patiënten dan ook overgeplaatst naar Amsterdam. Er bleven nog enkele Joodse patiënten in de instelling en daar werd Joods personeel voor gezocht, zoals blijkt uit de advertentie uit 1906. De kosten die er gemaakt werden voor de verpleging van Joodse patiënten kwam doorgaans voor de rekening van het Nederlands-Israëlietisch kerkgenootschap.
De instellingen waren overbevolkt en de noodzaak voor een Joodse instelling werden duidelijk. Deze instelling werd het het Apeldoornsche Bosch, en deze werd in 1909 geopend.
In 1922 werd besloten dat deze instelling in Medemblik een regulier Krankzinnigen Gesticht moest worden, hetgeen in 1923 geëffectueerd werd. De Joodse patiënten uit Medemblik gingen grotendeels naar het Apeldoornsche Bosch.
Nieuwstraat – slager Mozes van der Velde
Slager Mozes van der Velde (Medemblik, ~1850 – Medemblik, 11 februari 1931) zocht in 1893 een slagersknecht. Of deze slager ‘Onder Rabbinaal Toezicht’ stond is niet waarschijnlijk, het aantal Joden was klein in die periode in Medemblik. Wellicht verkocht deze slager alleen toegestaan vlees, en geen koosjer geslacht vlees.
Mozes was gehuwd met Mattje van Gelder (Den Helder, 25 oktober 1856 – Medemblik, 23 december 1914). Op 25 april 1900 deed zoon Izak (Izaak) (Medemblik, 5 april 1887 – Andijk, 29 januari 1976) zijn Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig). Izak had een zus, onderwijzeres Vrouwtje (Medemblik, 12 maart 1890 – Rosmalen, 3 september 1942).
Oude Haven – Bangert – Joodse begraafplaats
Hier is de Joodse begraafplaats gevestigd. Deze werd in 1765 aangekocht en nu staan er nog 33 matseiwoth (zerken). De begraafplaats werd mede gebruikt voor de lewaaje (begrafenis) van overleden Joodse patiënten van het Rijks Krankzinnigen Gesticht.
bron:
krankzinnigen gesticht, BINNENLAND.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 02-07-1886, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000567024:mpeg21:p00002.
overplaatsing, Binnenland. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 01-07-1887, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000558011:mpeg21:p00001.
Leerlingverpleegster, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-06-1906, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871844:mpeg21:p007.
kosten verpleging, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-07-1910, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872791:mpeg21:p005.
Mozes van der Velde, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 24, 1893, no 41, 13-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005407041:00001.
Izak van Gelder, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 31, 1900, no 17, 27-04-1900. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005411017:00001.
Joodse gemeente, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 56, 1925, no 37, 11-09-1925. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005423090:00001.
begraafplaats, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 59, 1928, no 26, 29-06-1928. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005425078:00001.
Interieur synagoge Botersloot, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 61, 1930, no 15, 11-04-1930. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005426015:00001.
illustratie:
Leerlingverpleegster, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-06-1906, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871844:mpeg21:p007.
Mozes van der Velde, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 24, 1893, no 41, 13-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 21-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005407041:00001.
Joodse gemeente, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 56, 1925, no 37, 11-09-1925. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005423090:00001.
Noord-Hollands Archief, beeldbank. Medemblik, oude synagoge welke niet meer in gebruik is. 8 januari 1927. 559 – foto’s van de Provinciale Atlas Noord-Holland, Collectie van, inventarisnummer 2892.
gepubliceerd:
21 november 2022
laatst bijgewerkt:
11 augustus 2024