Max Werkendam werd op 30 maart 1916 in Amsterdam geboren als zoon van sigarenmaker David Werkendam (Amsterdam, – Neuengamme, ) en Hilletje Bremer (Amsterdam, – Auschwitz, ). Max kwam uit een ‘rood nest’, vader David was een vooraanstaande communist. In 1925 was David voorzitter van de Landelijke Werkloozen Organisatie (LWO), vanaf 1927 bestuurslid van het Werkloozen Agitatie Comité (WAC). In zijn jeugd woonde Max (onder andere) op de Linnaeusparkweg 24.
Max werd autospuiter van beroep en trouwde op 14 maart 1934 met Hendrica Emden (Amsterdam, 29 januari 1917). Zij kregen een dochter, Mathilda (Amsterdam, 19 mei 1934) die de oorlog overleefde. Voor en tijdens de oorlog woonde het gezin op de Javastraat 111-1.
Max Werkendam zat in de illegaliteit en voerde vermoedelijk werk uit voor de CPN (Communistische Partij Nederland). Al voor de oorlog was Max betrokken bij de hulp vanuit communistische hoek aan Duits-Joodse vluchtelingen.
Jean François Veile
Een van de rechercheurs die betrokken was bij de arrestatie van Max was Jean François Veile. rechercheur en later plaatsvervangend chef bij de Documentatiedienst van de politie in Amsterdam. Hij stond in 1949 terecht voor het Bijzondere Gerechtshof te Arnhem die hem tot twintig jaar veroordeelde. De Bijzondere Raad van Cassatie vernietigde dit vonnis en verwees de zaak naar de Utrechtse Strafkamer.
Volgens het verslag van de rechtszaak werd Max in december 1942, samen met enkele andere Joodse Nederlanders, gearresteerd. In het politierapport van 11 december 1942 staat dat er een Max Werkendam ‘in bewaring’ is. Hij werd op 10 december 1942 om 23.15 binnengebracht.
De ‘andere Joodse Nederlanders’ uit het bericht waren zijn moeder, zijn zusje Dora (Amsterdam, – Auschwitz, ) en vijf andere familieleden die waren ondergedoken bij Dora’s niet-Joodse verloofde in diens woning op het Amsterdamse Meerhuizenplein. Max had tijdens de arrestatie een wapen op zak. Hij werd niet, zoals de anderen, doorgestuurd naar Westerbork, maar moest voor het Duitse Obergericht verschijnen. Hij werd beschuldigd van ongeoorloofd wapenbezit en het vervalsen van documenten. Hij werd ter dood veroordeeld en op 9 februari 1944 in Den Haag geëxecuteerd (en niet, zoals in het krantenbericht, op 13 december 1943).
Na zijn terdoodveroordeling waren er plannen om hem op weg naar zijn executie te bevrijden, maar de angst was dat de bewaking te streng zou zijn. Achteraf bleek dat hij werd bewaakt door slechts één soldaat. Voor zijn arrestatie was zijn dochtertje Mathilda al een keer ondergedoken bij de oud-radencommunist Rinus Pelgrom, die toen nog in Den Haag woonde. Naar aanleiding van de arrestatie van haar vader op 10 december 1942 moest ze daar weg. Later dook ze opnieuw bij de Pelgroms onder, dit keer op de Kloveniersburgwal 91 te Amsterdam. Na een inval op dit adres in 1944, waarbij ze onontdekt bleef, werd ze overgebracht naar Ouderkerk a/d Amstel. Daar overleefde ze de oorlog.
bron:
Max Werkendam, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 914.
Max Werkendam, Stadsarchief Amsterdam, Politierapporten ’40-’45, archiefnummer 5225, inventarisnummer 7181.
Bart de Cort, www.joodsmonument.nl, lemma David Werkendam, 5 maart 2014 (geraadpleegd 6 september 2022).
Wegens verboden wapens, Vrij Nederland; je maintiendrai-onafhankelijk weekblad voor alle Nederlanders, jrg 4, 1944, no 33, 11-03-1944. Geraadpleegd op Delpher op 06-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD08:002817007:00001.
Veile arresteerde vele Joodse Nederlanders Ook illegale werkers overgeleverd aan de Sicherheitsdienst. “Nieuw Utrechtsch dagblad”. Utrecht, 05-10-1950, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 06-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB27:017774083:mpeg21:p00002.
Max Werkendam, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130398423 (Max WERKENDAM).
Max Werkendam, Stadsarchief Amsterdam, Politierapporten ’40-’45, archiefnummer 5225, inventarisnummer 7304.
Max Werkendam, Stadsarchief Amsterdam, Politierapporten ’40-’45, archiefnummer 5225, inventarisnummer 7181.
David Werkendam, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregisters geannexeerde gemeenten, archiefnummer 5008, inventarisnummer 236.
B. Braber, Zelfs als wij zullen verliezen. Joden in verzet en illegaliteit in Nederland 1940-1945 (Amsterdam, 1990) 177, noot 42.
Sytze van der Zee, Vogelvrij. De jacht op de joodse onderduiker (Amsterdam 2010).
Bart de Cort, Rinus Pelgrom 1902-1970; Het leven van een beroepsrevolutionair of het belang van directe actie (2020)
illustratie:
Wegens verboden wapens, Vrij Nederland; je maintiendrai-onafhankelijk weekblad voor alle Nederlanders, jrg 4, 1944, no 33, 11-03-1944. Geraadpleegd op Delpher op 06-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD08:002817007:00001.
gepubliceerd:
6 september 2022
laatst bijgewerkt:
6 september 2022