Huize Annette

Op de Gerard Brandtstraat 16^-2 werd op 18 mei 1905 ‘Huize Annette” geopend. De drijvende kracht achter het huis werd gevormd door de Vereniging Onderlinge Vrouwenbescherming van Dr. Aletta Jacobs. Deze vereniging werd opgericht in 1897 en kwam voort uit de vrouwenbeweging. Het was een instelling die de manier waarop er werd omgegaan met ongehuwde moeders, een manier die tot het begin van de vorige eeuw standaard was, wilde doorbreken. De maatschappij ging er toen van uit dat de ongehuwd zwangere moeder een ‘gevallen vrouw’ was die als bedreiging van ‘de goede normen en zeden’ moest worden gezien. De vereniging vocht voor de gelijkberechtiging van buitenechtelijke kinderen. Artikel 342 van het Burgerlijk Wetboek stelde in die tijd dat ‘het onwettige, niet erkende kind als het ware moest worden beschouwd als een vondeling voor wie niemand verantwoordelijk was’.
Huize Annette was een hulpverleningsinstantie die moeder en kind een veilige plaats wilde bieden. Daarnaast was Huize Annette niet-religieus en stond open voor vrouwen van alle gezindten. Dat was in de tijd van de verzuiling bijzonder. Niet alleen Joodse moeders konden er terecht, er waren ook werknemers uit alle gezindten aangesteld.

Binnen het beleid van Huize Annette was het plaatsen van een pasgeborene in een pleeggezin vaak het doel. Maar anders dan bij veel andere instellingen in die tijd werd het contact tussen de geboortemoeder en het kind als essentieel gezien. Het kind werd dus niet direct na de geboorte weggehaald bij de moeder, wat in die tijd zelfs gebeurde zonder dat de moeder het kind gezien had.

Algemeen Handelsblad, 19 mei 1905 Het „Tehuis Annette” Door een fonds-commissie van de vereeniging „Onderlinge Vrouwenbescherming ” werd al sedert langen tijd moeite gedaan om te Amsterdam op te richten een tehuis voor ongehuwde moeders en buiten echt geboren kinderen. Die pogingen faalden tot dusverre wegens gebrek aan de noodige fondsen. In het laatst van het yorig jaar had men slechts een bedrag van ƒ 360 bijeen. Doch in het laatst van december werd de commissie verblijd met een gift van ƒ 2000 en nu kon men op bescheiden schaal het plan gaan verwezenlijken. Men huurde het benedenhuis van perceel 16 in de Gerard Brandtstraat, een straat tusschen Vondelpark en Overtoom en richtte dit voor de ontvangst van een achttal moeders in. De bedoeling is om vrouwen, die na onderzoek blijken inderdaad steun en hulp voor zich en haar kind te verdienen eenigen tijd in het huis te houden, tot het is mogen gelukken voor de moeder een passende betrekking, voor het kind een goed kosthuis te vinden. Over het algemeen zal de stichting op eigen middelen aangewezen zijn, daar in den regel de moeders niets of niet veel zullen kunnen betalen, vandaar dat steun van belangstellenden in deze philanthropie gaarne wordt gewacht. De stichting, genaamd „Tehuis Annette”, als hulde aan mevr. A. W. L. Versluijs-Poelman, die zich als presidente der Fonds-commissie zooveel moeite voor de oprichting gaf, werd gistermiddag in tegenwoordigheid van eenige belangstellenden, meerendeels afgevaardigden van afdeelingen der vereeniging „Onderlinge Vrouwenbescherming”, geopend. Dit geschiedde met eene rede van mevrouw Versluijs-Poelman, die allereerst mededeelde dat B. en W., tot deze samenkomst genoodigd, hadden doen weten verhinderd te zijn en die er daarna op wees dat men thans geen anderen reeds met hetzelfde doel deden, dit huis kon openen. Zij legde er den nadruk op dat deze stichting was tot stand gekomen geheel door vrouwen, gesteund door eenige belangstellenden. De opvatting van deze vereeniging, zeide spreekster is ten aanzien der ongehuwde moeders afwijkend van de gangbare meening. Immers wij erkennen één zelfde moraal voor man en vrouw; wij kennen slechts één zelfde verantwoordelijkheid van man en vrouw tegenover het kind en schatten alle kinderen gelijk. Wij beschouwen de ongehuwde moeders niet beslist als zondaressen, de kinderen niet als geschandvlekten. Wel beschouwen wij haar als schuldigen die zondigden ten aanzien van haar kind dat zij in de wereld een plaats gaven zonder in het onderhoud van dat kind te kunnen voorzien. Wij zouden zulke moeders ook schuldig achten gezondigd te hebben tegen de maatschappelijke orde, bijaldien die orde ook onder de medewerking van vrouwen was geboren; doch zoolang de vrouwen daaraan niet mogen medewerken, zoolang wentelen wij de schuld in deze op de mannen af. Wij worden in onze arbeid gedreven door een gevoel van liefde, van barmhartigheid en rechtvaardigheid, doch bovenal door de moederliefde, die elke vrouw is aangeboren; wij willen niet dat het kind de schuld zal dragen van fouten, waaraan het kind geen schuld heeft en het kind helpen. Daarom, besloot spreekster, hebben wij met onze stichting recht van bestaan en daarom doen wij een beroep op vele finantieelen steun en veel medewerking, opdat wij onze arbeid, bescheiden begonnen, steeds zullen kunnen uitbreiden. Laat ons steeds bedenken dat ‘voor onze kinderen het beste niet goed genoeg is’. Aangezien de presidente van het hoofdbestuur der vereeniging ‘Onderlingen Vrouwenbescherming’ niet in het land is, sprak namens het hoofdbestuur de vice-presidente, mevrouw Cohen-Tervaart, de gelukwenschen uit de afdeeling Amsterdam bij het tot stand komen der stichting en den dank aan de Fondscommissie voor haar onvermoeiden arbeid, die thans bekroond werd. Daarna gingen de aanwezigen het huis zien dat, hoewel eenvoudig, toch net en goed is ingericht voor het beoogde doel.

Bij Huize Annette werd de pasgeborene en de moeder wel bij elkaar gebracht. Afstand doen van een kind blijft altijd pijnlijk, maar het contact tussen de baby en de moeder was belangrijk voor de baby. Daarbij was bij Huize Annette de adoptie niet het doel, maar het welzijn en menige baby bleef wel bij moeder en zelfs als er van te voren al geen sprake was van afstand doen waren zwangere vrouwen welkom.

Huize Annette werd al snel gezien als een instelling die een leemte opvulde. Zelfs H. M. de Koningin en H. M. de Koningin – moeder, deden giften aan het tehuis. Het eerste jaar van haar bestaan zou, volgens een bericht in De Nieuwe Courant van 2 juli 1905 echter worden afgesloten met een tekort. In 1905 was het aantal moeders en kinderen dat er werd opgenomen twintig. Voor de moeders waren er een aantal voorwaarden: 1. zij moest het kind erkennen; 2. zij moest het kind door de dokter laten onderzoeken; 3. Zij moest kostgeld betalen; 4. zij moet het kind geregeld bezoeken; 5. zij moet na een verblijf van 6 weken zorgen voor kleding.

Bestuursvorm
Op de vergadering van 5 en 6 juli 1907 werd om praktische redenen besloten om Huize Annette bestuurlijk los te maken van de Vereniging voor Onderlinge Vrouwenbescherming en werd een eigen stichting. De samenwerking bleef in stand. Vervolgens werd in juni 1908 de Vereniging ‘Tehuis Annette’ opgericht, deze vereniging kwam in plaats van de stichting. De vereniging ging in op 1 januari 1909.

Estella (Stella) Helena Hartshalt-Zeehandelaar (Warmenhuizen, 11 november 1874 – Merano (Italië), 5 maart 1936), dochter van Jacob Zeehandelaar en Anna Meijers,  was een Nederlandse feministe en goede penvriendin van de Javaanse Raden Adjeng Kartini. Stella zette zich in voor de zwakke en lijdende vrouw als secretaresse van het Comité voor Moederbescherming en Seksuele Hervorming. Ze pleitte voor meer respect voor ongehuwde moeders. Zeehandelaar hoopte op een volle vrijmaking der vrouw. In 1899 plaatste de Javaanse feministe Kartini een oproep in het tijdschrift ‘De Hollandsche Lelie’. Kartini zocht met haar oproep een correspondentievriendin in Nederland, om ‘wrijving en uitwisseling van gedachten te hebben’. Zeehandelaar reageerde en een langdurige briefwisseling ontstond. Beide vrouwen hadden progressieve ideeën en pleitten voor koloniale hervormingen en de positie van vrouwen.

In het bestuur van de vereniging kwamen de dames A. W. L. Versluijs – Poelman (voorzitter), E. H. Hartshalt – Zeehandelaar, Gratama – Hofstede en weduwe Mr. E. van Lier – Witz, waarvan er enkele al in het bestuur van de stichting zaten. Met het oprichten van de vereniging werd de verbinding met de Vereniging Onderlinge Vrouwenbescherming weer aangehaald, volgens een krantenbericht in De Telegraaf van 6 juni 1908. In datzelfde bericht was te lezen dat het tehuis toen op de Roelof Hartstraat 8 gevestigd was.
Het tehuis heeft door de tijd verschillende locaties gehad, vanaf 1911 op de Vondelkerkstraat 10 en op 4 oktober 1917 verhuisde men naar de Alberdingk Thijmstraat 36-38 (later 36-40). Dat pand werd in 1931 opgeknapt, er werd centrale verwarming aangelegd en vaste wastafels geplaatst. Hierna was er plek voor 48 kinderen en 12 moeders. Men was verplicht om tot drie maanden na de geboorte in het tehuis te blijven.

Verpleegden
Hoe belangrijk de instelling werd is te lezen in de jaarverslagen. In 1906 werden er 17 moeders en 25 kinderen verpleegd. Van de moeders behoorden er volgens het jaarverslag 12 tot de Nederlands-hervormde godsdienst, vier waren katholiek en een was Joods. In 1908 werden er 28 moeders en 27 kinderen verpleegd. In 1909 waren het 27 moeders en 31 zuigelingen.

Financiën
Voor de financiering van het tehuis werden tal van initiatieven ontplooid. Die varieerden van inzamelingen tot benefietvoorstellingen. Zo trad het gezelschap van Willem Royaards op 15 oktober 1912 op met een uitvoering van ‘De vijf Frankfoorters’ ten bate van het tehuis.
Daarnaast kwamen er giften van particulieren en een bijzondere gift werd in 1921 ontvangen van de Kroonprins van Japan (de latere keizer Hirohito) die in dat jaar Amsterdam bezocht.

Tentoonstelling ‘De Vrouw 1813 – 1913’
Op het landgoed Meerhuizen aan de Amsterdamse Amsteldijk de tentoonstelling De Vrouw 1813 – 1913 georganiseerd. In de aanloop naar het eeuwfeest van de Nederlandse monarchie in 1913 werden in heel Nederland herdenkingen en festiviteiten op touw gezet. De vrouwenbeweging greep de gelegenheid aan om hun strijd voor het vrouwenkiesrecht onder de aandacht te brengen door middel van een grote tentoonstelling. De activiteiten van Tehuis Annette werden tijdens deze tentoonstelling naar voren gebracht door een maquette van het tehuis. Een bericht van 18 oktober 1913 in De Telegraaf meldde dat de maquette veel belangstelling had getrokken en dat deze, door tussenkomst van de bekende Joodse feministe Rosika Schwimmer, een plek zou krijgen in het Staatliches Social Museum in Boedapest.

Kindertuin
In de zomer van 1926 bood de Amsterdamse Rijtuigen Maatschappij een braakliggend terrein tussen de Eerste- en Tweede Helmersstraat in bruikleen aan om hier een kindertuin aan te leggen voor ‘Tehuis Annette’.

Uitbreiding activiteiten
In 1934 werd er door de ‘Vereniging ter Bescherming van Joodsche Meisjes’ in Amsterdam een vergadering gehouden waarin de secretaresse, mevrouw Lankhout – Asscher, meldde dat in 1933 een actie was begonnen om een tehuis op te richten voor werkende meisjes in Amsterdam. Dit initiatief was daarmee een verbreding van de activiteiten tot dat moment, die alleen gingen om de verzorging van de zuigelingen en de moeders. Dit tehuis zou ook openstaan voor meisjes uit andere steden. In dezelfde vergadering werd besproken dat ongehuwde moeders een groot percentage vormde van de personen die hulp nodig hadden. ‘Tehuis Annette’ nam herhaaldelijk tegen een kleine vergoeding Joodse meisjes op. Omdat het duurder zou worden, door de crisis van die tijd, werd de noodzaak voor een Joods tehuis nog groter. De indruk dat Huize Annette te duur zou zijn mocht echter niet ontstaan, de vereniging meldde in haar vergadering dat ze de instelling grote dank verschuldigd waren.

Financiële nood
In de gehele bestaansperiode van ”Tehuis Annette’ zijn de financiën een punt van aandacht geweest, maar in 1938 was de situatie erg slecht. In die periode was de capaciteit van de instelling 48 kinderen en 18 moeders en de kunstenaar Freddie (Johanna Frederika) Langeler ontwierp drie platen waarvan er 10.000 per stuk werden afgedrukt. Deze werden voor een bedrag van ƒ 1,– per stuk verkocht en zo was het plan om ƒ 30.000,- voor de instelling te verwerven.

Oorlog
Als niet-Joodse instelling, ondanks het feit dat er Joodse medewerkers waren en Joodse moeders en hun kinderen werden geholpen, werd deze instelling tijdens de oorlog niet verboden door de bezetter.

Vereniging Tehuis Annette
De laatste advertentie die van de vereniging werd gevonden was een personeelsadvertentie uit 1992. De instelling was toen (administratief) gevestigd op het Rijtuigenhof 97.

Bestuursleden en personeel
De volgende personen werden gevonden als bestuursleden en medewerkers:
mevrouw Cohen-Tervaart (Tervaert), vice-presidente.
Annette W. L. Versluijs-Poelman (Holwierde, 8 juni 1853 – Amsterdam, 10 februari 1914), woonde op de 2^e Oosterparkstraat 221 (1905),
mevrouw Van Biema – Hijmans, penningmeesteres (1905),
zuster Brouwer, directrice (vanaf 17 maart 1906),
Dr. Abrahams, raadsman medisch gebied (1905),
E. H. Hartshalt – Zeehandelaar, secretaresse (1907),
Mej. E. J. Drughorn, directrice (1909),
zuster Gerritsen, directrice (1914),
mevrouw Kops- Prinsen, presidente (1914),
Hülsmann – Boese, voorzitter (1936).

Joodse kinderen
Bent u opgevangen in dit tehuis en bent u Joods?  We horen graag uw verhaal.
De inschrijffolder die in 1932 werd gemaakt staat hieronder. Daaronder de annotatie van deze pagina.

 

bron:
vergadering, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 09-02-1934, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 12-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874834:mpeg21:p010.
Opening, “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 18-05-1905, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 12-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010163591:mpeg21:p015.
Huize Annette via canon sociaal werk, https://www.canonsociaalwerk.eu/nl/details_verwant.php?cps=0&verwant=405 (geraadpleegd 14 oktober 2022).
Verslag tehuis Annette, STADSNIEUWS. Koninklijk bezoek.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 19-05-1905, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010650485:mpeg21:p002.
Van Biema – Hijmans, “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 26-05-1905, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010650499:mpeg21:p010.
giften, Onderlinge Vrouwenbescherming.. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 01-07-1905. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001471002:mpeg21:p00002.
tekort, Vergaderingen en Vereenigingen.. “De nieuwe courant”. ‘s-Gravenhage, 02-07-1905, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000755101:mpeg21:p00002.
regels, ASSEN, 24 September.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 25-09-1906. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104793:mpeg21:p002.
Zuster Brouwer, Dr. Abrahamsn, Tehuis Annette.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 26-09-1906, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110559060:mpeg21:p005.
Versluijs- Poelman, Tehuis „Annette”.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 06-10-1906, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010974439:mpeg21:p010.
Stichting, Ingezonden.. “Hoornsche courant”. Hoorn, 20-10-1907. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMWFA01:000210122:mpeg21:p00003.
Tehuis Annefte.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 15-11-1907, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 14-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003510119:mpeg21:p00001.
godsdiensten 1907, Gemengde Berichten. „Tehuis Annette.”. “De avondpost”. ‘s-Gravenhage, 27-11-1907, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB27:017851150:mpeg21:p00005.
Vereniging Tehuis Annette, LAATSTE BERICHTEN. “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 06-06-1908. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000131037:mpeg21:p006.
Estella Helena Zeehandelaar, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 135.
Stella Zeehandelaar, wikipedia (geraadpleegd 15 oktober 2022).
Derde jaarverslag, Verschillende Berichten. “Middelburgsche courant”. Middelburg, 13-03-1909, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010634744:mpeg21:p001.
Drughorn, Tehuis Annette. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 05-05-1909, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003496089:mpeg21:p00001.
Juffrouw gevraagd, “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-12-1909, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108588:mpeg21:p008.
Jaarverslag 1909, „Tehuis Annette”.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 27-05-1910, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003529030:mpeg21:p00005.
Vondelkerkstraat, “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 23-12-1911, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010340230:mpeg21:p005.
Royaards, Tehuis Annette.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 15-10-1912, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110547003:mpeg21:p002.
Tentoonstelling De Vrouw 1813—1913.. “De nieuwe courant”. ‘s-Gravenhage, 08-05-1913, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000775095:mpeg21:p00009.
Museum, Tehuis Annette.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 18-10-1913, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110547476:mpeg21:p006.
Opening Tehuis Annette.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 05-10-1917, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110549835:mpeg21:p006.
FEMINA BIJ DE PRESIDENTE VAN TEHUIS ANNETTE.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 14-12-1919, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010552528:mpeg21:p006.
kroonprins Japan, Tehuis Annette.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 30-07-1921, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010655828:mpeg21:p002.
Wij zijn 4 van de 26 zuigelingen, die verpleegd worden in het „Tehuis Annette”, Alb. Thljmstraat ie. Amsterda.ni. Elk van or.3 kost dagelijks DO cent aan voedsel en kleeding. Helpt I.’ ons aan een of meer dagen verpleeggeld?. “De Telegraaf”. Amsterdam, 04-09-1921, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110551684:mpeg21:p011.
Kindertuin, “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 09-06-1926, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011083554:mpeg21:p009.
Een NIEUWE KINDERSPEELTUIN IN DE HOOFDSTAD. – Het „Tehuis. “De locomotief”. Samarang, 17-07-1926. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001704043:mpeg21:p00015.
„TEHUIS ANNETTE”.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 24-12-1931, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010661861:mpeg21:p002.
Het „Tehuis Annette” verkeert in nood. “Het volk”. Amsterdam, 05-11-1938, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000906062:mpeg21:p00011.
Advertentie. “De Volkskrant”. ‘s-Hertogenbosch, 21-03-1992. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010866988:mpeg21:p050.
Advertentie. “Het Parool”. Amsterdam, 29-02-1992. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010846148:mpeg21:p040.

illustratie:
Opening, “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 18-05-1905, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 12-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010163591:mpeg21:p015.
Juffrouw gevraagd, “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-12-1909, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108588:mpeg21:p008.
Wij zijn 4 van de 26 zuigelingen, die verpleegd worden in het „Tehuis Annette”, Alb. Thljmstraat ie. Amsterda.ni. Elk van or.3 kost dagelijks DO cent aan voedsel en kleeding. Helpt I.’ ons aan een of meer dagen verpleoggeld?. “De Telegraaf”. Amsterdam, 04-09-1921, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110551684:mpeg21:p011.
Een NIEUWE KINDERSPEELTUIN IN DE HOOFDSTAD. – Het „Tehuis. “De locomotief”. Samarang, 17-07-1926. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001704043:mpeg21:p00015.
Advertentie. “Het Parool”. Amsterdam, 29-02-1992. Geraadpleegd op Delpher op 15-10-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010846148:mpeg21:p040.

gepubliceerd:
15 oktober 2022

laatst bijgewerkt:
15 oktober 2022