Uzelf ooit wel eens afgevraagd waarom we in Amsterdam een Hollandse Manege kennen en geen andere maneges? 
Die waren er wel. De Manegestraat is een kleine zijstraat van de Nieuwe Kerkstraat (tussen de Nieuwe Kerkstraat en de Nieuwe Prinsengracht) en waar nu onder andere de muziekschool staat, stond tussen 1761 en 1888 de Fransche Manege. Ook werden daar tal van jaren op het open terrein, dat er ooit was, de paarden van circus Carré gestald.
De huizen in de Manegestraat zijn rond 1890 gebouwd, architect was C. A. Bombach.
De Manegestraat, als zijstraat van de op en top Joodse Nieuwe Kerkstraat, was zeer Joods. Binnen de verhalen over Joods Amsterdam komt de naam van deze straat vaak naar voren. In dit deel van de Nieuwe Kerkstraat waren het ‘Russische’ (Oost-Europese) Joden die na de pogroms in Oost Europa vluchtten (naar Amerika) en onderweg in Amsterdam bleven, en hun nazaten vinden we er terug. De bevolking van dit straatje was zelfs zo vaak van Oost-Europese afkomst dat de bijnaam voor de Manegestraat tal van jaren Russenstraatje is geweest.
Het was echter niet altijd pais en vree tussen de Hollandse Joden en de Oost-Europese Joden. Er zijn verhalen waarbij Hollands-Joodse kinderen er de ruiten ingoiden en de Oost-Europese Joden werden nageroepen met: “vuile stinkrussen, ga naar je land terug“. Slechts weinigen uit deze straat overleefden de oorlog.
Trachoom
Deze straat was de straat waar de meeste patiënten met trachoom (een besmettelijke oogziekte) aan het einde van de negentiende en begin van de twintigste eeuw voorkwamen.
Doortrekkenden / vluchtelingen
Dat de Oost-Europese Joodse vluchtelingen zelf met organisaties begonnen is te lezen in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 26 januari 1940:
‘KOOR VAN JOODSCHE VLUCHTELINGEN
Onder leiding van dr. Kurt Singer, die voorheen leider van de „Jüdische Kulturbünde” in Duitschland is geweest, is een gemengd koor samengesteld. De repetitieavonden vinden iederen Woensdag om 8 uur in de Volksmuziekschool, Nieuwe Kerkstraat 122 (ingang Manegestraat ) plaats. Zij, die graag zingen, kunnen kosteloos deelnemen en zich op de repetitieavonden bij dr. Singer aanmelden’.
Manegestraat 1-1hoog – Toneel
De toneelvereniging “Ontwikkeling door Studie” had op dit adres in 1935 haar secretariaat bij de heer S. Swaab sr.
Manegestraat 2 – Steun aan Doortrekkenden
Op dit adres werd op 10 juli 1905 door de Vereniging “Hanochsas Orechiem” (Steun aan Doortrekkenden) de woning gehuurd om hiermee een verblijf te regelen voor de grote stroom Oost-Europese emigranten, die Amsterdam gebruikten als tussenstop. De reguliere opvanglocatie op de Nieuwe Prinsengracht was overvol.
Manegestraat 2hs – Marcus Knorringa
Marcus Knorringa (Assen, 22 juni 1896) vierde op 3 juli 1909 zijn Bar Miswa (kerkelijk meerderjarig). Marcus was een zoon van Israël Knorringa (Uithuizen, 15 februari 1856 – Amsterdam, 8 december 1941) en Rachel de Lieme (Beverwijk, 28 november 1856 – Amsterdam, 6 februari 1937). Marcus had twee broers; Alexander Levie (Assen, 5 december 1891 – Haren, 17 februari 1931) en Heijman (Assen, 21 augustus 1897 – Amsterdam, 1960). Vader Israël had hier een depot van de chemische wasserij, kunstververij, uitstomerij en plisseerinrichting van P. Montag – van Will uit Helmond.
Manegestraat 2-3 – Gretha Penina Sluijser
Op 2 juni 1938 werd Gretha Penina Sluijser (Amsterdam, – Sobibor, ) in het Nederlands Israëlietisch Ziekenhuis aan de Nieuwe Keizersgracht geboren. Gretha was een dochter van Alexander Sluijser (Amsterdam, – Sobibor, ) en Sarah Drukarch (Warschau, – Sobibor, ).
Manegestraat 4 – kleermaker Izak Citroen
Kleermaker Izak (spelling krantenartikel) Citroen woonde hier rond 1890 en werd in dat jaar op 28 januari failliet verklaard. Isaak Citroen (Amsterdam, 30 september 1850) was gehuwd met Duifje de Leeuw (Alkmaar, 10 december 1852).
Manegestraat 4 – Kohos Kopman
Brandstoffenhandelaar Kohos Kopman (Wolynski, – Amsterdam, ) plaatste op 6 november 1906 een annonce in De Courant waarin hij opsporing verzocht van Leiba Weinstein. Kohos was gehuwd met Jutte Dem (Wolynski, – Sobibor, ) en zij hadden negen kinderen.
Manegestraat 4hs – gezin Leib
C. Leib woonde hier rond 1928.
Manegestraat 4-1 – Samson IJzerkoper
Samson IJzerkoper (Amsterdam, – Auschwitz, ) woonde hier rond 1928 en verscheen toen in een oproep om een zieke huisvader financieel te ondersteunen. Op 12 februari 1931 woonde Samson IJzerkoper hier nog steeds en vierde zijn 75e verjaardag. Samson was gehuwd met Grietje Carels (Amsterdam, – Amsterdam, ) en woonde in het begin van de oorlog op de Nieuwe Kerkstraat 105-2.
Manegestraat 4-2 – Milka Suze de Hond
In 1936 werd hier Milka Suze, dochter van Mozes de Hond (Amsterdam, – Sobibor, en Bloeme Swaab (Amsterdam, – Sobibor, ). Milka kreeg in 1939 een broertje Samuel (Amsterdam, – Sobibor, ). Het gezin woonde in het begin van de oorlog op de Rapenburgerstraat 43-2.
Manegestraat 6 – gezin Borzykowski
Koopman D. Borzykowski woonde hier rond 1930 en ging in september van dat jaar failliet. David Borzikowski (Janow, 13 februari 1892 – Sobibor, 4 juni 1943) was gehuwd met Gitla Stroz (Czestochowa, – Sobibor, ) en zij hadden drie kinderen; Chaja (Amsterdam, – Sobibor, ), Rachel (Amsterdam, – Sobibor, ) en Herman (Amsterdam, – Sobibor, ). Rachel was de eerste echtgenoot van Jules Schelvis. In 1933 verhuisde het gezin naar de Nieuwe Kerkstraat 103-3. Ten tijde van het faillissement had David zijn onderneming op de Jodenhouttuinen 14.
Manegestraat 8 – Louis Ziff en Ada Minekofsky
Louis Ziff (Saaweis, Rusland, 31 augustus 1857 – Amsterdam, 8 maart 1939) was schoenfabrikant en werd op 19 maart 1906 failliet verklaard. Louis was gehuwd met Ada Minekofsky (Valkiwch, 16 januari 1859 – Amsterdam, 8 november 1922). Aan de locaties van de geboorten van hun kinderen is te zien dat Louis en Ada door Europa trokken voor ze zich in Amsterdam vestigden. Hun kinderen waren: Maria (Leeds, – Auschwitz, ), Joseph (Leeds , – Glasgow , ), Sarah Rachael (Leeds, – Auschwitz, ), Israël (Leeds, 11 maart 1889), Hijman (Leeds, 30 september 1891), Rosa (Amsterdam, 18 september 1897) en Levie (Amsterdam, 4 december 1901).
Manegestraat 8-1 – Louis Brilleslijper
Het gezin van diamantsnijder Liepman (Louis) Brilleslijper (Amsterdam, – Auschwitz, ) woonde hier al in 1931. Op 27 februari 1931 vierde Louis zijn zestigste verjaardag. Louis was gehuwd met Theresia de Swarte (Amsterdam, – Auschwitz,
Manegestraat 10 – S. H. Peper
S. H. Peper was sigarenhandelaar en hij adverteerde rond 1909 vanaf dit adres.
Manegestraat 10-1 – Isaac Witzenhausen
Op 13 juni 1931 vierder Isaac Witzenhausen zijn Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig). Isaac was een zoon van Sara Bromet (Amsterdam, – Sobibor, ) en Levie Witzenhausen (Amsterdam, – Amsterdam, ). Zij hadden drie kinderen, Isaac, Hendrika (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Rachel. Isaac en Rachel overleefden de oorlog. Levie en Sara woonden in het begin van de oorlog op de Transvaalkade 105hs.
Manegestraat 10-3 – Isaac Berlijn
Isaac Berlijn (Zelhem, – Amsterdam, ) woonde hier rond 1924 en vierde toen zijn 25-jarig ambtsjubileum. Isaac was gehuwd met Kaatje Sternfeldm die in 1929 overleed. Het haar kreeg hij twee kinderen, Helena (Amsterdam, – Sobibor, en Isidore, Daarna huwde hij met Saartje van der Klei (Appingedam, – Auschwitz, ).
Manegestraat 12-2 – banketbakker A. Polak
Rond 1923 woonde hier banketbakker A. Polak. Op 6 juni 1923 werd hij failliet verklaard.
Wie woonden er op de Manegestraat voor en in het begin van de Tweede Wereldoorlog?
In de bronnen kunnen de volgende mensen worden teruggevonden die in de Manegestraat woonden.
Manegestraat 2
Hier woonden in 1940:
huis: gezin Simon Münz (6 personen), Simon had een aanstelling als chazan in een van de synagoges.
1 hoog: gezin Salomon van Stedum (3 personen),
2 hoog: gezin Jacob Icek Wajnsztok (3 personen),
3 hoog: gezin Alexander Sluijser (3 personen).
Manegestraat 4:
Josef Mordche Klein,
huis: Isak Sturm, gezin Levie Braasem (5 personen),
1 hoog: gezin Israël van Sister (4 personen),
2 hoog: gezin Sura Himel-Stroz (3 personen),
Van dit gezin overleefde 1 kind de oorlog.
3 hoog: gezin Leibisch Bodnar (4 personen),
Manegestraat 6:
gezin Chaim Mordko Kac (Katz) (3 personen),
Dit gezin had een kruidenierswinkel op de Manegestraat 6 onder de naam M. Katz. Misschien heeft het kind de oorlog overleefd,
1 hoog: gezin Sara Pels (3 personen),
2 hoog: gezin Mozes Chaim Przyrowski (3 personen),
3 hoog: gezin Jankiew Bresler (4 personen),
Manegestraat 8:
huis: gezin Hercko Stroz (2 personen),
1 hoog: gezin Liepman Brilleslijper (2 personen),
1 hoog: gezin Lion Brilleslijper (3 personen),
2 hoog: gezin Nathan Zwaap (3 personen),
3 hoog: Keetje Boeken en haar zus Judith Boeken
Manegestraat 10:
huis: gezin Jakob Tropp (4 personen),
De kinderen in dit gezin overleefden de oorlog.
1 hoog: Gezin Isaak Gerber (2 personen),
Eén kind overleefde de oorlog.
2 hoog: Gezin Martha Olsenetzkij-Abramowitz (2 personen).
Bij Manegestraat 36, het voormalige nummer 10, werden op 3 maart 2013 twee Stolpersteinen (foto) gelegd ter nagedachtenis aan Jakob Tropp en Manja Malka Tropp-Kolenbrener.
Jakob Tropp (Radomysl, Polen, 7 februari 1904) was voor de oorlog begon vanuit Polen naar Nederland gevlucht in de overtuiging dat hij hier veilig zou zijn. Hij ontmoette hier Manja Malka Kolenbrener (Leczyca, Polen, 20 oktober 1904), eveneens een vluchteling, die samen met haar broer Szlama (Leczyca, Polen, 15 juli 1902 – Auschwitz, 28 februari 1943) hierheen was gekomen.
Jakob werd uit huis geplukt nadat men een buurman die na de avondklok nog buiten was, en die via hun tuin was gevlucht, probeerde te arresteren. Hij werd op 12 augustus 1942 in Auschwitz vermoord. Manja liet haar zoon en haar dochter via de crèche aan de Plantage Middenlaan onderduiken, de kinderen kwamen in Friesland terecht en overleefden de oorlog. Manja ging zelf ook in onderduik maar werd verraden. Ze werd op 31 januari 1944 in Auschwitz vermoord.
Manegestraat 12:
huis: gezin Isaac van Colle (6 personen),
De echtgenote en drie kinderen overleefden de oorlog. Het leeghalen van de Joodsche Invalide op 1 maart 1943 was voor moeder het teken dat de Joden niet opgeroepen werden om te werken, maar voor heel andere redenen naar het oosten werden gestuurd. Ondanks haar zware visuele handicap besloot zij, samen met haar 19-jarige zoon Louis en de rest van het gezin – een zus van 14, een broer van 7 en een baby van 1 jaar – te vluchten naar Zwitserland.
Ze reisden via Roosendaal naar Parijs en vandaar richting Zwitserland, soms met de trein, maar meestal lopend, waar zij na enkele weken de Zwitserse grens bereikten. Louis werd vlak voor de Zwitserse grens gepakt en naar Drancy afgevoerd.
Diezelfde nacht dat Louis werd opgepakt, werden zijn moeder en de drie overgebleven kinderen door de Franse ondergrondse de Zwitserse grens overgebracht. Zij hebben daardoor de oorlog kunnen overleven en na de oorlog terug kunnen keren naar Nederland. Zie verder de link voor het verdere verhaal.
1 hoog: Gezin Samuel Leib Mandelkern (2 personen),
2 hoog: gezin Benno Mandelkern (3 personen),
3 hoog: gezin Louis Mechanicus (4 personen).
Aanvulling Bob Engelsman:
Het zal weinigen bekend zijn maar in 1942 had het toenmalig Joods Conservatorium verschillende lessen in de school aan het eind van de Manegestraat. Na verbanning uit het Amsterdams Conservatorium gingen wij eerst naar het pand van Ziekenzorg aan de Keizersgracht tussen de Utrechtsestraat en de Amstel (nummer 719) en toen wij ook daar verbannen werden naar de Manegestraat. In juli 1942 was het het einde van het Joods Conservatorium.
bron:
joodsmonument.nl,
beeldbank noord holland,
verhaal Jakob en Manja Tropp bij-ita.blogpot.nl,
communityjoodsmonument.nl
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 5 maart 1909, S H Peper, nummer 10
ibidem, 21 okt 1921, hulp aan doortrekkenden, nummer 2
ibidem, 10 mei 1935, toneel, nummer 2-1
ibidem, 23 dec 1921, trachoom
ibidem, 26 jan 1940, Koor van Joodsche Vluchtelingen
met dank aan Bob Engelsman
Izak Citroen, Advertentie. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 31-01-1890, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010138731:mpeg21:p012.
Isaac Citroen, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2417.
Louis Ziff, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1729.
Louis Ziff, FAILLISSEMENTEN.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 20-03-1906, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000942050:mpeg21:p00002.
Kohos Kopman, Stadsarchief Amsterdam, Vreemdelingenregister, archiefnummer 5225, inventarisnummer 923.
Kohos Kopman, Advertentie. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 06-11-1906, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000956015:mpeg21:p00004.
Marcus Knorringa, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-06-1909, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872745:mpeg21:p006.
Wasserij, Advertentie. “De Zuid-Willemsvaart”. Helmond, 05-03-1910. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCE01:000037523:mpeg21:p007.
PolAK, FAILLISSEMENTEN.. “De Amstelbode”. Amsterdam, 07-06-1923, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAA06:165664055:mpeg21:p00002.
Polak, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 08-06-1923, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010656672:mpeg21:p004.
Berlijn, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-06-1924, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872487:mpeg21:p006.
IJzerkoper, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 18-05-1928, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000579063:mpeg21:p00012.
Leib, ONZE UITKEERINGEN.. “De courant Het nieuws van den dag”. Amsterdam, 27-09-1928, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000616075:mpeg21:p00002.
borzykowski, FAILLISSEMENTEN Opgegeven door v.d. Graaf & Co.N.V (Afd. Handelsinformaties). UITGESPROKEN:. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 05-09-1930, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010528118:mpeg21:p004.
David Borsykowski, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 100.
David Borzykowski, FAILLISSEMENTEN Opgegeven door v.d. Graaf & Co.N.V (Afd. Handelsinformaties). UITGESPROKEN:. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 05-09-1930, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010528118:mpeg21:p004.
David Borsykowski, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 05-09-1930, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010661569:mpeg21:p015.
Samson IJzerkoper, Familiebericht. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 11-02-1931, p. 18. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011113801:mpeg21:p018.
Samson IJzerkoper, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 956.
Liepman Brilleslijper, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 120.
Louis Brilleslijper, Familiebericht. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 26-02-1931, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011113827:mpeg21:p010.
Isaac Witsenhausen, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 939.
Izak Witzenhausen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 05-06-1931, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874703:mpeg21:p006.
Milka Suze de Hond, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 26-03-1936, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582057:mpeg21:p00004.
Gretha Penina Sluijser, Familiebericht. “Utrechts volksblad : sociaal-democratisch dagblad”. Amsterdam, 04-06-1938, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010941258:mpeg21:p012.
illustraties:
© joodsamsterdam.nl
Kohos Kopman, Advertentie. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 06-11-1906, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000956015:mpeg21:p0000.
Marcus Knorringa, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-06-1909, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872745:mpeg21:p006.
Samson IJzerkoper, Familiebericht. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 11-02-1931, p. 18. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011113801:mpeg21:p018.
Izak Witzenhausen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 05-06-1931, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874703:mpeg21:p006.
Milka Suze de Hond, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 26-03-1936, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582057:mpeg21:p00004.
gepubliceerd:
5 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
26 juni 2023