Op de Valkenburgerstraat zou in een gevel de gevelsteen herplaatst worden van de voormalige Matzefabriek De Haan. De steen is herplaatst, maar niet waar men hem zou verwachten.
De fabriek was gevestigd op Valkenburgerstraat 186/188. De fabriek van A.I. de Haan en Co was beroemd en een van de grotere matzebakkers van het land. In het bedrijf werkten Joden en niet-Joden. Rond 1920 was de productie 5 a 6 miljoen matzes per jaar.
Tijdens een van de eerste razzia’s in deze buurt werden Joodse medewerkers aan het zicht van de nazi’s onttrokken door ze achter een muur van matzeblikken te verbergen, terwijl de niet-Joodse medewerkers in het bedrijf bleven om ze te beschermen.
Nadat het bedrijf tijdens de oorlog een tijd geen matzefabriek mocht heten (te Joods) maar crackerfabriek was dit bedrijf een van de bedrijven die in 1942 door de bezetter geliquideerd werd. Op 1 mei 1942 heeft de Joodse Raad nog geprobeerd deze liquidatie ongedaan te krijgen. Met een schrijven van 18 mei 1942 laat de bezetter weten dit besluit niet terug te draaien. In maart 1942 werd het bedrijf onder Verwalter jurist Karel Oscar Marie Wolters geplaatst, een beruchte NSB’er en ook de Verwalter van Pectacon, het bedrijf van Otto Frank. Wolters werd in 1942 de persoonlijke assistent van Meinoud Rost van Tonningen, de president van de Nederlandsche Bank. Op 20 juli 1945 verscheen er in het NIW weer een advertentie van de fabriek, en deze advertentie spreekt geheel voor zichzelf. De advertentie is onder aan deze pagina opgenomen.
De Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Gevelstenen heeft zich ingezet om de gevelsteen bij de sloop van de bakkerij te behouden. De bakkerij stamde uit 1830, dus de gevelsteen is waarschijnlijk ook zo oud. Bij het verwijderen bleek dat de steen van keramiek was en de steen brak in vele stukken (linksboven). Toch kon de steen gerestaureerd worden en het resultaat (rechts) is nu klaar voor een van de nieuwe gevels op de Valkenburgerstraat. 
De steen is inderdaad herplaatst en is een van de vier tastbare herinneringen aan de Joodse geschiedenis van deze straat. Alleen…. echt opvallen doet de steen niet die als gevelsteen zijn leven begonnen is. De steen is nu geplaatst in de parkeergarage op de locatie van de voormalige matzebakkerij. Het is natuurlijk mooi dat de steen herplaatst is, maar een gevelsteen verdient een betere plaats dan in een entree van een garage. Deze gevelsteen moet de geschiedenis kunnen vertellen en vragen kunnen oproepen bij iedereen die deze steen ziet en zich afvraagt wat het verhaal is.
Verderop in de Valkenburgerstraat zat nog een matzebakker, van S.B. Snatager en Co. Snatager was tevens bekend om zijn koek en gebak.
Aanvulling juli 2021 – Matrijs De Haan
Deze maand werd joodsamsterdam.nl benaderd door een lezer die ooit meerdere matrijzen had kunnen aanschaffen, waaronder een van A. I. de Haan crackers. Deze matrijs is in de fabriek gebruikt om de naam en logo in producten of verpakkingen te plaatsen. De matrijs is nu in bezit van deze website, en de foto’s zijn onder aan deze pagina te zien. De matrijs is in het origineel in spiegelbeeld, om een en ander meer leesbaar te maken is de afbeelding ook gespiegeld. Dit stukje Joods erfgoed zal binnenkort worden aangeboden aan het Joods Cultureel Kwartier.
 |
 |
bron:
H. Berg (e.a.) venter – fabriqueur – fabrikant,
wikipedia.
“Familiebericht Kokernoot”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 22-12-1932. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011117220:mpeg21:a0168
“Verwalter: N. V. Handelmaatschappij „De Wilg”, in liquidatie, te ‘s-Gravenhage”. “Nederlandsche staatscourant”. ‘s-Gravenhage, 26-03-1942. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000168636:mpeg21:a0008
David Barnouw en Stroom, Gerrold van der, Wie verraadde Anne Frank, rapport NIOD (Amsterdam 2003) 8
“Advertentie ‘de fabiek is in tact gebleven'”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 20-07-1945. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858260:mpeg21:a0007
https://www.europeana.eu/portal/nl/record/09313/7D3EDC84493908C836E8D3468AA6EAA5223E7763.html
Wolters: Melissa Muller, Anne Frank, the Biography (Londen 1998) 396
matrijs crackerfabriek A. I. de Haan met dank aan H. Poppelaars
illustratie:
“Familiebericht Kokernoot”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 22-12-1932. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011117220:mpeg21:a0168
“Advertentie ‘de fabriek is in tact gebleven'”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 20-07-1945. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858260:mpeg21:a0007
hedendaagse foto’s © joodsamsterdam.nl
matrijs crackerfabriek A. I. de Haan met dank aan H. Poppelaars © joodsamsterdam.nl
gepubliceerd:
21 april 2016
laatst bijgewerkt:
15 juli 2021