Grote Synagoge

De Grote Synagoge of Grote Sjoel aan het Jonas Daniël Meijerplein (Deventer Houtmarkt) is op 25 maart 1671 gewijd, de eerste dag van Pesach. Dit was zes jaar na het stichten van de Hoogduitse gemeente, die werd opgericht om een antwoord te kunnen geven op de grote stroom Asjkenazische Joden die naar Amsterdam kwamen.
In 1670 besloot men tot de bouw van deze synagoge, de grond werd aangekocht op 5 januari 1670. De aanbesteding van het timmerwerk en het metselwerk volgde 28 maart 1670.

De bouw van de sjoel kostte ƒ 33.000,–, een groot bedrag in die tijd. De stad Amsterdam leende de Hoogduitse gemeente ƒ 16.000,–, een ander deel werd bij elkaar gekregen door de verkoop van overerfbare zitplaatsen. Op 1 mei 1670 werd de eerste steen gelegd.
Het hoofdgebouw van de synagoge is een bijna vierkant gebouw, de grootte is 16 bij 17 meter. Tegen het hoofdgebouw aan werden twee huisjes gebouwd, een van die huisjes deed dienst als Mikwe (ritueel bad) en als bestuurskamer en woning voor de sjammes (koster).
Binnen het gebouw waren drie galerijen, twee voor de vrouwen en een voor het koor. Aan de oostelijke wand was de marmeren Heilige Ark met de Thorarollen, die in 1671 geschonken was door Abraham ben Isaac Auerbach uit Coesfeld – een stadje in Duitsland in de buurt van Winterswijk waar ook een Joodse gemeente was en sinds 1670 een synagoge.
Het Koor der Grote Synagoge was wereldberoemd in de periode van dirigent en componist Sam Englander. Het koor maakte plaatopnamen en won een internationale eerste prijs in Londen in 1928.
De synagoge werd gebouwd door meester-metselaar Elias Bouman, ook de bouwer van de Portugese synagoge aan de overkant van het plein én van (de gevel van) Huis de Pinto. Bouman werd geassisteerd door meester-timmerman Gilles van Veen (Jillis van Vin). De bouw werd gecontroleerd door stadsarchitect Daniël Stalpaert. Deze sjoel was de eerste sjoel van dit Hoogduitse synagogecomplex, wordt grote genoemd ondanks dat de ernaast gelegen Nieuwe Synagoge groter is.

verbouw
Er zijn een aantal verbouwingen geweest. In 1776 werd het hoekhuisje vergroot. Aan de Nieuwe Amstelstraat werd een voorportaal aangelegd en glas-in-loodramen.
In 1822 werd de huidige ingang gebouwd, tussen 1911 – 1913 werd een betonnen vloer gestort.
In de Grote Synagoge zetelde de opperrabbijn. De Joodse gemeente groeide echter zo hard dat deze synagoge snel te klein werd. Er werden in rap tempo nog drie synagoges gesticht; boven de vleeshal in 1685 de Obbene Sjoel, de derde synagoge oftewel de Dritt Sjoel (1700) en in 1752 de Nieuwe Synagoge.

de oorlog
In september 1943 werd de synagoge op last van de bezetter gesloten. In de winter van 1944-1945 werden de galerijen gesloopt om als brandhout gebruikt te worden. De synagoge kwam ernstig gehavend de oorlog uit. Wel is de marmeren omlijsting van de Aron Hakodesj (Heilige Arke) ongeschonden gebleven en deze omlijsting siert nog steeds dit gebouw. Na de oorlog was een synagoge op deze locatie niet meer nodig door het uitmoorden van de Joodse bevolking in deze buurt.
In 1954 werd het gebouw overgedragen aan de gemeente Amsterdam. In 1966 werd het gebouw grondig gerestaureerd en teruggebracht naar de situatie van 1822. Bij een van de restauraties werd ook het oorspronkelijke mikwe teruggevonden in het bijgebouwtje. Het smeedijzeren hek aan de zijde van het Jonas Daniël Meijerplein werd geplaatst bij de bouw van de Nieuwe Synagoge in 1752.
In 1987 trok het Joods Historisch Museum, het huidige Joods Museum (2021), in het complex en verliet de vorige locatie op de bovenverdieping van De Waag op de Nieuwmarkt. Sinds 2004 gebruikt men de begane grond voor de tentoonstelling over Joodse tradities en gebruiken, op de galerijen van dit gebouw de geschiedenis van de Joden in Nederland van 1600 – 1890.

bron:
synagogen in Nederland,
Agt, J. F. van, Synagogen in Amsterdam (Den Haag 1974).
Meijer, Dr. Jaap, Het Jonas Daniel Meijerplein (Amsterdam 1961) 37, 38
wikipedia, JHM,
bma.amsterdam.nl

gepubliceerd:
24 april 2016

laatst bijgewerkt:
12 januari 2023