Jack Maandag was een beroemd Amsterdammer. Hij voegde een woord toe aan de Nederlandse taal – autokerkhof en hij stond bekend om zijn onvervalste Amsterdams-Jiddisje gein. Volgens overleveringen vertelde hij 40 witzen (grappen) per minuut.
Het woord autokerkhof vond hij uit voor zijn grote autosloperij op Waterlooplein 92 – 98. Hij woonde tot oktober 1939 op het plein op 115hs. Daarna verhuisde hij met zijn gezin naar de Zwanenburgerstraat 45-1 en in maart 1940 naar het Jonas Daniel Meijerplein 11-2. Tijdens de oorlog verhuisden ze nog naar de Amstellaan 70-2 (juli 1940), in oktober 1940 naar het Daniel Willinkplein 36hs en op dat adres woonden ze de hele oorlog. In mei 1945 verhuisde het gezin naar de Deurloostraat 90hs.
Jack werd geboren op 5 december 1898. Op de persoonskaart staat bij hem de voornaam Isak, deze is doorgehaald en verandert in Jack. Jack was de zoon van Abraham Maandag (Amsterdam, 29 januari 1865 – Amsterdam, 3 maart 1929) en Judith Cohen (Amsterdam, – ) en op de gezinskaart van Abraham staat Jack inderdaad als Isak. Jack groeide op in een gezin met de kinderen Joseph (Amsterdam, – Sobibor, ), Samuel (Amsterdam, – Sobibor, ), Salomon (Amsterdam, 7 augustus 1897 – Amsterdam, 23 februari 1898), Isak (Jack), Marcus (Amsterdam, – Sobibor, ), Frederik (Amsterdam, 6 december 1902 – Amsterdam, 18 maart 1903) en Mathilda (Amsterdam, – Auschwitz, ). Jack trouwde op 25 juli 1940 met de rooms-katholieke Frederica Bernardino Ros (Amsterdam, 10 juli 1910). Waarschijnlijk was het dit gemengde huwelijk dat zorgde dat Jack de oorlog overleefde.
De vader van Jack was ook autosloper en begon de zaak aan de Lange Houtstraat, een van de straten die Vlooienburg doorkruiste. Jack begon in 1922 met een autosloperij in de Peperstraat en zijn zaak ging in 1925 naar het Waterlooplein waar de zaak gevestigd bleef tot de sanering en de sloop van een deel van het plein voor de aanleg van de metro (dit begon in 1964).
Zorgen
Jack maakte zich in 1934 al zorgen over de fascistische tendensen in de samenleving. Hij stuurde een ingezonden stuk naar Het Volk, dagblad voor de Arbeiderspartij en de tekst was als volgt:
‘Fascistische provocaties in cafés
Er wordt op het oogenbllk door het café- en restaurant-bedrijf vreeselljk geklaagd over den slechten toeloop. Ik geloof als zakenman en velen met mij, dat dit de schuld van de directies zelve is. In vele cafés in Amsterdam en elders valt het op, dat er vele Jongelieden zijn, die er een groot genoegen in vinden het onvermijdelijke (voor hen ten minste! „hou zee” met handgebaar aan te heffen. Maar er zijn ook nog menschen die een andere politieke richting zijn toegedaan. Tot welke excessen zou het niet kunnen leiden, wanneer heethoofden van een ander politiek inzicht, het op een vechtpartij zouden aansturen. Ik wil aannemen dat dit niet de bedoeling van de café-directies zal zijn. Het zou toch waardiger zijn voor aanhangers van elke partij, hun overtuiging in eigen kring te houden en niet in een publieke inrichting tot ergernis van anderen te demonstreren. Men gaat in een café om zijn zorgen te vergeten en niet om zich te ergeren aan dit politiek gedoe. Ik hoop dat Horecaf, die toch veel voor zijn leden doet, hier zal weten te handelen. Het zou het café- en restaurantbedrijf zeer ten goede komen, want zaken die dit toelaten, worden door honderden gemeden. Ik wil er hier uitdrukkelijk bijvoegen, dat ik geen enkele partij ben toegedaan, zoodat ik mij als neutraal persoon er aan erger. JACK MAANDAG’.
Weg van het Waterlooplein
In het begin van de jaren zestig werd het duidelijk dat een deel van het Waterlooplein gesloopt zou worden voor de aanleg van de metro en voor de plannen rond het nieuwe stadhuis. Jack was echter niet van plan om te vertrekken van het plein. Zijn zaak, hij stond zelfs bekend als de koning van de autoslopers, besloeg inmiddels drie panden op het plein en het kapitaal dat het schroot vertegenwoordigde was de oudedagsvoorziening van Jack. Zijn verzet was dus heel voorstelbaar. In 1964 zei hij zelfs in De Tijd / De Maasbode dat hij niet van plan was om te vertrekken en dat de karabijnbrigade maar moest komen. De gemeente was niet doof voor het verzet van Jack en in 1968, ten tijde van zijn zeventigste verjaardag, was de zaak nog steeds op het Waterlooplein gevestigd, zij het in andere panden, op nummer 81. Toch was dit maar een tijdelijke oplossing, in 1972 verscheen het bericht in de kranten dat Jack moest wijken voor de aanleg van de metro.
Metro
Dat heeft nog een tijd geduurd. Op 27 april 1977 verscheen nog een interview met Jack in Het Parool onder de kop ‘Waterlooplein van Jack Maandag is overleden’. Jack bleek toen de laatste overblijvende handelaar te zijn op het plein. De marktkooplieden waren vertrokken naar de tijdelijke markt op de Valkenburgerstraat. In het artikel beklaagt Jack zich over de teloorgang van het plein. Een maand later, op 13 mei 1977, overleed Jack Maandag; Jack van het Waterlooplein.
bron:
J. Kruizinga en Gerrit Vermeer, Maandag, Jack op https://www.ensie.nl/xyz-van-amsterdam/maandag-jack (geraadpleegd 3 januari 2019).
“AMSTERDAM. KUNSTAGENDA.”. “De Maasbode”. Onbekend, 27-12-1929. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000198553:mpeg21:a0066
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Abraham Maandag
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Jack Maandag
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Frederica Bernardina Ros
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Maandag
“Ingezonden Fascistische provocaties in cafés”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 22-01-1934. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011119421:mpeg21:a0136
“AMSTERDAMS DAGBOEK David Vos. Paroolman”. “Het Parool”. Onbekend, 13-05-1960. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010838513:mpeg21:a0135
“’s Lands Kroniek SANERINGSSPOOK WAART ROND OP WATERLOOPLEIN Ook Jack Maandags Autokerkhof moet weldra tegen de grond Het geheim van de onvindbare onderdelen”. “De Tijd De Maasbode”. Amsterdam, 15-09-1962. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011232982:mpeg21:a0226
“’s Lands Kroniek SANERINGSSPOOK WAART ROND OP WATERLOOPLEIN Ook Jack Maandags Autokerkhof moet weldra tegen de grond Het geheim van de onvindbare onderdelen”. “De Tijd De Maasbode”. Amsterdam, 15-09-1962. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011232982:mpeg21:a0226
“In dit nummer:”. “De Tijd De Maasbode”. Amsterdam, 11-04-1964. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011233568:mpeg21:a0005
“Jarige Jack”. “De Volkskrant”. Onbekend, 05-12-1968. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010848061:mpeg21:a0152
“WATERLOOPLEIN”. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 06-12-1968. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010956773:mpeg21:a0181
“VERHUIZINGEN OP WATERLOOPLEIN Jack Maandag moet wijken voor verdere aanleg metro”. “Het Parool”. Onbekend, 06-09-1972. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010837207:mpeg21:a0191
“Het Waterlooplein ligt op sterven Nieuwe markt op Nieuwmarkt”. “Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland”. Leeuwarden, 23-08-1975. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620029:mpeg21:a0368
“AMSTERDAM Waterlooplein van Jack Maandag ‘is overleden'”. “Het Parool”. Onbekend, 27-04-1977. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010839828:mpeg21:a0227
illustratie:
“AMSTERDAM. KUNSTAGENDA.”. “De Maasbode”. Onbekend, 27-12-1929. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000198553:mpeg21:a0066
“’s Lands Kroniek SANERINGSSPOOK WAART ROND OP WATERLOOPLEIN Ook Jack Maandags Autokerkhof moet weldra tegen de grond Het geheim van de onvindbare onderdelen”. “De Tijd De Maasbode”. Amsterdam, 15-09-1962. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011232982:mpeg21:a0226
“In dit nummer:”. “De Tijd De Maasbode”. Amsterdam, 11-04-1964. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011233568:mpeg21:a0005
“Het Waterlooplein ligt op sterven Nieuwe markt op Nieuwmarkt”. “Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland”. Leeuwarden, 23-08-1975. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620029:mpeg21:a0368
“AMSTERDAM Waterlooplein van Jack Maandag ‘is overleden'”. “Het Parool”. Onbekend, 27-04-1977. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010839828:mpeg21:a0227
Achterkant label die aan een motorfiets hing, die in 1972 bij Jack Maandag werd verkocht voor de sloop., met dank aan Frans Duivis (23 augustus 2020)
gepubliceerd:
3 januari 2019
laatst bijgewerkt:
19 februari 2021