Amsterdam, 1934 – 1947, Merwedeplein 23. Hij was bijna de buurman van de familie Frank. Op dit adres woonde Herbert Lewysohn. Herbert had een Joodse vader en een niet-Joodse moeder en vluchtte in 1934 uit nazi-Duitsland en vond, zoals zoveel vluchtelingen, een woning in de toenmalige nieuwbouwwijk de Rivierenbuurt.
Herbert was half-Joods, moest de Jodenster dragen en durfde het aan om in zijn eigen huis kritische cabaretvoorstellingen te houden, onder de naam ‘Nelson-revue’.
Herbert werd in 1910 in Berlijn geboren. Zijn vader was Rudolf Lewysohn, Joods en van beroep cabaretier, pianist en componist.
Vader en moeder
Ook zijn vader werd in Berlijn geboren op 8 april 1878 en hij overleed in Berlijn op 5 februari 1960. Zijn moeder was de niet-Joodse Käthe Erlholz. Her gezin vluchtte na de machtsovername van de nazi’s via Wenen en Zürich naar Amsterdam. In Amsterdam raakte vader bij het cabaret La Gaité, op de eerste verdieping van Tuschinski, betrokken. Met name Louis Davids had zich ingezet om Rudolf naar Amsterdam te krijgen. Niet veel later ontstond het Nelson Cabaret, dat tot juli 1942 actief bleef. Vader en zoon traden ook op in het Joodsche Kleinkunst-ensemble en hadden op 23 november 1941 nog een première van de productie “Hand in Hand”.
Vader ging met de hulp van Dora Paulsen, de beste zangeres in zijn cabaret, in de onderduik en overleefde de oorlog. Vader Rudolf en Käthe keerden na de oorlog terug naar Berlijn.
Herbert
Herbert bleef op Merwedeplein 23 wonen en liep door Amsterdam met de Jodenster op zijn kleding. Dat moest hij tot hij de nazi’s kon overtuigen van zijn gemengde afkomst, toen mocht de ster af. Dat gaf hem meer bewegingsvrijheid. Het bloed van een cabaretier kruipt waar het niet gaan kan en Herbert bleef, ondanks het verbod om te werken, voorstellingen organiseren. Nu bij hem thuis, en zelfs een zeer kritisch cabaret voor het grotendeels Duits-Joodse publiek dat in de Rivierenbuurt woonde. De opvoeringen waren populair en problematisch. Problematisch omdat men beslist niet mocht merken dat deze voorstellingen, die zeer kritisch waren over de nazi’s, plaats vonden.
Herbert ging na de oorlog met zijn vrouw Eva naar New York en werd daar schrijver voor cabarets en vertegenwoordigde het Duitse cabaret in de Verenigde Staten. In 1982 waren Herbert en Eva terug in Amsterdam waar zij meewerkten een een reconstructie van de Nelson Revue in het kader van de manifestatie Berlijn – Amsterdam 1920-1940. In het youtube-filmpje Herbert in deze periode met Gerrie van der Kleij. Herbert Nelson overleed in 1988.
Merwedeplein 23
In het pand Merwedeplein 23 woonden meer Joden. Op driehoog woonde Lea de Winter Judels (Amsterdam, 26 januari 1906 – Sobibor, 9 juli 1943) en het gezin Karlsberg. De man overleefde de oorlog, zijn vrouw Ilse Mathilde Karlsberg – Heilbron (Hamburg, 30 september 1900) werd op 21 oktober 1944 in Auschwitz vermoord.
bron:
wreed-en-plezant.be (bezocht 22 juni 2014)
Duitse wikipedia (bezocht 22 juni 2014)
Jelavich, Peter, Berlin Cabaret (Harvard 1993) [263]
www.eenlevenlangtheater.nl (cabaret Gaite) (bezocht 22 juni 2014)
Theaterencyclopedie.nl (bezocht 22 juni 2014).
gepubliceerd:
2 mei 2016
laatst bijgewerkt:
13 april 2024