De Houtgracht werd gelijktijdig met de Leprozengracht in 1882 gedempt en hier ontstond toen het Waterlooplein. Het Waterlooplein werd vervolgens de locatie van een vooral Joodse markt, die voorheen rond de Jodenbreestraat was gevestigd. Het Waterlooplein is vooral om deze Joodse geschiedenis bekend, maar de Houtgracht had voor de demping ook een Joodse geschiedenis.
Houtgracht q 197 – Meijer Roest
In het Weekblad voor Israëlieten van 15 februari 1856 werd er een oproep gedaan om een arm gezin van geloofsgenoten financieel te ondersteunen. M. Roest was het Amsterdamse contactadres en woonde op dit adres. Meijer Roest werd op 19 december 1821 in Amsterdam geboren.
Houtgracht q 199 – gebroeders Roeper
De Gebroeders Roeper verkocht hier in 1865 patent-, raap-, lijn- en slaolie en petroleum.
Houtgracht q 208 – De Herschepping
Het gebouw de Herschepping werd lang door de Joodse gemeenschap gebruikt en stond op de plaats van een van de oudste synagoges, Talmoed Torah. Toen de Houtgracht gedempt was werd dit adres Waterlooplein 35.
Houtgracht q 210 – B. I. de Beer
B. I. de Beer was volgens een advertentie in Het Weekblad voor Israëlieten van 23 december 1859 belast met de bezorging van die courant.
Houtgracht q 223 – Horlogemaker en Goud- en Zilversmit M. Prijes
De zaak van M. Prijes was hier in 1873 gevestigd. Moritz Prijes zelf woonde op de Jodenbreestraat 91. Moritz werd geboren in Vlissingen op 10 oktober 1837. Hij was gehuwd met Marianne Speijer (1839). Hun eerste kind was Michel (Amsterdam, 7 april 1873) en op 7 augustus 1876 werd Sani geboren. Sani – Sientje, zou als Sani Schmidt-Prijes actief worden in de Nederlandse vrouwenbeweging en was naast Roosje Vos de meest prominente vrouw in de vrouwenvakbond van die tijd, de Algemeene Nederlandsche Naaistersbond. Ze woonde van 1917 tot 1930 in Bussum, en als schrijfster onder de naam Sani van Bussum trad ze wederom naar buiten. Sani overleed in Amsterdam in 1933.
Houtgracht q 232 – H. B. de Beer
Op dit adres was in 1873 (en zeker vanaf 1868) de drankenhandel van H. B. de Beer gevestigd. Hijman Barend de Beer woonde op dit adres en werd in 1774 geboren als zoon van Barend Hijman de Beer en Judiek Joosten. De drankenhandel was nog steeds op dit adres gevestigd en de merknaam H. B. de Beer heeft nog lang bestaan. Hijman zelf was echter op 7 januari 1856 overleden.
De nummering van dit pand was in 1877 Houtgracht 15.
Houtgracht q 233 – D. van Leer
D. van Leer verkocht meubels, kachels en kookfornuizen vanaf dit adres in 1874.
Houtgracht q 239 – Van IJzer
Het bedrijf van M. & L. D. van IJzer was hier gevestigd in 1868. Het bedrijf van de gebroeders Van IJzer verkocht ijzerwaren. Levie Daniel van IJzer werd op 1 oktober 1813 in Amsterdam geboren en hij woonde op dit adres. Hij was gehuwd met Judith van Gelder (Amsterdam, 27 juli 1825) en zij hadden twee kinderen; Daniel Levie (Amsterdam, 8 februari 1847) en Emanuel (Amsterdam, 23 september 1849).
Houtgracht P 34 – galanterieen B. J. de Beer
Dit magazijn in galanterieen en kramerijen was hier rond 1877 gevestigd. Barend Joseph de Beer (Amsterdam, 16 mei 1825) was gehuwd met Schoontje Berlijn (Amsterdam, 12 oktober 1831).
Houtgracht 7 – apotheek Isaac Coronel
Hier was de apotheek van Isaac Coronel (1783 – 1844) gevestigd. Samuel Sarphati ontving hier vanaf 9 mei 1826 zijn opleiding als leerling in de apotheek.
Houtgracht 7 – H. Z. Workum
Een bijzondere advertentie werd op 26 oktober 1877 geplaatst door H. Z. Workum. Hij maakt er melding van dat commissionairs Brouwer & Van Dal van de Oudezijds Achterburgwal 162 tot drie keer toe zijn kleinzoon een nieuwe plaatsvervanger hebben bezorgd bij de Nationale Militie, en dat niet in rekening hebben gebracht. Zo’n plaatsvervanger werd een nummerwisselaar genoemd. De dienstplicht was toen nog niet persoonlijk en voor de dienstplicht inging werden lotnummers getrokken. Hoe later het lotnummer, hoe groter de kans was dat men ook moest opkomen. Welgestelde jongens konden zich laten vervangen door hun lagere lotnummer te wisselen met een dienstplichtige die een hoger lotnummer had getrokken. De vervanger kreeg daarvoor betaald, het hoogst bekende bedrag dat ooit betaald is voor dit wisselen is ƒ 4.200,–. De rijkere jongens konden hiermee de dienstplicht ontlopen, de armere jongen had hiermee alvast geld voor trouwen en het opzetten van een huishouden. De dienstplicht duurde in die tijd vijf jaar.
Houtgracht 9 – grafzerken Zwartvoet
J. Zwartvoet produceerde grafzerken en verhuisde in april 1880 van de Jodenbreestraat naar dit adres. Jochum Zwartvoet (Naarden, 11 maart 1815) was steenhouwer en gehuwd met Ruchama Feuerlöscher (Amsterdam, 20 augustus 1824). Ruchama en Jochum waren hier ingeschreven met neef Mozes Korper (Amsterdam, 12 september 1868) en in een annonce in het Weekblad voor Israëlieten van 17 februari 1882 verklaarde hij dat hij geen connectie meer had met zijn neef en vanaf dat moment grafzerken zou afleveren voor de allercivielste prijen. De werkplaats van Jochum was op werf ‘De Valk’ in de Valkenburgerstraat.
Houtgracht 23 – Isaac Levie Smit
Op dit adres, later Waterlooplein 23, woonde het gezin van koopman Isaac Levie Smit (Amsterdam, 23 oktober 1822) en zijn echtgenote Mietje Benedictus Bak (Amsterdam, 14 juli 1822). Zij hadden de volgende kinderen: Benedictus (Amsterdam, 10 december 1864), Abraham (Amsterdam, 26 juli 1864) en Willem (Amsterdam, 7 februari 1864).
Houtgracht 25 – Philip van Gelder
M. S. Barkelau, secretaris van het Nederlands Israëlietisch Kerkbestuur te Goes, adverteerde in de Israëlietische Nieuwsbode van 20 juni 1879. Ph. van Gelder, die hier woonde, had de volmacht gekregen om geld in ontvangst te nemen voor de bouw van de synagoge in Goes. Philip van Gelder (Groningen, 1 oktober 1838 – Groningen, 2 februari 1929) was gehuwd met Judik Appelboom (Amsterdam, 20 maart 1836 – Amsterdam, 29 september 1921). De synagoge in Goes werd in 1881 grondig gerenoveerd, waarschijnlijk waren de gelden voor dit doel.
Houtgracht 37-39 – synagoge Bet Israël
Op dit adres heeft de synagoge Bet Israël gestaan.
Houtgracht 55 – Eduard Voorzanger – herhalingsschool
Volgens een advertentie uit 1875 is er een herhalingsschool van de Diamantslijpers-Vereniging geweest. Eduard (Eliazar Levie) Voorzanger (Amsterdam, 1839) was penningmeester van deze vereniging en woonde op dit adres. Eduard was gehuwd met Marianne Hamburger (Amsterdam, 8 oktober 1834).
Houtgracht 55hs – rabbijn Jesaja Kleerekoper
Op 29 december 1880 overleed op dit adres de geziene rabbijn Jesaja Kleerekoper.
Houtgracht 57 – Hollandsche en Hebreeuwse boekdrukkerij Coutinho
Op 8 mei 1882 verplaatste S. M. Coutinho zijn Hollandsche en Hebreeuwse naar dit adres. Salomon Mendes Coutinho (Amsterdam, 29 januari 1831) was volgens de archiefkaart bij het Stadsarchief Amsterdam brievenbesteller en gehuwd met Sipora de Meza (Amsterdam, 24 maart 1827). Zij hadden vier kinderen: Rachel (Amsterdam, 15 februari 1855), Lea (Amsterdam, – Auschwitz, ), Aaron (Amsterdam, 30 augustus 1862) en Simcha (Amsterdam, – Auschwitz, ). Het bureau van het Weekblad voor Israëlieten werd door Coutinho gevoerd.
Houtgracht 63 – restaurant S. L. van der Hoek
Rond 1877 was hier het koosjere restaurant van vleeshouwer Samuel Levie van der Hoek (Bolsward, 14 mei 1820) gevestigd. Samuel was gehuwd met Hester Deutz (Amsterdam, 1824).
bron:
www.wikipedia.nl, lemma Houtgracht (geraadpleegd 26 december 2016)
stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1853 – 1863, lemma Levie Daniel van IJzer
stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1853 – 1863, lemma Hijman Barend de Beer
stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1853 – 1863, lemma Moritz Prijes
“Advertentie De Beer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 28-03-1873. Geraadpleegd op Delpher op 26-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873564:mpeg21:a0016
“Advertentie Prijes”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 05-05-1871. Geraadpleegd op Delpher op 26-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873607:mpeg21:a0012
“Advertentie Van Leer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 04-12-1874. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872893:mpeg21:a0022
“Advertentie Herschepping”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 04-04-1873. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873565:mpeg21:a0009
“Advertentie Van IJzer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 07-02-1868. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871578:mpeg21:a0012
“Advertentie H B de Beer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 23-03-1877. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872370:mpeg21:a0004
“Advertentie Nationale Militie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 02-11-1877. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871931:mpeg21:a0022.
Eliazar Levie Voorzanger, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1773.
Roest, Weekblad voor Israëlieten. 15 februari 1856. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005586027:00001.
Meijer Roest, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1853-1863, archiefnummer 5000, inventarisnummer 481.
De Beer, Weekblad voor Israëlieten. 23 december 1859. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005590022:00001.
Roeper, Weekblad voor Israëlieten. 10 november 1865. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005595018:00001.
H. B. de Beer, Weekblad voor Israëlieten. 14 februari 1868. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005596083:00001.
Barend Joseph de Beer, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1774.
B. J. de Beer, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 11 mei 1877. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394068:00001.
Samuel Levie van der Hoek, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1773.
S L van der Hoek, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 14 september 1877. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394086:00001.
De Beer, Weekblad voor Israëlieten. 28 februari 1879. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005599087:00001.
Ph. van Gelder, Israelietische nieuwsbode. 20 juni 1879. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005537103:00001.
Philip van Gelder, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1773.
Zwartvoet, Israelietische nieuwsbode. 30 april 1880. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005538046:00001.
Jochum Zwartvoet, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1773.
Jochum Zwartvoet, Weekblad voor Israëlieten. 17 februari 1882. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005600034:00001.
Coutinho, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 5 mei 1882. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005398016:00001.
Weekblad voor Israëlieten, Israelietische nieuwsbode. 5 mei 1882. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005539045:00001.
Lydia Hagoort, Samuel Sarphati, van Portugese Armenarts tot Amsterdamse Ondernemer (Amsterdam 2012) 53.
Isaac Levie Smit, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1773 en Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2261.
Michel Prijes, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 655.
afbeelding:
Sani van Bussum op www.dbnl.nl, http://www.dbnl.org/tekst/prij001bewo01_01/prij001bewo01_01_tpg.gif
“Advertentie Herschepping”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 04-04-1873. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873565:mpeg21:a0009
“Advertentie Van Ijzer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 07-02-1868. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871578:mpeg21:a0012
“Advertentie Nationale Militie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 02-11-1877. Geraadpleegd op Delpher op 27-12-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871931:mpeg21:a0022.
S L van der Hoek, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 14 september 1877. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394086:00001.
De Beer, Weekblad voor Israëlieten. 28 februari 1879. Geraadpleegd op Delpher op 30-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005599087:00001.
gepubliceerd:
20 december 2016
laatst bijgewerkt:
23 augustus 2023