Het waren vooral militaire overwegingen om aan het einde van de zestiende eeuw de eilanden Uilenburg, Rapenburg en Marken bij de stad aan te plempen. Het aanplempen kan vergeleken worden met de aanleg van IJ-burg in de twintigste eeuw. Deze uitbreiding wordt de Tweede Uitleg, oftewel de tweede vergroting van de stad genoemd.
In 1593 werden erven op Uilenburg verkocht aan scheepstimmerlieden, die woonruimte zochten.
Bij het aanleggen van de eilanden waren fouten gemaakt. Marken was te smal, Uilenburg ook. Daarom werd Marken, naast bewoning, uiteindelijk alleen gebruikt voor het bouwen van kleinere schepen voor de Admiraliteit. Doordat de Lastage (een van de woonwijken in Amsterdam) al snel te vol was, werd al snel ook op Valkenburg gewoond.
Joodse wijk
Aan het eind van de zeventiende eeuw begon de bewoning van Marken, Uilenburg en Rapenburg door Joden. Marken is een deel van Valkenburg. In de achtttiende eeuw kwamen er veel Asjkenazische Joden naar Amsterdam, gevlucht voor de pogroms uit Oost-Europa. Deze vluchtelingen, van huis en haard verdreven en berooid, zochten naar de goedkoopste gebieden om te wonen en dat was naast het Waterlooplein op deze eilanden.
Om hier een bestaan op te bouwen was niet makkelijk. Tijdens rellen in 1748 in de stad werd door de Doelisten een verbod op straatverkoop geëist. Maar een groot deel van de Joden was afhankelijk van de straatverkoop van vis, groenten, zuurwaren en vodden. Zij werden zwaar getroffen door deze maatregel.
In 1795 werd de Joodse bevolking van Marken en Uilenburg geteld. De rapporteurs merken op: De volkrijkheid in de Joodenbuurt is op zommige plaatsen zo groot, ieder plekje, tot op de vliering toe, met zoo veele menschen bezet, de onbescheidenheid van veelen dier natie in dergelyke huizen, was van dien aart, dat alle de wijkmeesters niet hebben durven instaan, dat er aldaar ook niet enkele menschen, kinders vooral, over het hoofd zyn gezien geworden .
In de achttiende eeuw woonde tweederde (toen 20.000) van de Joodse inwoners van Amsterdam in dit deel van de stad.
Op dit detail van een kaart uit 1829 is nog duidelijk te zien dat Marken een eiland is. Rapenburg zit al vast aan meerdere kanten. De Valkenburgerstraat op Marken loopt ongeveer waar nu de Valkenburgerstraat naar de IJ-tunnel leidt. Vanuit de IJ-tunnel gezien is de rechterkant van deze straat ongeveer de oorspronkelijke rooilijn. De straat was toen zeer smal, de linkerkant ligt nu veel verder weg dan oorspronkelijk.
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst bijgewerkt:
14 februari 2022