Maurits Polak

Maurits Polak was een beroemd standwerker in het Amsterdam van voor de bezetting. In verschillende overleveringen komt hij naar voren als de verkoper van scheermesjes, onder meer op het Amstelveld. Wie was Maurits Polak?

Maurits (Amsterdam, 8 maart 1904 – Bernburg, 25 juni 1942) werd geboren als zoon van Marianne Dotsch (Amsterdam, 10 april 1871 – Amsterdam, 3 november 1933) en Joseph Polak (Amsterdam, 8 januari 1871 – Amsterdam, 20 mei 1936). Vader Joseph kwam uit de buurt van de Batavierstraat, moeder uit de buurt van de Jodenhouttuinen, beide straten behoorden tot de armere gedeelten van Amsterdam.
Joseph en Marianne trouwden en werden de ouders van een gezin met dertien kinderen; naast Maurits onder anderen Elkan (Amsterdam, 5 juli 1891 – Auschwitz, 30 september 1942), Duifje (Amsterdam, 7 juli 1892 – Amsterdam, 15 juli 1942), Aron (Amsterdam, 26 november 1893 – Sobibor, 28 mei 1943), Sipora (Amsterdam, 17 februari 1895 – Sobibor, 11 juni 1943), Sara (Amsterdam, 1 mei 1896 – Auschwitz, 30 september 1942), David (Amsterdam, 15 juli 1897 – Blechhammer, 31 december 1943) en Philip (Amsterdam, 21 juni 1899 – Auschwitz, 30 april 1943). Maurits was het jongste kind.

Op 6 januari 1932 trouwde Maurits met de niet-Joodse Elisabeth Klara Muckel (Aken, 8 november 1908 – Amsterdam, 16 november 1985) en zij kregen twee kinderen; Marianna en Louis Joseph (Lou). Op 1 september 1934 werd er voor Maurits een ventvergunning afgegeven die voor de gehele stad geldig was. Hij ventte galanterieën en scheerbenodigdheden. Het gezin woonde toen op de Marcusstraat 50. In 1939 verhuisde het gezin naar de Nieuwe Keizersgracht 82^hs, in februari 1940 naar de Sint Antoniesbreestraat 77^-2 en op 2 augustus 1940 vertrokken ze uit Amsterdam en gingen in Naarden wonen op de Huizerstraatweg 11, in een prachtige in 1939 gebouwde woning. Op 8 september 1941 ging of moest – vanwege maatregelen van de bezetter – het gezin terug naar Amsterdam en ging op de Blasiusstraat 13^-1 wonen, gevolgd door de Jan Bernardusstraat 22^-3 op 18 september 1942. Dat laatste adres heeft Maurits niet meer meegemaakt, hij werd op 25 juni 1942 opgepakt. De aanleiding voor zijn arrestatie zou zijn geweest dat hij zijn scheermesjes aanprees met de zinsnede: ‘En hiermee kun je Hitlers keel afsnijden’.

Maurits werd een bekende Amsterdammer op zijn ventlocatie op het Amstelveld. Samen met zijn broer begon hij een handeltje in scheermesjes. De mesjes werden ingekocht bij de groothandel van Simon Kleinkramer aan de Snoekjesgracht. Verpakt in zelfgemaakte wikkels werden ze volgens verkocht onder de eigen merknaam ‘Jan Plank’.

Maurits werd gearresteerd en kwam via de Euterpestraat, kamp Schoorl en kamp Amersfoort in concentratiekamp Neuengamme terecht, een concentratiekamp in de buurt van Hamburg waar naast Joden ook politieke gevangen werden vastgezet. Het was een concentratiekamp waar de leefomstandigheden zo slecht waren dat de gevangenen daardoor stierven. In de overlijdensverklaring van het kamp werd aangegeven dat Maurits op 25 juni 1942 overleed aan ‘hartfalen nadat hij vlektyfus’ had gekregen. De gegevens van de doodsoorzaak zijn onbetrouwbaar, aangezien deze lukraak werden ingevuld. Maurits blijkt doorgezonden te zijn naar het Landes-Heil- und Pflegeanstalt Bernburg. Deze instelling was een van de zes locaties waar in 1942 in het kader van ‘Euthanasie’-programma Aktion 14f13 mensen met gas (koolmonoxide) werden vermoord.

Elisabeth en de kinderen overleefden de oorlog. Zoon Lou (1933 – 1988) werd journalist en hoofdredacteur van De Echo (1976 – 1988).

 

bron:
geboorteplaats Marianne; Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1576.
Marianne Dotsch, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1576.
Stadsarchief Amsterdam, Marktkaarten, archiefnummer 30187, inventarisnummer 94.
Stadsarchief Amsterdam, Marktkaarten, archiefnummer 30187, inventarisnummer 5.
Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 642.
Huizerstraatweg 11; https://huispedia.nl/naarden/1411gk/huizerstraatweg/11 (geraadpleegd 2 januari 2023).
Arolsen Archives, overlijdensverklaring Neuengamme, 3469692 (MAURITS POLAK).
Arolsen Archives, kamp Neuengamme, 3654541 (MAURITZ POLAK).
D.M. Metz, Opmerkelijke Ondernemers, Misjpoge. Tijdschrift voor Joodse genealogie, jaargang 21 (2008) nr. 3.
Scheermesjes, Advertentie. “De tribune : soc. dem. weekblad”. Amsterdam, 10-05-1935, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 02-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010481977:mpeg21:p008.
Arrestatie; Ben Braber, Zelfs als wij zullen verliezen (Amsterdam 1990), p. 58.
www.joodsmonument.nl, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/507957/about-maurits-polak.
Advertentie. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 25-11-1939, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 02-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010473995:mpeg21:p002.
Maurits Polak op website Vriendenkring Neugengamme, https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/403794/maurits-polak (geraadpleegd 8 augustus 2024).
Bernburg op website Stiftung Gedankstätten Sachsen-Anhalt, https://gedenkstaette-bernburg.sachsen-anhalt.de/ (geraadpleegd 8 augustus 2024).
Liste Bernburg-1, met dank aan concentratiekamp Neugengamme
met dank aan Jan Boxem en Steven Brandsma (emails 7 augustus 2024).

illustratie:
Marktkaarten, archiefnummer 30187, inventarisnummer 5.
Scheermesjes, Advertentie. “De tribune : soc. dem. weekblad”. Amsterdam, 10-05-1935, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 02-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010481977:mpeg21:p008.
Advertentie. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 25-11-1939, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 02-01-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010473995:mpeg21:p002.

gepubliceerd:
2 januari 2023

laatst bijgewerkt:
8 augustus 2024