Midden in de arme Joodse wijk liep de Markengracht. Samen met het water van de Oude Schans en de gracht tussen Marken en Uilenburg verbond deze gracht de Rapenburgwal met de Houtkopersburgwal. Aan de oostkant van de gracht de Vinkenbuurt, met woningen, fabrieken (dameshoedenfabriek Verduin), een aantal Joodse instellingen op de Rapenburgerstraat zoals het meisjesweeshuis, aan de andere kant de bebouwing van Marken. De woningen in de Vinkenbuurt hadden vaak de voorzijde aan de Rapenburgerstraat en aan de achterzijde was de gracht. De gracht werd in 1968 gedempt en de locatie van de gracht nu wordt ingenomen door de verbrede Valkenburgerstraat, die aansluit op de IJ-tunnel en bebouwing.
Joodse Markengracht
Meijer Sluijser schreef over de Markengracht. En hoewel op de kaart onder (1829) de gracht gezien kan worden als een nette verbinding is het beeld dat Sluyser schetst, de realiteit, wel even anders. Hij noemt het een prutsloot achter de Rapenburgerstraat die zo smerig was dat hij “de moordenaar” genoemd werd omdat hij zo smerig was. “In de gracht drijven krengen van menselijke fecaliën. Ratten zo groot als katten, die op tentoonstellingen prijzen winnen”. In een ander boek (die-en-die is er nog) schrijft hij “In de zomer kon de modderlucht van de Markengracht zeer doordringend zijn. Dan moesten de ramen in de achterkamers gesloten blijven; het was anders in huis niet te harden. En alle vitragegordijntjes werden snel zwart”. Hij beschrijft de gracht verder als de meest betrouwbare barometer, betrouwbaarder dan het KNMI, omdat men aan de gracht ’s zomers kon ruiken of het ging onweren.
De school
De Markengrachtschool was een Openbare School voor Gewoon Lager Onderwijs en stond op de Valkenburgerstraat 3, aan het begin van deze straat bij de Foeliestraat. De school is hier na 1874 gekomen, de plek werd eerst ingenomen door de Steenwerfgang en deze werd in dat jaar gesloopt. De Markengrachtschool werd in 1933 opgeheven. Lees verder voor een klassenfoto van deze school.
De Synagoge
In het benedenhuis op nummer 5 (het boograam is nog net te zien) was de synagoge gevestigd van de chewre Tif’eres Jisroeil. Deze vereniging werd op 28 augustus 1835 opgericht en was daarmee een van de oudste verenigingen die een huissynagoge stichtte.
Toen de grote uittocht naar de Transvaalbuurt vanuit deze buurt in 1927 begon, verloor de chewre veel van haar leden. De vereniging werd opgeheven en de inventaris werd op 21 juni 1928 geveild.
bron:
foto markengrachtschool
Atlas Gemeentelijke Archiefdienst via Ons Amsterdam jan 1981,
boeken Meijer Sluyser.
http://www.statengeneraaldigitaal.nl/document/tekst?id=sgd%3A19331934%3A0000613&pagina=1
illustratie:
Valkenburgerstraat 3. De Markengrachtschool, openbare school voor lager onderwijs. Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Archief van de Dienst der Publieke Werken; Afdeling Gebouwen, foto. 010012000493
gepubliceerd:
5 mei 2016
laatst bijgewerkt:
3 december 2021