Vooral op het laatste deel van de Herengracht, vlakbij de Jodenbuurt, woonde in de Gouden Eeuw enkele welgestelde Joden, maar er is meer te vertellen over de Herengracht.
Herengracht 84 – japonnenfabriek Sittner
Op Herengracht 84 zat Japonnenfabriek Paul Sittner.
Herengracht 91hs – Hansje van Loghem
Dit was het woonhuis van Hansje van Loghem, lid van de Amsterdamse Studentengroep. Ze hielp Joodse kinderen onderduiken. Vanaf augustus 1943 het onderduikadres van haar verloofde, Piet Meerburg. Na haar ontsnapping uit Westerbork zat Hanna Levy hier tijdens de Hongerwinter ondergedoken.
Herengracht 127 – Lambert Janssen & Neumann
Op Herengracht 127 was het kantoor gevestigd van confectiefabriek Lambert Janssen & Neumann.
Herengracht 144 – Bontmantelfabriek Stein
Isidor Stein verplaatste in 1936 zijn bontmantelfabriek van Rotterdam naar dit adres. Meer over deze familie via de link.
Herengracht 232 – Bernard Jacobs
Op dit adres was rond 1912 het fotografische atelier van Bernard Jacobs gevestigd. Bernard werd als Benjamin Jacobs in Groningen op 15 december 1884 geboren en was gehuwd met Marianne Verkozen (Alkmaar, – Amsterdam, ). Bernard fotografeerde naast het werk in zijn atelier onder andere voor het tijdschrift De Joodsche Prins en fotografeerde tal van toneelpersoonlijkheden, zoals via de link is te zien. Hij was tevens kunstschilder en werd in Sobibor vermoord op
Herengracht 232-3 – Margarete Siliava en Phocas Fokkens
Op dit adres was tijdens de oorlog Margarete Siliava ondergedoken. Op 22 maart 2022 werd er voor haar een Stolperstein geplaatst. Het verhaal over Margaretha staat hier.
Herengracht 238 – Isaq Jacovici
Vanaf 1919 was hier de horloge groothandel van Isaq Jacovici (Braila, Roemenië, 6 september 1874 – Leusden (Kamp Amersfoort), 19 mei 1943) gevestigd.
Herengracht 268 – Paul May
Van 1897 – 1932 woonde op dit adres bankdirecteur (Siegfried) Paul (Daniël) May (Amsterdam, – Amsterdam, ), medevennoot van de bank Lippmann, Rosenthal & Co. aan de Nieuwe Spiegelstraat. Hij woonde hier met zijn vrouw Rosine Mariane Fuld (Amsterdam, – Amsterdam, ) en hun kinderen Alfred en Ellen. Alfred overleed op negentienjarige leeftijd in 1920. Paul en Rosine maakten na de inval van de nazi’s een einde aan hun leven. Dochter Ellen heeft op 14 mei 1940 Engeland weten te bereiken en overleefde de oorlog.
Herengracht 268 – NV Bankierskantoor Lisser & Rosenkranz
Het kantoor van deze Joodse bank was hier gevestigd van 1933 tot 1940. De bank werd geleid door Siegfried Kramarsky (Lübeck, 14 april 1893 – New York, 25 december 1961). Kramarsky woonde op de Prins Hendriklaan 29hs. Hij was gehuwd met Violet Ingeborg Else Popper (Hamburg, 18 juli 1896) en zij hadden drie kinderen; Sonja, Bernard en Hans Werner (Amsterdam, 5 maart 1926). Op 20 november 1923 emigreert het gezin vanuit Hamburg naar Amsterdam. Naast zijn baan was Siegfried actief bij Joodse organisaties in Amsterdam, was kunstkenner en legde een grote collectie kunst aan. In januari 1940 emigreerde het gezin naar Canada, volgens de gezinskaart bij het Amsterdamse Stadsarchief, maar volgens een passagierslijst vertrok op 21 november 1939 het gezin met de Oranje van de Stoomvaartmaatschappij ‘Nederland’, naar Batavia. Vanuit Batavia reisden ze door naar Canada. Via de bemiddeling van Chaim Weizmann kwamen ze in New York terecht waar ze bleven wonen. Ook Hans Werner werd een vooraanstaand kunstverzamelaar in New York. Van Hans Werner is een jeugdfoto te zien via deze link.
Herengracht 326 – uitgeverij Gebroeders E. & M. Cohen
Vanaf 1907 tot 1941 was de uitgeverij Gebroeders E. & M. Cohen op dit adres gevestigd nadat ze in 1906 op de Keizersgracht 333 waren gevestigd. Het doel van de onderneming was “het houden van een magazijn van goedkoope boeken, het uitoefenen van den boekhandel, het koopen en verkoopen van fondsartikelen, restant-oplagen enz.” Meer informatie via deze link.
Herengracht 410-412 – bank Mendelssohn & Co.
Bank Mendelssohn & Co. werd in 1920 opgericht als Nederlandse vestiging van de gelijknamige Berlijnse bank en was vooral actief in de effectenhandel. In 1939 werd de bank failliet verklaard. De leiding lag in handen van Fritz Mannheimer, die gold als een briljant beursman maar minder gevoel bleek te hebben voor het bankiersvak. Hij overleed in Frankrijk toen de bank er al slecht voor stond. Niet veel later werd de bank failliet verklaard.
Op kosten van de bank had Mannheimer een omvangrijke kunstverzameling aangelegd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is deze verzameling in Duitsland terechtgekomen. De afwikkeling van het faillissement heeft bijna twintig jaar geduurd, vanwege juridische procedures rond de kunstverzameling. Uiteindelijk is ongeveer de helft van deze verzameling in het Rijksmuseum te Amsterdam terechtgekomen.
Tijdens de oorlog was hier het Devisenschutzkommando (DSK) en de douanerecherche gevestigd. Ieder moest hier opgeven over welk buitenlands geld en goud men beschikte. Vanaf augustus 1941 controleerde de DSK de naleving van de twee Liro-verordeningen die bepaalden dat Joden hun vermogen moesten opgeven bij de LiRobank op de Sarphatistraat. De controle werd onder andere uitgeoefend door Vertrauensmänner.
Vanaf 14 mei 1945 bevond zich hier het Bureau Oorlogspleegkinderen (OPK) tot de verhuizing van dit bureau in december 1945 naar de Koningslaan.
Herengracht 418 – bankiersfirma Korijn
Op Herengracht 418 was de bankiersfirma Louis Korijn & Co gevestigd. Louis Korijn (1851 – 1929) begon deze bank en hij was gehuwd met Rachel Ricardo (Amsterdam, – Amsterdam, ). De bank was min of meer een familiebedrijf, ook zoon Gerard Louis werd bankier in dit bedrijf. Neef Julius had de leiding over het Etam-concern. Het bedrijf had in verschillende Nederlandse plaatsen filialen; in Middelburg, Rotterdam en Den Haag.
Herengracht 424 – W. Th. H. ten Bosch en H. le Grand
In de jaren twintig en dertig zat hier het architectenbureau van W. Th. H. ten Bosch en H. le Grand. Dit bureau, maar ook de afzonderlijke vennoten, ontwikkelden verschillende gebouwen in de stad, zoals – als bureau – het pand van Max van Straten’s Kinderkleedingsindustrie. Meer over Henri le Grand via de link.
Herengracht 458 – Kunsthandel Goudstikker
Op nummer 458 was kunsthandel Goudstikker gevestigd. Jacques Goudstikker en zijn vrouw, Desi von Halban-Kurz, bezaten onder andere ook kasteel Nijenrode. Op Nijenrode organiseerde hij liefdadigheidsfeesten voor de Joodse vluchtelingen, die hier aan het eind van de jaren dertig naartoe kwamen. Goudstikker weigerde handel te drijven met Hitler en verongelukte op 43-jarige leeftijd toen hij vluchtte voor de nazi’s. De verzameling (2000 schilderijen) verdween naar Göring, een van Hitlers helpers, nadat de bejaarde moeder van Goudstikker onder druk van niet-Joods personeel de collectie moest verkopen aan de Duitse kunsthandelaar Miedl. Miedl beloofde dat hij haar zou beschermen.
In 2006 werd besloten dat de Nederlandse staat een groot deel van de kunstverzameling aan de erfgenamen van Jacques Goudstikker moet teruggeven. In belangrijke musea zullen hierdoor beroemde schilderijen verdwijnen. In maart 2007 heeft de Nederlandse Staat besloten vijf schilderijen uit de collectie terug te kopen om deze zo voor de Nederlandse musea te behouden. lees verder
Herengracht 460 – kunstnijverheidsschool
Hier was de Middelbare Joodse Kunstnijverheidsschool W. A. van Leer gevestigd.
Herengracht 472 – Leo Lippmann
Leo Lippmann was een van de naamgevers van de Lippmann-Rosenthal bank op de Nieuwe Spiegelstraat 6. Waarschijnlijk vestigde hij zich rond 1870 in dit pand.
Herengracht 499 – Rebholz Bankierskantoor
Vestiging van de bank van Otto Rebholz, die op de beurs handelde in Amerikaanse aandelen uit geroofd Joods bezit. Na de oorlog werd bankier Rebholz voor het gerecht gebracht.
Herengracht 500 – George Rosenthal
Op nummer 500 woonde sinds 1864 George Rosenthal, van de Lippmann Rosenthal & Co bank. Meer informatie via deze link. Het pand kocht hij in 1865 van de bankier Louis Bischoffsheim. In 1889 werd het pand verbouwd door I. Gosschalk.
Herengracht 501 – Joodse HBS
Van 1928 tot 1938 was op de Herengracht 501 de Joodse HBS gevestigd. Deze school werd beheerd door de Stichting voor Culturele en Religieuze Verheffing der Joden in Nederland. De voorzitter van deze stichting was de latere rabbijn Sarlouis.
In 1938 verhuisde de HBS naar de Voormalige Stadstimmertuin 2 en werd later Maimonides. In de jaren zeventig van de vorige eeuw verhuisde deze school naar Buitenveldert.
Herengracht 501 – Fritz Gutmann
Hier was de financiële onderneming van de Duits-Joodse bankier Fritz (Friedrich Bernhard Eugen) Gutmann (Berlijn, 15 november 1886 – Theresienstadt, 13 april1944) gevestigd. Hij had een grote kunstcollectie, deels ondergebracht in zijn landhuis Bosbeek bij Heemstede. In 1943 werd hij gedwongen zijn kunstcollectie aan de nazi’s te verkopen. De deal was dat hij naar Italië mocht afreizen maar hij werd naar Theresienstadt gedeporteerd. Volgens getuigen werd hij daar op 1 mei 1944 doodgeslagen omdat hij enkele stukken uit de collectie had achtergehouden. Zijn vrouw Louise von Landau (Berlijn, 24 april 1892) werd op 1 juli 1944 vermoord in Auschwitz. In 2002 en 2012 volgde teruggave aan de erfgenamen van een deel van de collectie die in handen was gekomen van de Nederlandse Staat.
Herengracht 505 – 507
Deze panden raakten gedeeltelijk beschadigd door het neerstorten van het vliegtuig achter het Carlton-hotel op 27 april 1943.
Herengracht 507a – Proehl & Gutmann
Rond 1920 was hier de bank Proehl & Gutmann gevestigd, de Nederlandse vertegenwoordiging van de Dresdner Bank. Friedrich Bernhard Eugen Gutmann (Berlijn, 15 november 1886 – Theresienstadt, 13 april 1944), een zoon van de oprichter van de Dresdner Bank, leidde de onderneming.
Herengracht 520 – Groep 2000
Hoofdkwartier van deze verzetsgroep van Jacoba van Tongeren van zomer 1944 tot januari 1945. De groep bestond uit 80 leden en heeft meer dan 4000 onderduikers verzorgd.
Herengracht – Reguliersgracht – Tante Saar-brug
Deze brug werd op 20 november 2019 vernoemd naar Tante Saar.
Herengracht 544 – Omnia Treuhand
Van 1941 tot 1944 was deze organisatie hier gevestigd. Het was een Duits accountantskantoor belast met de liquidatie van Joodse bedrijven.
Herengracht 586 – Isaäc Nunes Belmonte
Op 586 woonde Isaäc Nunes Belmonte (? -1705). Hij was zaakgelastigde (soort ambassadeur) voor Spanje en dat was bijzonder want de Spaanse koning in die tijd was anti-Joods. De Spaanse koning gaf hem zelfs de titel Baron en toen heette hij Manuel Baron de Belmonte, het huis werd vervolgens ‘Hof van Belmonte’ genoemd. In dit huis kwamen veel belangrijke mensen uit die tijd op bezoek, na de dood van Isaäc bleef het huis nog lange tijd in bezit van de familie.
Herengracht 598 – Samuel Sarphati
Op 598 woonde Samuel Sarphati (1813 – 1866). Zijn vader was een Portugees Joods tabakshandelaar en Samuel zelf was zeer actief man. Toen hij 26 was werd hij arts in de arme Jodenbuurt, hij studeerde daarvoor ook voor apotheker, was leraar, projectontwikkelaar en bestuurder. Hij was betrokken bij het oprichten van de Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie, de Maatschappij ter bevordering van de Landbouw en de Landontginning, de Stadsreiniging, de Maatschappij voor Meel en Broodfabrieken, hij was bestuurder van de Nederlandse Crediet en Depositobank en de Nederlandse Bouwmaatschappij. Als projectontwikkelaar werd hij bekend door zijn werk voor het Paleis voor Volksvlijt en het Amstelhotel.
Sarphati wilde al die zaken graag doen en men denkt dat dat door zijn jeugd komt. Ze waren thuis niet arm, maar hij zag wel overal de armoede en slechte omstandigheden in de oude Jodenbuurt. Toen hij zes was stierf zijn zusje. Hij werkte later in de arme Jodenbuurt en hij vond toen dat de overheid de armoede actief moest bestrijden. Hij was een van bekendste Amsterdammers uit de negentiende eeuw. Het Sarphatipark en de Sarphatistraat zijn naar hem genoemd.
Herengracht 615 – gezin Wertheim
Op 615-617 woonde het gezin van Abraham Carel Wertheim (1832 – 1897). Hij was een bankier en zeer actief binnen de Joodse gemeente. Naar hem is het Wertheimpark vernoemd, waar jaarlijks de Auschwitzherdenking wordt gehouden. Lees verder.
Herengracht 619 – bank Mendes, Gans & Co.
Hier is de bank Mendes, Gans & Co. gevestigd. Meer over de Joodse geschiedenis van dit bedrijf via deze link.
Bron:
diverse
Herengracht 268 via http://www.amsterdamsegrachtenhuizen.info/gracht/hge/hge300/hg10268/ (geraadpleegd 2 februari 2019)
“Advertentie Jacobs nr 232”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-06-1912. Geraadpleegd op Delpher op 02-02-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860210:mpeg21:a0020
www.joodsmonument.nl, lemmata May (geraadpleegd 2 februari 2019).
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaarten Jacobs, B. – 15-12-1884 – 5422-0662-1270
www.joodsmonument.nl, lemmata Benjamin Jacobs (geraadpleegd 2 februari 2019).
Bianca Stigter, De bezette stad, plattegrond van Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam2005) p. 110 (bank Mendelssohn & Co)
wikipedia, bank Mendelssohn & Co (geraadpleegd 10 maart 2019)
Bianca Stigter, De bezette stad, plattegrond van Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam2005) p. 111 (W A van Leer)
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Kramarsky, Siegfried – 14-04-1893 – A01232_0462_0607
Fritz Gutmann: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 173
Groep 2000: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 174
Omnia Treuhand: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 174
Hansje van Lohem: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 142
Herengracht 410-412: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 168-169
Proehl & Gutmann, Advertentie. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 25-12-1920, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-12-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010025225:mpeg21:p004
Isac Jacovici, Advertentie. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 24-12-1919. Geraadpleegd op Delpher op 01-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001517148:mpeg21:p00010
Stadsarchief Amsterdam, Rosine Mariane Fuld, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 252
Overlijden Alfred May, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 24-03-1920, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 13-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010654483:mpeg21:p004
Illustraties:
gebouwen © joodsamsterdam.nl
Isac Jacovici, Advertentie. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 24-12-1919. Geraadpleegd op Delpher op 01-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001517148:mpeg21:p00010
Overlijden Alfred May, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 24-03-1920, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 13-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010654483:mpeg21:p004.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. De Bocht van de Herengracht gezien van de Vijzelstraat naar de Nieuwe Spiegelstraat. A. Jager. Collectie Stadsarchief Amsterdam: kabinetfoto’s. 1867. ANWD00052000001.
gepubliceerd:
5 mei 2016
laatst bijgewerkt:
22 juni 2024