Registratie en isolatie, dat was het doel van de anti-Joodse maatregelen.
De bezetter had in Nederland een groter probleem met de Jodenvervolging dan in menig ander land. De Joodse bevolking was voor een groot deel goed geïntegreerd in de Nederlandse samenleving. Met name in de grote steden begon religie aan invloed in te boeten. Daardoor vielen religieuze scheidslijnen weg. Andere stromingen kwamen op, zoals bijvoorbeeld het socialisme met veel aanhangers in zowel Joodse als niet-Joodse kring. De Nederlandse bevolking ondervond steeds meer verbintenis met elkaar.
Dat was in een aantal landen in Europa wel anders. Daar was nog sprake van Jodenwijken en getto’s, waar Joodse mensen verplicht woonden. Wanneer de mogelijkheid tot integratie van oudsher ontbreekt is het isoleren makkelijker. In Nederland waren de Joodse mensen de buren, de mensen in de winkels, de vrienden en de kennissen en dat maakte isolatie tot een moeilijker proces. De bezetter slaagde daar wel in. Stap voor stap, beginnend vlak na de capitulatie van Nederland, werden maatregelen afgekondigd. Elke maatregel werd geaccepteerd. Iedere keer werden de leefomstandigheden een beetje slechter. Elke pas die stapvoets werd afgelegd was acceptabel, maar heel veel kleine passen maakt ook een hele wandeling!
Daarnaast maakte de bezetter handig gebruik van de Nederlandse structuur. De registratieplicht voor Joden van 10 januari 1941 was een maatregelen die deels al opgevangen werd door de uitstekend bijgehouden Burgerlijke Stand. Ook waren er maatregelen die alleen maar gezien kunnen worden als pesten en niet in dienst stonden van “de Endlösung”. Het verbod op ritueel slachten kan zo gezien worden. De maatregelen die met werk te maken hadden (bijvoorbeeld 6 september 1940) waren bedoeld om de Joden ook financieel aan de grond te brengen. Het voorbeeld van het ontslag van Joden uit overheidsdienst werd door veel particuliere bedrijven gevolgd. In een korte tijd kwam hierdoor een groot deel van de bevolking in financiële problemen. Financiële problemen zorgden ervoor dat de Joden ook niet meer konden deelnemen aan het sociale leven, voor zover dit niet al verboden werd. Stap voor stap werd de isolatie en vervreemding van de rest van de samenleving steeds duidelijker. De vrienden van vroeger werden vreemden van nu en wie je niet kent, die mis je niet. Voor wie toch compassie had met de gedeporteerde landgenoten was vaak het idee dat men naar een werkkamp ging genoeg geruststelling. De berichten dat er in de kampen iets anders werd gedaan dan werken sijpelden wel door. Dit wilde men vaak niet geloven. Hoe kan een cultureel hoogstaande natie als Duitsland dat doen? Tweeënhalf jaar na de inval meldde de bezetter dat het Joodse vraagstuk in Nederland was opgelost. Daarmee bedoelde hij dat de deportatie van de Joodse bevolking van Nederland was voltooid.
Chronologisch overzicht anti-Joodse maatregelen
1 juli 1940
Joden moeten de luchtbescherming verlaten.
31 juli 1940
Verbod op ritueel slachten
6 september 1940
De Secretarissen-Generaal van de diverse Overheids Departementen beloven geen joden meer in overheidsdienst te benoemen.
5 oktober 1940
Overheidspersoneel moet Ariër-verklaring tekenen.
22 oktober 1940
Joodse ondernemingen moeten zich melden bij de Wirtschaftsprüfstelle.
21 november 1940
Er wordt aangekondigd dat Joden uit hun overheidsfuncties worden ontheven.
19 december 1940
Duitsers mogen niet meer bij Joden werken.
10 januari 1941
Registratieplicht voor joden.
5 februai 1941
Artsen moeten opgeven of zij van Joodse bloede zijn.
13 februari 1941
Vorming van de Joodse Raad voor Amsterdam.
22 en 23 februari 1941
Eerste razzia’s in Amsterdam.
12 maart 1941
Verordening betreffende de benoeming van een Verwalter – (Duitse) Beheerder in Joodse bedrijven.
31 maart 1941
Oprichting van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung – Centraal Kantoor voor Emigratie van Joden.
11 april 1941
Het eerste nummer van het Joods Weekblad verschijnt.
1 mei 1941
Joden mogen maar beperkt werkzaam zijn in vrije beroepen.
1 mei 1941
Joden worden verplicht om hun radiotoestellen in te leveren.
4 juni 1941
Bewegingsvrijheid van Joden wordt beperkt
11 juni 1941
Razzia op Joden in Amsterdam.
13 juni 1941
Openbare zwembaden voor Joden verboden.
8 augustus 1941
Verordening inzake Joods geldelijk vermogen en grondbezit.
1 september 1941
Joodse kinderen moeten naar aparte, Joodse, scholen.
15 september 1941
Plakkaten met opschriften “Verboden voor Joden” verschijnen. Joden mogen geen bezoeken meer brengen aan parken, dierentuinen, cafés, restaurants, hotels, pensions, schouwburgen, cabarets, variétés, bioscopen, sportinrichtingen, concerten, openbare bibliotheken, leeszalen of musea.
7 en 8 oktober 1941
Razzia’s op Joden in de Achterhoek, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle.
1 november 1941
Joden moeten verenigingen waar ook niet-joden lid van zijn verlaten.
3 november 1941
In Amsterdam worden Joodse markten ingericht.
7 november 1941
Joden mogen zonder verlof of reisvergunning niet meer reizen of verhuizen.
1 januari 1942
Joden mogen geen niet-joods huishoudelijk personeel meer hebben.
9 januari 1942
Openbaar onderwijs is voor Joden verboden.
10 januari 1942
Eerste Joden vertrekken uit Amsterdam naar speciale Joodse werkkampen in Nederland.
17 januari 1942
Zaanse Joden moeten naar Amsterdam verhuizen. Begin van de concentratie van joden in het Judenviertel – Jodenkwartier in Amsterdam.
23 januari 1942
Autorijden voor Joden verboden.
23 januari 1942
Persoonsbewijzen voor Joden moeten van een “J” voorzien zijn.
25 maart 1942
Joden mogen niet meer met niet-Joden trouwen, buitenechtelijke seksuele omgang met niet-Joden zal zwaar gestraft worden.
26 maart 1942
Het is verboden huisraad uit woningen van Joden te verwijderen.
24 april 1942
Een groot aantal Joodse slagerijen moet sluiten.
2 mei 1942
Verordening waarbij het dragen van de Jodenster verplicht wordt gesteld. Het is een gele lap met daarop gedrukt de Davidster. In de ster staat in zwart het woord “Jood.” De Davidster moet altijd zichtbaar en in het openbaar gedragen worden.
12 mei 1942
Joden mogen geen rekening meer hebben bij de postgirodienst.
29 mei 1942
Joden mogen niet meer vissen en kunnen geen visakte meer aanvragen.
5 juni 1942
Volledig reisverbod voor alle Joden.
12 juni 1942
Joden mogen geen groenten in niet-Joodse winkels kopen. Elke sport voor Joden is verboden.
26 juni 1942
De Joodse Raad wordt ingelicht over deportatie van Joden naar het Oosten.
30 juni 1942
Joden mogen na 20.00 uur ’s avonds niet meer op straat zijn. Zij mogen niet meer fietsen.
6 juli 1942
Telefoneren voor Joden verboden, joden mogen niet meer by niet-Joden op bezoek.
15 juli 1942
De eerste deportatie met 1137 slachtoffers vertrok vanuit Hooghalen naar Auschwitz-Birkenau.
17 juli 1942
Een groot aantal straten in Den Haag en Scheveningen wordt voor Joden verboden. Joden mogen slechts winkelen tussen 3 en 5 uur ’s middags.
31 juli 1942
Joden mogen niet meer in kapsalons komen
augustus 1942
Joden in Nederland gedurende de gehele maand augustus aan razzia’s onderworpen
augustus 1942
Joodse straatnamen worden veranderd.
8 september 1942
In Den Haag mogen Joden niet meer op publieke banken zitten.
15 september 1942
Studieverbod voor Joodse studenten.
2 en 3 oktober 1942
Razzia’s op Joodse werkkampen.
16 januari 1943
De eerste Joden komen in Vught aan.
21 januari 1943
Ontruiming van het Joodse krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos.
5 februari 1943
Joden mogen geen brieven of verzoekschriften aan Duitse instanties zenden. Alle post moet via de Joodse Raad gaan.
April 1943
De joden uit de provincie Noord Brabant moeten zich naar het Kamp Vught begeven.
5 mei 1943
Brief van dr. Harster, SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei, betreffende de eindoplossing van het Jodenvraagstuk. Algemene richtlijn: De Reichsführer SS Heinrich Himmler wenst dat in de loop van dit jaar zoveel Joden als menselijkerwijs mogelijk is, naar het Oosten op transport worden gesteld
26 mei 1943
Grote razzia op Joden in Amsterdam.
20 juni 1943
Weer grote razzia op Joden in Amsterdam.
29 september 1943
Laatste grote razzia op Joden in Amsterdam.
december 1943
Er wordt een begin gemaakt met het oproepen van gemengd gehuwde Joden voor werkkampen. Het Joodse vraagstuk in Nederland wordt beschouwd als opgelost.
1 februari 1944
Laatste overgebleven Portugese Joden worden allemaal weggehaald en naar de Hollandse Schouwburg gebracht, Westerbork, Theresienstadt en velen eindigden in Auschwitz.