De Hendrik Westerschool was gevestigd op het Weesperplein 22, pal naast de Diamantbeurs. Het was geen Joodse school, maar wel een school in een sterk Joodse buurt en veel Joodse kinderen bezochten deze school. De buurt bestond verder uit de gegoede middenstand en veel (drievierde deel) van de kinderen van deze school ging na de zesde klas naar het gymnasium.
De Hendrik Westerschool was vernoemd naar de onderwijshervormer Hendrik Wester (Garnerwolde, 23 februari 1752 – Oude Pekela, 19 februari 1821).
Wester werd op twintigjarige leeftijd onderwijzer in Ten Boer. Hoewel dit een tijdelijke baan zou zijn bleek Wester een goed onderwijzer en kreeg al snel een vaste aanstelling. Daarbij zag hij dat het onderwijs van de achttiende eeuw verbeterd moest worden en bracht langzaam een aantal verbeteringen in, zoals orde, rust, klassikaal onderwijs en hij maakte het onderwijs begrijpelijk voor de kinderen. Hij begon te schrijven over onderwijskundige zaken en publicaties werden bekroond door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. In 1801 werd hij benoemd tot een van de eerste schoolopzieners. In verschillende plaatsen kwamen Hendrik Westerscholen, waaronder in Amsterdam waar de school in 1880 geopend werd. Het gebouw aan het Weesperplein dateerde van twee jaar later, 1882.
De Hendrik Westerschool in Amsterdam had een prominente plaats op het Weesperplein. Het gebouw stond links van de diamantbeurs, waar nu het grote zwarte psychologisch lab van de Universiteit van Amsterdam staat. De onderwijsvernieuwingen die Hendrik Wester kenmerkten kon men ook terugzien in deze school. Zo was hoofdonderwijzer Johannes Gerardus Boterenbrood (Hasselt, 24 juni 1859) een van de eersten die in het begin van de twintigste eeuw tijdens het vak aardrijkskunde met de leerlingen naar buiten ging en daarna het onderwijs aanschouwelijk maakte.
Op de school zaten tal van later bekende Joden, zoals:
Abraham Jacob Mendes da Costa (lid Joodse Raad) in de oudercommissie;
Eli Heimans, van 1882 – 1893 onderwijzer aan de school en van 1912 tot zijn door in 1914 hoofd der school. Heimans propageerde de natuurstudies en schreef een flora en kinderboeken. Hij overleed te Gerolstein in juli 1914;
Meijer Jacob Premsela (Meir Perath), arts, mohel, zionist en voorzanger;
David Wijnkoop, voorman van de Communistische Partij;
Eduard Maurits Meijers, professor, stelde in 1947 het Nieuw Burgerlijk Wetboek samen;
Siegfried van Praag, literatuur;
Lodewijk Prins, schaakkampioen van Nederland;
Jacob van der Kar, arts;
Aron Vedder, arts;
Andries Querido, professor;
Jacques Riesel, professor;
Jacob Parser, voorzitter kerkbestuur na 1945;
Eddy van Amerongen, hoofdredacteur Nieuw Israëlietisch Weekblad.
Oorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Hendrik Westerschool door de bezetter opgeheven. De Joodse kinderen moesten naar Joodse scholen, de niet-Joodse kinderen naar andere scholen in de buurt. Eind jaren zestig werd het gebouw afgebroken.
Gedurende de oorlog werden per 1 maart 1941 de Joodse leerkrachten van deze school ontslagen. Op de school werkten in ieder geval de volgende Joodse leerkrachten: Jesaija Pais (17 september 1891) en Esther van Collem – Snapper (15 mei 1886). Esther was verantwoordelijk voor de lagere klassen.
Jesaija was gehuwd met Kaatje van Kleeff (Amsterdam, 6 september 1891) en zij woonden op 1 oktober 1945 op de Weesperzijde 139-1. Esther was gehuwd met Isaac van Collem (Amsterdam, 13 januari 1879 – Amsterdam, 26 maart 1942). Esther en haar dochter overleefden de oorlog in de onderduik. Esther overleed op 18 april 1964 te Amsterdam.
bron:
joden in Nederland,
joodsamsterdam.nl,
onsamsterdam.nl,
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 24 juli 1914, overlijden E Heimans
SAA, persoonskaart Jesaija Pais,
SAA, persoonskaart Esther Snapper
Boterenbrood, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 182.
Illustratie
beeldbank stadsarchief Amsterdam.
gepubliceerd:
28 april 2016
Laatst bijgewerkt:
15 februari 2023