Op 4 mei 1898 verloofde Jacob Lierens (Amsterdam, – Amsterdam, ) zich met Henriëtte Johanna Benavente (Amsterdam, – New York, ). De receptie werd op deze dag gehouden in het huis van Jacob Benavente en Rebecca Querido, de vader en moeder van Henriëtte, op de Nieuwe Achtergracht 65.
Jacob en Henriëtte – volgens het Stadsarchief Johanna – trouwden op 22 december 1898. Ze kregen vier dochters, Elisabeth (Amsterdam, 16 februari 1900 – Amsterdam, 30 mei 1930), Rebecca (Amsterdam, 15 januari 1902 – Amsterdam, 21 maart 1996), Branca (Amsterdam, 9 oktober 1905 – Auschwitz, 30 september 1942) en Esther (Amsterdam, 3 juli 1907 – 28 november 1971).
Jacob en Henriëtte woonden voor de oorlog op de Amsteldijk 196 te Amsterdam. Die woning werd door de bezetter geconfisqueerd en ze verhuisden naar de Deltastraat 1a, waar ze inwoonden. Ze werden daar opgehaald en naar Westerbork gestuurd en konden na zes maanden naar Amsterdam terugkeren, na de betaling van een aanzienlijk bedrag aan geld en diamanten. Ze woonden toen op de Transvaalstraat 56-1.
Jacob en Henriëtte stonden op de Puttkammer-lijst, een lijst waar welgestelde Joden op probeerden te komen. Om op die lijst te komen was de bemiddeling van Puttkammer nodig die deze bemiddeling bij Ferdinand aus der Funten deed – en Puttkammer streek zelf een percentage op. Wanneer men op de lijst stond had men een Sperr, maar Jacob vertrouwde die niet. Ze doken onder op de Prinsengracht 608, het huis waar ze na de bevrijding bleven wonen tot aan de dood van Jacob. Op 26 september 1944 is de onderduik aangetekend op de persoonskaart bij het Stadsarchief. Daar staat dat ze ‘V O W’ waren – Vertrokken Onbekend Waarheen, ze waren toen al in onderduik. Op 16 juli 1945 werden Jacob en Henriëtte officieel bij de Burgerlijke Stand ingeschreven op de Prinsengracht 608hs. Henriëtte emigreerde na de dood van haar man naar New York waar ze bij haar dochter Rebecca ging wonen.
Jacob was papierhandelaar van beroep. Hij kwam in deze negotie door zijn vader Hartog (Amsterdam, – Amsterdam,
|
Voor de Amsterdamsche rechtbank had zich heden te verantwoorden de 47-jarige Hartog Lierens, koopman in oud papier, wonende in de Jodenbreestraat, beschuldigd van poging tot moord, althans poging om zwaar lichamelijk letsel toe te brengen aan zijn zoon Jacob Lierens. Reeds lang bestond er een twist tusschen vader en zoon, blijkbaar ontstaan door concurrentie, want beiden handelen in oud papier. Op 27 mei kwam het tot een zeer ernstig conflict. Beklaagde loste een of meer schoten met een met scherpe patronen geladen revolver zonder Jacob echter te treffen. De zoon, als eerste getuige opgeroepen, weigerde eenige verklaring voor de rechtbank tegen zijn vader af te leggen. De rechtbank zag dan van het hooren van dezen getuige af en zette het verhoor voort met de zes overigen. Het openbaar ministerie, de daad van beklaagde qualifiseerde poging tot het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, requireerde tegen Hartog Lierens 9 maanden gevangenisstraf. Beklaagde – die zeer aangedaan is – ontkend het doel gehad te hebben zijn zoon te dooden; dit leert hem den Bijbel niet. Mr. M. Poppers drong aan een lichtere straf. Uitspraak over 11 dagen. |
Hartog werkte samen met zijn zoon Jacob in het bedrijf. Vlak na het faillissement kwam het tot een confrontatie tussen vader en zoon wat te lezen is in een verslag in De Tijd van 24 september 1903. Het lijkt erop dat Hartog en Jacob ieder huns weegs waren gegaan na het faillissement en concurrenten waren geworden. De uiteindelijke veroordeling door de rechtbank leidde tot 11 dagen gevangenisstraf voor Hartog, waarbij de dagen in voorarrest van 29 mei tot 11 juni werden afgetrokken. Een detail dat bij het vonnis werd aangegeven was: ‘De Rechtbank nam in het slechte levensgedrag van den zoon, waardoor de vader in voortdurende opgewondenheid verkeerde, aanleiding tot het opleggen van deze lichte straf’.
Enkele dagen na de uitspraak, op 16 oktober 1903, adverteerde Hartog in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland en bedankte opperrabbijn Dr. J. H. Dünner voor zijn bemiddeling en advocaat en procureur Mr. Pop voor zijn bijstand.
In hetzelfde jaar verschijnt er een advertentie van Jacob die daarin laat zien dat zijn bedrijf gevestigd is op de Wijde Lombardsteeg 8. Het bedrijf van vader is nog steeds gevestigd op de Raamgracht 24-26. Dat er wrijving bleef bestaan tussen de concurrerende vader en zoon is een beetje af te lezen in de advertenties. Vader riep veelvuldig op om ‘uitsluitend’ via hem het oud papier te verkopen, zoon liet in advertenties vooral zien hoe belangrijk hij was en welke klanten hij had.
Maar zo goed ging het niet met het bedrijf van Jacob. Op 5 juni 1905 werd hij failliet verklaard. Op 14 juni maakte het bedrijf een doorstart onder de naam J. S. Benavente en bleef gevestigd op de Wijde Lombardsteeg 8. Roosjesslijper Jacob Benavente (Amsterdam, 27 maart 1852) was de schoonvader van Jacob. Dat schoonvader te hulp kwam en niet zijn eigen vader en collega duidt in deze wel op een verwijdering die nog voortduurde. In juni 1905 plaatste Hartog een advertentie in De Telegraaf waarin hij duidelijk maakte dat zijn onderneming in zaken geen relatie had met het failliete bedrijf van Jacob Lierens. In 1906 voegde hij overigens aan de advertenties de volgende zin toe: ‘N.B. Daar J. S. Lierens niet meer bestaat, ben ik de eenige Hartog Lierens, in oud papier, aan de Raamgracht 24-26’.
In 1908 werd Hartog in Brussel bekroond met het Gouden Erekruis en de Gouden Medaille met Ere-diploma voor het beslist machinaal vernietigen van documenten, archieven en andere soorten papier van de handel- en koopmansstand.
De zaak van Benavente en Lierens kreeg in 1907 een andere naam, ‘De Papiermolen’, maar was toen nog steeds op de Wijde Lombardsteeg 8 gevestigd. In 1907 komt er nog een speler op de Amsterdamse oud-papier markt, Leman Lierens (Amsterdam, 25 juli 1881 – Bussum, 7 juli 1930), een andere zoon van Hartog. Het is goed mogelijk dat Hartog zijn bedrijf al met Leman uitbaatte en dat Leman de zaak begon over te nemen. In ieder geval was zijn oud-papier bedrijf gevestigd op het Rokin 79, bijna om de hoek van het bedrijf van Jacob. Meer lijkt het er echter op dat Jacob en Leman samen deze onderneming waren begonnen, twee jaar nadat schoonvader Jacob Benavente in het bedrijf was gestapt. Een tijd na de doorstart is komt hij niet meer voor in de advertenties en volgens een artikel uit 1918 werkte J. Lierens bij de firma L. Lierens & Co. In 1913 adverteerde Leman Lierens van het adres Prinsengracht 353-355.
Op 18 februari 1918 kon Jacob op een veilig Keizersgracht 560 kopen, het huis waar ooit Jacob van Lennep had gewoond, voor een bedrag van ƒ 58.000,-. Jacob zou er gaan wonen. In 1920 staat de firma van Leman Lierens weer in de krant wanneer hun opslag, die dan gevestigd is op de Grote Bickerstraat 66-68, afbrandt. Het kantoor zelf is dan nog steeds op de Prinsengracht gevestigd.
In juli 1937 bestaan er plannen om een inkoopplaats in Nijmegen te vestigen voor het bedrijf.
Villa Johanna
Hoewel Jacob een keer failliet is gedaan zegt dit niets over zijn verdere ondernemerschap. Hij werd succesvol en raakte in goede doen. Zo goed dat het gezin enige tijd in Villa Johanna aan de Amsteldijk 196 heeft gewoond – het pand werd in 1968 gesloopt.
Jacob verzamelde kunst en tijdens de oorlog zijn verschillende van zijn eigendommen geroofd. Nazaten zijn bezig geweest met restitutie van de eigendommen.
De oorlog
Tijdens de oorlog probeert Jacob zich op de ‘Portugese afstamming’ te beroepen – Henriëtte was Sefardisch – en op die manier aan vervolging te ontkomen. Op de kaart van de Joodse Raad is te zien dat bij op 27 maart 1943 in Westerbork werd ingeschreven en dat hij, na aantekeningen over de afstamming, op 25 augustus 1943 uit Westerbork werd ontslagen. De reden van de vrijlating was echter de plaatsing op de Puttkammer-lijst.
Door de onderduik lukt het Henriëtte en Jacob om uit de klauwen van de bezetter te blijven. Het bedrijf zal onder een Verwalter gekomen zijn, een zaakgelastigde. Vijf dagen na de oorlog, op 10 mei 1945, plaatste Jacob een advertentie in Het Vrije Volk waarin hij mededeelt dat de onderneming weer onder zijn leiding staat.
Het verhaal over Jacob en Henriëtte en hun familie is een verhaal over verwijderingen binnen de familie, armoede en rijkdom, roofkunst, ontsnappen aan de bezetter en uiteindelijk een lange strijd om restitutie.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Jacob Lierens, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 508
“Advertentie Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1893/09/08 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858084:mpeg21:p008
“Advertentie Lierens en zoon”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1901/10/04 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010648068:mpeg21:p004
Stadsarchief Amsterdam, Hartog Lierens, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2264
“Advertentie faiiliet”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1902/05/16 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010648256:mpeg21:p007
“FINANCIEELE BERICHTEN.”. “De nieuwe courant”. ‘s-Gravenhage, 1902/05/17 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000745230:mpeg21:p00003
“Poging tot moord op zijn zoon.”. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 1903/09/24 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010386225:mpeg21:p002
“RECHTSWEZEN.”. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 1903/10/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001465014:mpeg21:p00002
“Advertentie J S Lierens”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1903/12/12 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010648905:mpeg21:p004
“Advertentie oprichting”. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 1904/11/07 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010408302:mpeg21:p004
“Advertentie Hartog Lierens”. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 1905/04/01 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010986466:mpeg21:p008
“Advertentie Jacob Lierens”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1905/04/17 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110558157:mpeg21:p002
“Advertentie failliet”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1905/06/06 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010650518:mpeg21:p003
Stadsarchief Amsterdam, Jacob Benevente, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1828
“Advertentie Benavente”. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 1905/06/14 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000970117:mpeg21:p00004
“Advertentie Hartog Lierens”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1905/06/29 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110558289:mpeg21:p004
“Advertentie toevoeging”. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 1906/01/12 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000694030:mpeg21:p00004
“Advertentie Papiermolen”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1907/02/04 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110554867:mpeg21:p003
“Advertentie Leman Lierens”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1907/09/06 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872637:mpeg21:p012
“Hartog onderscheiding”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1908/02/14 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872596:mpeg21:p006
“Advertentie Leman Lierens”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1913/12/11 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010651446:mpeg21:p012
“STADSNIEUWS, aanschaf huis.”. “Het nieuws van den dag”. Amsterdam; Amsterdam, 1918/02/19 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000635084:mpeg21:p00006
“STADSNIEUWS, brand”. “De Amsterdammer”. Amsterdam, 1920/08/27 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:002139202:mpeg21:p00002
“Advertentie Nijmegen”. “Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant”. Nijmegen, 1937/07/09 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRANM02:000037367:mpeg21:p004
“Advertentie Lierens 1945”. “Het vrije volk”. Amsterdam, 1945/05/18 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000176719:mpeg21:p002
kaart Joodse Raad Jacob Lierens via Arolsen Archives, 130334040
Stadsarchief Amsterdam, Jacob Lierens, Bevolkingsregisters geannexeerde gemeenten, archiefnummer 5008, inventarisnummer 236
aanvullingen en correcties met vriendelijke dank aan David Linder (email 13 juni 2021)
illustratie:
“Advertentie Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1893/09/08 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858084:mpeg21:p008
“Advertentie Hartog Lierens”. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 1905/04/01 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010986466:mpeg21:p008
“Advertentie Jacob Lierens”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1905/04/17 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110558157:mpeg21:p002
“Advertentie Leman Lierens”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1907/09/06 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 09-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872637:mpeg21:p012
“Advertentie Nijmegen”. “Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant”. Nijmegen, 1937/07/09 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRANM02:000037367:mpeg21:p004
“Advertentie Lierens 1945”. “Het vrije volk”. Amsterdam, 1945/05/18 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000176719:mpeg21:p002
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank / Eck, J. van (Jacobus, 1873-1946), Amsteldijk 196 (voor 1922 nummer 128), Gezien naar villa Johanna. Op de achtergrond links de Amstel. A01634000158
gepubliceerd:
27 maart 2021
laatst bijgewerkt:
2 juli 2023